Бэҕэһээ Саха тыйаатырын киэҥ уораҕайыгар баһылыктары кытары көрсүһүүгэ (нэһилиэк, куорат, улуус баһылыктара сылга биирдэ бырабыыталыстыбаны, Ил Дарханы кытары кэлэн көрсөллөрө үтүө үгэскэ кубулуйда) кэлэн гардеробка турдахпына, биир кыыс бэчээттэммит кумааҕыны ылан туттаран кэбистэ. Көрбүтүм, коммунальнай өҥө тарыыбын бэрээдэктээһиҥҥэ бииргэ үлэлэһии дуогабарын бырайыага.
Мунньахха Антонина Борисовна (Сыана бэлиитикэтин госкэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ) бу туһунан баһылыктарга сиһилии кэпсиэхтээҕэ.
Дуогабарга этиллэринэн, муниципальнай тэриллии ититиигэ, ууну-хаары киллэриигэ, систиэмэни көрүүгэ-харайыыга, куһаҕан, туһаныллыбыт ууну тиэйиигэ-таһыыга көрүллэр өҥөлөр төлөбүрдэрин бэрээдэктээһиҥҥэ госкэмитиэти кытары бииргэ үлэлиэхтээх. Ону сэргэ, тарыыбы кыччатыыга көдьүүстээх үлэни ыытыахтаах. Санатан этиим, от ыйын 1 күнүттэн нэһилиэктэр коммунальнай өҥөнү төлөөһүҥҥэ саҥа тарыыпка киириэхтээхтэр. Ааҕан баран саныыбын, бу уларыйыы олохтоох бүддьүөккэ төһө охсуоҕай?
“Бүддьүөппүт тоҕо кыччаата?”
Бу уларыйыы, дьиҥэр, от ыйыттан киириэхтээх этэ да, баһылыктар мунньахха “мин нэһилиэгим бүддьүөтэ кыччаата”, “өскөтүн поселенческэй тарыыпка от ыйыттан киирэр буоллахпытына тоҕо билиҥҥиттэн ааҕаҕыт” диэн биир-биир туран эппиттэриттэн көрдөххө, уларыйыыны үгүс баһылык өйдөөбөтөх.
Үп миниистирэ Валерий Жондоров дакылаатыттан иһиттэххэ, муниципальнай тэриллиилэр бүддьүөттэрин тэҥниир дотация сорох боломуочуйа (холобур, үөрэх эйгэтигэр лаборант, библиотекарь, завхоз, каадыр отделын үлэһиттэрэ, о.д.а.) судаарыстыбаҕа барбытыттан, сорох үлэһиттэр хамнастара муниципалитекка эбии суруллубуттан, нэһилиэктэр коммунальнай өҥөлөрүгэр “поселенческэй тарыыпка” көһүүлэриттэн уларыйбыт. Ол эрээри баһылыктар үгүстэрэ “поселенческэй тарыыптан” иҥнэллэр.
Тарыып туохтан тутулуктааҕый?
Сыана бэлиитикэтин госкэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Антонина Винокурова бэлиэтииринэн, дьиҥэр, хас биирдии нэһилиэк коммунальнай өҥөҕө тус-туһунан төлөбүрдээх. Холобур, Дьааҥы улууһун Боронугун уонна Үүттээҕин ылан көрүөххэ. Үүттээх Боронуктааҕар улуус кииниттэн Баатаҕайтан чугас (оттугу таһыыга быдан кыраны ороскуоттуур) эрээри, коммунальнай өҥөҕө төлүүр тарыыба быдан үрдүк эбит. Тоҕо диэтэргин, Боронукка Үүттээх икки хочуолунайын бары өттүнэн сабырыйар (сылааһы биэрэринэн да, уокка-күөскэ кыраны төлүүрүнэн да) хочуолунай турар буолан. Ону сэргэ манна нэһилиэнньэтин ахсаана да охсор буолуохтаах.
“Төһөнөн хочуолунай улахан кыамталаах уонна төһөнөн элбэх эбийиэги сылытан турар да, оччонон кыраны төлүүгүт”, — диэн бэлиэтиир Антонина Борисовна баһылыктар болҕомтолорун хатаан. Онон коммунальнай өҥө тарыыбыгар хочуолунай кыамтата уонна киин ититэр систиэмэҕэ төһө элбэх эбийиэк холбоммута быһаарар оруолу ылаллар.
Дьэ, онон мантан көстөрүнэн, баһылыктар хочуолунай кыамтатын үрдэтэр сыалтан саҥа технологияны киллэриигэ күүскэ үлэлэһиэхтээхтэр. Манна холобур быһыытынан, мэҥэ хаҥаластары уонна ньурбалары аҕалыахха сөп. Мэҥэ Хаҥаласка “Армон” диэн чааһынай тэрилтэ таас чоҕунан оттуллар хочуолунайдары аҕалан туруортаата. Бу түмүгэр тарыып 8 %-тан саҕалаан 39 % диэри түспүт. Ньурбаҕа эмиэ чааһынай предприниматель хочуолунайдары бэйэтигэр ылан, таас чоҕунан барар (оттугун Кировскай таас чохтоох сиртэн баран ылар) хочуоллары сакаастаан аҕалан туруортарбыта. Бу түмүгэр коммунальнай хаһаайыстыба үлэһиттэрин хамнаһа үрдээбит уонна тарыып 25 % түспүт.
Ил Дархан Егор Борисов “инвестицияны тардыҥ, бүддьүөккүтүн хаҥатыҥ” диэн этиитэ бу тахсан кэллэ. Экономика миниистирэ – бырабыыталыстыба бастакы солбуйааччыта Алексей Стручков олохтоох бүддьүөтү хаҥатыыга бу маннык сүбэлэри биэрэр.
“Үбүлээһини киллэриигэ үлэлээҥ”
-
Муниципальнай тэриллии сайдыытын олохтоохтору кытары атах тэпсэн олорон кэпсэтии, былааннааһын. Өскөтүн былаан чопчу уонна толору буоллаҕына, баһылык үлэлииригэр да чэпчэки, уон араас сиринэн сүүрбэккэ, биир хайысханы тутуһан нэһилиэгэр барсар бырайыагы булан инвесторы да булара дөбөҥ.
-
Биллэн турар, муниципальнай валовай бородуукта промышленнай оройуоннарга үрдүк эрээри, тыа сирин нэһилиэктэрэ маны үрдэтиигэ эмиэ күүскэ үлэлэһиэхтээхтэр.
-
Нолуокка күүстээх үлэ барыахтаах. Сиртэн, баайтан-дуолтан киирэр нолуогу элбэтэн бүддьүөтү хаҥатыахха сөп.
-
Ону сэргэ муниципальнай баайы-дуолу атыылаан, бүддьүөккэ харчы киллэриниэххэ сөп.
-
Олохтоох оҥорон таһаарыыны тэрийэн үлэ миэстэтин таһаарыы инники күөҥҥэ сылдьыахтаах. Онуоха дьоҕус, орто бизнеһи өйүүр тоҕоостоох.
Аграфена КУЗЬМИНА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru