Сэтинньи бүтүүтэ Санкт-Петербург куоракка аҕыйах ахсааннаах норуоттар төрөөбүт тылларын, литэрэтиирэлэрин уонна култуураларын учууталларын Бүтүн Арассыыйатааҕы бастакы сийиэһэ буолан ааста. Сийиэскэ Арассыыйа 30 эрэгийиэниттэн 350-ча учуутал, иитээччи кытынна. Саха сириттэн СӨ үөрэҕин уонна наукатын миниистирин бастакы солбуйааччы Феодосия Габышева салайааччылаах 47 киһилээх дэлэгээссийэ кытынна.
edersaas.ru
Улахан суолталаах сийиэс
Аҕыйах ахсааннаах омуктар тылларын сайыннарыы историческай суолталаах маҥнайгы сийиэһин көҕүлээччинэн Саха сирэ буолар. Итини Арассыыйа Хотугу, Сибиир уонна Уһук Илин уокуругун аҕыйах ахсааннаах норуоттарын ассоциациятын бэрэсидьиэнэ, Судаарыстыбаннай Дуума дьокутаата Григорий Ледков пленарнай мунньах кэмигэр бэлиэтээтэ: “Күүстээх көҕүлээһиҥҥит иһин Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр, Үөрэх уонна наука министиэристибэтигэр махтанабын”, – диэн эттэ уонна Феодосия Васильевнаҕа Махтал суругу кытта сибэкки дьөрбөтүн туттарда.
Икки күн устата Хотугу, Сибиир уонна Уһук Илин уокурук аҕыйах ахсааннаах норуоттарын тылларын үөрэтии тула тирээн турар кыһалҕалары кэпсэттилэр. Тустаах боппуруоска инники күөҥҥэ сылдьар бэйэлэрэ үөрэтэр босуобуйалаах эрэгийиэннэр уопуттарын үллэһиннилэр. Ол курдук, хотугу олохтоох омуктар историяларын, култуураларын, тылларын үөрэтиигэ, босуобуйанан хааччыйыыга туһаайыллыбыт биэс секциянан үлэ ыыттылар. Итини таһынан, “Арктика оҕолоро” диэн тиэмэҕэ “төгүрүк остуол” тэрийдилэр.
Сийиэс түмүк ылынар уурааҕар (резолюция) кэккэ этиилэри киллэрдилэр. Ол курдук, учуобунньуктар федеральнай испииһэктэрин кэккэтигэр төрөөбүт тылынан үөрэтэр-методическай комплексы киллэрэри, көс оскуолалар учууталларын хамнастарын төлөбүрүн хаттаан көрүүнү, учуутал аатын-суолун үрдэтэр инниттэн төрөөбүт тылынан үөрэтэр эдэр учууталларга анал бириэмийэ олохтуур наадатын, оскуолаларга табаһыт оҕолор хамсааһыннарын тэрийэри, кэмиттэн-кэмигэр оҕолор, учууталлар, иитээччилэр уопут атастаһаллара ирдэнэрин, о.д.а. ыйдылар.
Аҕыйах сылтан бэттэх хотугу олохтоох норуоттар тылларын үөрэтиигэ эрэ буолбакка, төрүт үгэстэрин, дьарыктарын илдьэ сылдьан салгыы сайыннаралларыгар кэккэ үлэлэр ыытылыннылар. Өссө даҕаны киэҥ далааһыннаах бырайыактар элбэхтэр. Оҕолору кытта быһаччы үлэлэһэ сылдьар дьон – педагогтар сийиэс кэнниттэн саҥалыы тыынынан, саҥалыы көрүүнэн ылбыт уопуттарын олоххо киллэрэр былааннаахтар.
Саха сирин холобура
“Сийиэскэ 18 киһи куурус ыыттыбыт. Кууруспут ФГОС олоххо киириитигэр аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир уруогу бырайыактыырга, оҕону саҥа көрүүгэ сөп түбэһиннэрэн үөрэтиигэ, үөрэх дэгиттэр дьайыыларын оҕоҕо тиэрдиигэ аналлаах. Оҕо уруокка сыал-сорук туруоран, маҥнай учуутал көмөтүнэн, онтон кэлин бэйэтэ үөрэнэн саҥа арыйыы оҥоруохтаах. Биһиги сийиэскэ “Табаһыт оҕолор хамсааһыннарын” Арассыыйа таһымыгар тэрийиэххэ диэн этии киллэрбиппит. Институппутугар оҥорбут “Оленеводство 5-9 класс” бырагыраамабыт СӨ Үөрэҕин уонна наукатын министиэристибэтинэн бигэргэтиллибитэ. Итини сийиэскэ, кэмпириэнсийэҕэ кэпсээбиппитин интэриэһиргээн, сийиэс резолюциятыгар киллэртэрбиттэр. Тустаах бырагыраама уратыта диэн, оҕо төрөппүтүн кытта кыра эрдэҕиттэн таба иитиитигэр сөптөөх сатабыллары уонна үөрүйэхтэри иҥэринэригэр хайысха биэрэр. Дьыл хайа баҕарар кэмигэр үөрэтиэхтэрин сөп”, — диэн Национальнай оскуолалары чинчийэр институт сүрүннүүр научнай үлэһитэ, п.н.к. Гавриил Федоров кэпсиир.
Учууталлар, уһуйааччылар, сийиэстэн кэлбит күннэригэр миниистири бастакы солбуйааччы Феодосия Габышеваны кытта көрүстүлэр. Кэпсэтиигэ педагогтар санааларын үллэһиннилэр. Өскөтүн, сийиэскэ уопсай хабааннаах кыһалҕалары ырытыспыт эбит буоллахтарына, манна күннээҕи олохторугар-дьаһахтарыгар көрсөр кыһалҕаларын көтөхтүлэр. Ол курдук, интэриниэт киирэн эрэринэн сибээстээн, аҕыйах ахсааннаах норуоттар тылларынан электроннай учуобунньуктар ирдэнэллэрин, табаһыт оҕоҕо хамнас төлөнүүтүн, оскуола, уһуйаан тутуутун, о.д.а. боппуруостарга тохтоотулар. Маныаха барытыгар миниистири бастакы солбуйааччы сиһилии хоруйдарын ыллылар.
Феодосия Габышева, дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Арассыыйаҕа “Оҕо аймах уон сылын”, Ил Дархан Егор Борисов 2018 сылы Саха сиригэр Дьарыктаах буолууну көҕүлүүр, Холбоһуктаах нациялар тэрилтэлэрэ (ООН) 2019 сылы Төрүт олохтоох норуоттар тылларын норуоттар икки ардыларынааҕы сылынан биллэрбиттэринэн сибээстээн, биир кэлимсэтик көрөн үлэлиир, итиниэхэ төрөөбүт тылларын ыһыктыбакка илдьэ сылдьар көлүөнэни туһанар наадатын ыйда. Холобур, анал куурустары ыытан, ийэлэри тьютор, педагогтары ассистент эҥин быһыытынан үлэлэтиэхпитин, көмөлөһүннэриэхпитин сөп диэн бэлиэтээтэ. “Үөрэх Арктикатааҕы кластера” бырайыак хабар улуустарын сыыйа-баайа кэҥэтэр санаалаахтарын биллэрдэ.
Инникитин бииргэ үлэлэһиэхпит
Саргылаана Семенова, Улахан Чыыстай (Муома) оскуолатын эбээн тылын учуутала:
— Сийиэскэ барбыппыттан олус үөрэбин. Бэйэ-бэйэбитин кытта билистибит. Инникитин уопут атастаһар, олимпиадалары, күрэхтэһиилэри ыытар санаалаахпыт. Бүтүн сийиэс тэрийэн, аҕыйах ахсааннаах омуктар тылларыгар болҕомто уурбуттарыттан олус үөрдүбүт. Тыл оруола омукка улахан суолталаах, төрүт дьарыкпытын, үгэстэрбитин илдьэ сылдьыахтаахпыт. Үс нэдиэлэ устата Бүтүн Арассыыйатааҕы сийиэскэ, норуоттар икки ардыларынааҕы кэмпириэнсийэҕэ кытынныбыт, “Бэс Чагда” санаторийга куурус аастыбыт.
Бары биир интэриэстээхпит
Екатерина Лебедева, Силээннээх (Усуйаана) оскуолатын эбээн тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала:
— А.И.Герцен аатынан институту бүтэрбитим. Сийиэскэ 30-ча сыл көрсүбэтэх бииргэ үөрэммит доҕотторбун, преподавателлэрбин көрүстүм. Араас секцияларынан кытынныбыт, дакылаат оҥордубут. Бары интэриэспит биир — төрөөбүт тылбытын сайыннарыы, кэлэр көлүөнэни иитии. Үрдүк таһымнаах преподавателлэрим билиилэрин иҥэринэн, төрөөбүт тылбытыгар мэтиэдьикэ суруйбутум.
Туһалаах сырыы буолла
Александра Ефимова, Верхоянскай оскуолатын төрүт култуураҕа учуутала:
— Сорох аҕыйах ахсааннаах норуоттарга холоотоххо, биһиги төрөөбүт тылбытынан төһө баҕарар саҥарабыт, суруйабыт. Атыттар бэйэлэрин тылларын умнубуттар, төрүт дьарыктарын сүтэрбиттэр. Саҥа сөргүтэ сатыыллар эбит. Сылдьарбыт былаһын тухары атын эрэгийиэннэр Саха сирэ үөрэх, олохтоох омуктар тылларын үөрэтиигэ, учуобунньук, мэтэдиичэскэй босуобуйа да өттүнэн инники күөҥҥэ турарын бэлиэтээтилэр. Барытыгар Саха сирин холобур оҥостоллор. Саамай сүрүнэ диэн, Саха сирэ сийиэскэ сүрүн салайааччы быһыытынан кытынна. Ол курдук, учуобунньук ааптара Ф.М.Леханова, институт дириэктэрэ С.С.Семенова курдук ханнык баҕарар уустук ыйытыыга сиһилии хоруйдары биэрэр, сүбэлиир кыахтаах дьоммут модератордарынан буоллулар. Онон Саха сирэ чахчы үрдүк таһымҥа турар. Сэтинньи 20-22 күннэригэр норуоттар икки ардыларынааҕы “Реальность этноса” диэн научнай-практическай кэмпириэнсийэҕэ кытынныбыт. Онон эргиччи туһалаах сырыыланныбыт. СӨ Үөрэҕин уонна наукатын министиэристибэтигэр, миниистири бастакы солбуйааччы Ф.В.Габышеваҕа, исписэлиис Виктория Шумиловаҕа махталбытын тиэрдэбит.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru