Бүтүн Арассыыйатааҕы селекционер-зоотехниктар куонкурустарыгар Саха сирин хамаандата ситиһиилээхтик кытынна

Бэс ыйын 8-10 күннэригэр Татарстан өрөспүүбүлүкэтин киинигэр, Казань куоракка, II Бүтүн Арассыыйатааҕы селекционер-зоотехниктар куонкурустара буолан ааста.

edersaas.ru

Бу улахан тэрээһиҥҥэ барыта 63 эрэгийиэнтэн 285 киһи кэлбит, ол иһигэр 77 куонкуруска кыттааччы, 66 судьуйа уонна 142 дэлэгээт. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит хамаандата хайдах кыттыбытын туһунан куонкуруска судьуйанан үлэлээбит «Сахаагроплем» судаарыстыба бүддьүөтүн тэрилтэтин искусственнай сиэмэлээһиҥҥэ салаатын исписэлииһэ, өрөспүүбүлүкэ үтүөлээх зоотехнига Татьяна Протопопова маннык кэпсиир:

Племенной үлэ суолтата улаатар

– Дойду ас-үөл өттүнэн куттала суох буолуутун хааччыйыыга олохтоох аһы-үөлү дэлэтии улахан оруоллаах. Онон сүөһү иитиитин култууратын тупсарыы, аһылык базатын байытыы, селекциялыыр-племенной үлэни күүһүрдүү, аныгы сыыппара технологиятыгар тирэҕирэн бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох ыанар ынаҕы барытын учуотунан хабыы бүгүҥҥү күн ирдэбилэ буолла. Дьэ онуоха төһө бэлэмнээхпитин, тустаах үлэни-хамнаһы хайдах тэрийэн ыытарбытын билэр, тургутар уопут уопут атастаһыннарар сыалтан селекционер-зоотехниктар куонкурустара тэриллэр. Бастакы куонкурус 2019 сыллаахха Киров куоракка буолбута. Иккис куонкурус былаан быһыытынан былырыын, 2020 с. ыытыллыахтаах этэ да, хоруона хамсыгынан сибээстээн быйылгыга көһөрүллүбүтэ.

Биһиги өрөспүүбүлүкэбититтэн тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Николай Афанасьев салайааччылаах сэттэ киһилээх хамаанда баран, тустаах салааларбытынан толору үлэлээн-хамсаан кэллибит. Николай Степанович уонна «Сахаагроплем» судаарыстыба бүддьүөтүн тэрилтэтиттэн салайааччы, ветеринария наукатын кандидата Александр Жирков племенной үлэ, селекция, генетика боппуруостарыгар анаммыт улахан мунньахтарга сылдьыбыттара. Итиэннэ уолдьах сити кэмнэргэ тэриллибит Саха Өрөспүүбүлүкэтин күннэрин арыйыыга кытыннылар. «Сахаагроплем» селекционер-зоотехнига Марианна Оконешникова ынах сүөһүнү атыылаһыыга дуогабардаах Коми өрөспүүбүлүкэтин хаһаайыстыбатын бэрэстэбиитэллэрин кытары көрүстэ уонна Воронежтан атыыр оҕустар сиэмэлэрин аҕалтарыы боппуруостарын быһаарыста.

Төрүт хаалсыбатыбыт

Күрэхтэһии үүккэ идэтийэр уонна эккэ үлэлиир хаһаайыстыбалар диэн икки хайысханан барда. Эт хайысхатыгар идэтийэр селекционер-зоотехниктар куонкурустарыгар Саха сирин чиэһин Сунтаар улууһун «Кириэстээх» кэпэрэтиип селекционер-зоотехнига Августина Трифонова, үүккэ идэтийээччилэргэ «Туймаада» агро-холдинг селекционер-зоотехнига Николай Постников көмүскээтилэр, кинилэри министиэристибэ Сүөһү иитиитигэр уонна племенной үлэни хонтуруоллааһыҥҥа департаменын салайааччыны солбуйааччы, биология наукатын кандидата Галина Осипова арыаллаан илдьэ сырытта. Мин судьуйалар бөлөхтөрүгэр үлэлээтим.

Күрэхтэһии Татарстан биир саамай бөдөҥ племенной хаһаайыстыбатын баазатыгар ыытылынна. Бастакы түһүмэх чахчылар баазаларын “СЕЛЭКС” систиэмэнэн толорууга ананна. Биһиги бөдөҥ хаһаайыстыбаларбыт, чуолаан племеннойдар хас биирдии ынахха толоруллар анал племенной хаартыскалары маннык бырагырааманан оҥорууга киирбиттэрэ хаһыс да сыла буолла. Онон Бүтүн Арассыыйатааҕы племенной үлэни хонтуруоллуур департамены кытары быһаччы сибээскэ олороллор, ол түмүгэр «Кириэстээх», «Бөртө» уо.д.а. ханнык сүөһүлэрэ хаһан уонна төһө бородууксуйаны биэрбиттэрин туһунан Москваҕа барытын көрө-истэ олороллор. Иккис түһүмэх сүөһү племенной сыаннаһын быһаарыыга, ол эбэтэр бонитировкаҕа уонна племенной сүөһү кылааһын быһаарыыга туһуланна. Үһүс түһүмэх теорияны билиигэ, селекцияҕа, ууһатыыга, генетикаҕа тестированиелары толорууга ананна. Августина Семеновна уонна Николай Николаевич уһуннук үлэлээн, идэлэрин толору баһылаабыт исписэлиистэр буолан, бэркэ кытыннылар. Хайа да түһүмэххэ үчүгэй бааллары ыллылар, теорияҕа чаҕылхайар. Сорох эрэгийиэннэр баал да ылбатахтара.

Уопсай баалы таһаарыыга күрэхтэһээччилэр үлэлиир хаһаайыстыбаларын сыллааҕы көрдөрүүлэрэ эмиэ учуоттанар, хас да тыһыынчанан сүөһүлээх, ынахтарын ахсыттан сылга 10000 киилэ үүтү ыыр бөдөҥ агрохолдиннарга тэҥнээтэххэ, биһиги сүөһүбүт ахсаана аҕыйах уонна 3000 киилэни ыыр буоламмыт, итиннэ элбэх баалы сүтэрдибит. Инньэ гынан түмүккэ, дьоммут миэстэлэспэтилэр эрээри, Дипломнарынан наҕараадаланнылар.

Түмүк оннугар

Маннык күрэхтэһиигэ кыттар көдьүүһэ улахан. Бастатан туран, атын эрэгийиэннэр араас хаһаайыстыбаларын көрөн-истэн, исписэлиистэрин кытары кэпсэтэн-ипсэтэн киһи элбэҕи эбинэҕин, уопут атастаһаҕын. Туох үчүгэй өрүттээхтэрин итиэннэ туох кыаллыбат кыһалҕалаахтарын, ону быһаарыыга тугу үлэлии-хамсыы сылдьалларын билэҕин. Сорох куолуһуттар «тыа сирэ эһиннэ» дэһэллэр эрээри, биһиэхэ салалта көмөтүгэр, араас бырагыраамаларга тирэҕирэн аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир хотоннор (комплекстар) ахсааннара элбиирин, боруода тупсарылларын, быһата, үлэ-хамнас сөптөөхтүк баран иһэрин өссө төгүл көрөн итэҕэйэҕин. Итиэннэ саамай сүрүнэ, хайдах боруода сүөһүнү аҕалыахха сөбүн быһаараҕын. Холобур, сылга 10000 киилэ үүтү ыатар, сыл устата баайыллан турар ынахтар баай рациону, быстыбат «күөх конверейы» ирдииллэр, биһиги оннугу хааччыйар кыахпыт суоҕун билинэн, ханнык табыгастаах сүөһү баарын үөрэтэбит, сибээстэри олохтуубут.

Куонкурус быыһыгар «Элита» АУо диэн племенной хаһаайыстыбаҕа сылдьан, үүт уонна эт хайысхалаах боруода атыыр оҕустары хайдах иитэллэрин, көрөр-истэр технологияларын, аһатар рационнарын билистибит.

Бэтэринээрдэргэ, эмчиттэргэ аналаах көрдөрөн үөрэтэр босуобуйалары, киһи-сүөһү уорганнарын макеттарын оҥорор «Зарница» диэн научнай-производственнай холбоһукка инженердэр уонна программистар үлэлииллэр. Аукционнарга, куонкурустарга кыттаннар сакаастары булалларын кэпсээтилэр. Үөрүөхпүт уонна киэн туттуохпут иннигэр манна Амма уола, СГТХА-ны бүтэрбит инженер-механик тиийэн бэһис сылын үлэлии сылдьар эбит! Ыччаттарбыт атын эрэгийиэннэргэ уопутуран, дойдуларыгар кэлэн, саҥа технологиялары киллэрэргэ үлэлииллэрэ төһөлөөх үчүгэй буолуой?

Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» edersaas.ru