Бу күннэргэ Өлүөнэ эбэбит мууһа Уус Кут аннынан уһунна, онон бэрт сотору атын өрүстэр күрүлүү-харалыы устуохтара турдахтара. Ол аата, сааскы ыһыы үлэтэ лаппа чугаһаабыт.
Быйылгы былаан
СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ иһитиннэрбитинэн, быйыл өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн барыта 49,2 тыһыынча гектар иэннээх бааһыналарга араас үүнээйи олордуллара былааннаныллыбыт. Ол курдук, Саха сирин бастыҥ аграрийдара 10,7 тыһыынча гектарга бурдук, 30,5 тыһыынча гектарга сүөһү сиир култуурата (ол иһигэр, 16 тыһыынча гектарга биир сыллаахтар уонна 14,5 тыһыынча гектарга элбэх сыллаахтар), 6,58 тыһыынча гектарга хортуоппуй уонна 1,372 тыһыынча гектарга аһаҕас халлаан анныгар үүннэриллэр оҕуруот астара ыһыллыахтара. СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ 4707 туонна сиэмэни аҕалыыга дуогабар түһэрсибититтэн, ааспыт нэдиэлэтээҕи туругунан, 2859 туонната (61%) тустаах хаһаайыстыбаларга номнуо тиэрдиллибит, 651 туонна тиэллэн иһэр.
– Быйыл барыта 1069 туонна сиэмэ буолар хортуоппуйу аҕалары былааннаабыппытыттан тустаах хаһаайыстыбаларга 983 туонна хортуоппуйу тиэрдэргэ диэн дуогабар түһэрсибиппит. Итинтэн 437 туонната хаһаайыстыбаларга бэлиэр тиэрдилиннэ. Үксүн Тюмень, Кемеровскай уонна Амур уобаластарыттан «Розаро», «Ред Скарлетт», «Королева Анна» суортары аҕалыахпыт, – диэн тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов быһаарда.
Быйыл оҕуруот аһын уонна атын да култууралары үүннэриигэ көмө буолар 1100 туонна уоҕурдууну аҕалыыга дуогабар түһэрсиллибит. Холобур, 760 туонна азофоска, 160 туонна карбамид уонна 180 туонна диаммофоска сакаастаныллыбыт.
Судаарыстыба көмөтө
Арассыыйа уонна Украина сыһыаннаһыыларыттан Арҕаа дойдулар куомуннаһан киллэрбит сааҥсыйаларын утары дойдубут иһигэр сөптөөх миэрэлэр ылыллыбыттара, ылылла да тураллар. Олортон биир сүрүннэринэн олохтоох аһы-үөлү оҥорон таһаарыыга хаһааҥҥытааҕар даҕаны улахан сыал-сорук турбут. Дьиҥэр, бу балаһыанньаҕа сөптөөх бэлэмнэнии үлэтэ эрдэттэн саҕаламмыт диир толору кыахтаахпыт. Ол курдук, РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин тыа хаһаайыстыбытыгар, аһынан-үөлүнэн хааччыллыыга икки сыллааҕыта улахан былааны киллэрбитэ. Ол былаан олоххо толору киирдэҕинэ, Арассыыйа Федерацията тас дойдулартан киирэр бородууктаны лаппа кыччатыахтаах, оҥорон таһаарыыны биллэрдик үрдэтиэхтээх. Тустаах бырагыраама көдьүүстээҕин толору көрдөрбүт, күн бүгүн Арассыыйа нэһилиэнньэтэ 100 % бурдугунан, мас арыытынан, балыгынан, этинэн толору хааччыллар. Оттон хортуоппуйунан, үүтүнэн, оҕуруот аһынан хааччыллыы 80 %-ҥа тэҥнэһэр.
Быйыл баар балаһыанньаттан сылтаан, оҕуруот аһын дэлэйдик үүннэриигэ хаһааҥҥытааҕар да улахан болҕомто ууруллар буолла. РФ Бырабыыталыстыбатын быһаарыытынан, хортуоппуйу уонна оҕуруот аһын үүннэрээччилэргэ көмө улаатарын туһунан иһиттиннэрдилэр. РФ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Михаил Мишустин «Оҕуруот аһын уонна хортуоппуйу үүннэриини сайыннарыы» диэн федеральнай бырайыак дьаһалыгар соторутааҕыта илии баттаата. Ол курдук, дьоҕус, орто тэрилтэлэргэ, бэйэ дьарыктаах дьоҥҥо (самозанятайдар) уонна кэтэх хаһаайыстыбаларга сөптөөх көмө оҥоһуллуоҕа.
Сааскы ыһыыны хааччыйар аграрийдарга РФ Бырабыыталыстыбата сөптөөх көмөнү хайыы-үйэ оҥордо. Дойду бүддьүөтүттэн бурдугу үүннэриигэ 10 миллиард солкуобай тыырылынна. «Хас биирдии дьаһалбыт дойдубутугар бородууктанан, аһынан-үөлүнэн хааччыллыыга куттал суох буоларыгар быһаччы аналлаахтар. Нэһилиэнньэни олохтоох, үчүгэй хаачыстыбалаах аһынан-үөлүнэн хааччыйыы сүрүн сыалынан-соругунан буолар», – диэн премьер-миниистир Михаил Мишустин быһаарар.
Ааспыт нэдиэлэтээҕи туругунан, Арассыыйа 44 эрэгийиэнигэр сааскы ыһыы үлэтэ тэрээһиннээхтик саҕаламмыт. Быйылгы сааскы ыһыы ыытыллыахтаах бааһыналарын иэннэрэ 1 мөлүйүөн гектарынан улааппыт. Былырыын 81,3 мөлүйүөн гектардаах сиргэ тустаах үлэ ыытыллыбыт.
Сөптөөх көмө көрүллэн эрэр
Вячеслав Гаврильев, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин растениеводствоҕа департаменын салайааччы:
–Баар балаһыанньаттан сылтаан олохтоох бородууктанан, аһынан-үөлүнэн уонна оҕуруот аһынан хааччыйыыга улахан болҕомто ууруллар буолбута олус үчүгэй. Тустаах субсидия сир үлэтигэр, оҕуруот аһын үүннэриигэ, таска уонна тэпилииссэҕэ саҥа элитнай суортары таһааран үүннэриигэ көрүллүөҕэ. Арассыыйа үрдүнэн элбэх үп-харчы Крымҥа, Севастопольга уонна Уһук Илиҥҥи уокурукка тыырыллыахтааҕын туһунан РФ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Михаил Мишустин иһитиннэрдэ. Сүрүн болҕомто оҕуруот аһын хаһаанар эбийиэктэри (овощехранилище) тутууга ууруллар. Бу биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр олус наадалаах. «Оҕуруот аһын уонна хортуоппуйу үүннэриини сайыннарыы» диэн федеральнай бырайыак эһиил тохсунньу 1 күнүттэн саҕаланар. Ону тэҥэ, оҕуруот аһын харайар эбийиэктэри тутуу уонна саҥардыы хайысхата 2024 сылтан үлэлиэҕэ.
Дьиҥэр, өрөспүүбүлүкэҕэ хортуоппуйу хаһаанар эбийиэктэри тутуу былаан быһыытынан ыытыллар. Холобур, 2012-2021 сылларга Саха сирин үрдүнэн 86 анал эбийиэк тутуллан үлэҕэ киирэрэ ситиһиллибитэ.
Ыһыы үлэтин саҕалыахпыт
Павел Иннокентьев, Бүлүү улууһун дьаһалтатыгар тыа хаһаайыстыбатын департаменын салайааччы:
– Улууска сааскы ыһыы үлэтигэр бэлэмнэнии саҕаланна. Быйыл бурдугу 50 гектарга, нэчимиэни 47 гектарга, эбиэһи 30 гектарга, хортуоппуйу 179,4 гектарга, оҕуруот аһын 31,2 гектарга уонна сиилэһи, сенаһы 1441 гектарга ыһар былааннаахпыт. Быйыл окко былааммыт 276896 туонна, ону тэҥэ, 1300 туонна сиилэһи, 560 туонна сенаһы ылыахпыт. Бурдук уонна сүөһү аһын култууратын сиэмэлэринэн толору хааччыллан олоробут, ол эбэтэр барыта холбоон, 142,2 туонна сиэмэ кэлбитэ.
Быйыл Чочу нэһилиэгэр баар “Ампаардаах” хаһаайыстыбабыт бурдугу 50 гектар сиргэ ыһар былааннаах. Былырыын отучча гектарга ыспыта.
Сотору бааһыналарбытыгар киириэхпит
Иннокентий Семенов, Мэҥэ Хаҥалас улууһун дьаһалтатыгар тыа хаһаайыстыбатын управлениетын начаалынньыга:
– Мэҥэ Хаҥалас улууһун үрдүнэн быйыл саас бурдук култууратын 1460 гектарга, хортуоппуйу 627 гектарга, аһаҕас халлаан анныгар олорор оҕуруот аһын 156 гектарга, сабыылаах сиргэ олорор оҕуруот аһын 64,673 кв м иэннээх сиргэ ыһыахпыт. Ону тэҥэ, сүөһү аһылыгын култууратын 3062 гектарга олордуохпут. Бу барыта 5000 кэриҥэ гектарга тэҥнэһэр. 1286 гектар иэннээх сири паардаан сынньатыахпыт. Быйыл былаан быһыытынан барыта 487 туонна сиэмэни буорга булларыахтаахпыт. Тустаах хаһаайыстыбаларга ааспыт нэдиэлэтээҕи туругунан 139 туонна сиэмэ тиэрдиллибитэ. Онон билигин 348 туонна сиэмэ тиийбэт. Ол эрээри, ити тиийбэти сотору аҕалыахтара. «Туймаада Агрохолдинг» АУо 338 туонна уонна «Агрокорм» ХЭУо 10 туонна кэриҥэни аҕалыахтаахтар. Улуус үрдүнэн 12 хаһаайыстыба барыта 116,8 туонна эбии уоҕурдууну (азофоска, диаммофоска, карбамид) сакаастаата.
Хаһаайыстыбаларга билигин 156,8 гектардаах сиргэ 470 туонна сиэмэ хортуоппуй наадатыттан 382,8 туонната баар. Ортотунан, 88 туонна тиийбэт. Ол эрээри, Тюмень уонна Кемеровскай уобаластартан сакаастаан олоробут, сотору аҕалыахтара. Быйыл сааскы ыһыыга барыта 85 тыраахтар уонна 180 анал тиэхиньикэ үлэлиэхтэрэ. Тустаах хаһаайыстыбалар барыта 12,610 кв м иэннээх тэпилииссэни салапаанынан сабыахтара.
Бэлэмнээтэ Женни Стрюкова, «Саха сирэ» хаһыат