Бүлүү улууһа өрөспүүбүлүкэҕэ саамай элбэх дьоруойдаах улууһунан биллэр.
edersaas.ru
Ол курдук, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара, Сэбиэскэй Сойуус дьоруойдара Николай Кондаков, Алексей Миронов уонна Николай Степанов — бүлүүлэр. Оттон Петр Староватов, Алексей Черканов, Петр Протопопов, Семен Васильев,Варвара Трофимова, Прокопий Быканов курдук Социалистическай Үлэ дьоруойдарын ааттарын биир дойдулаахтара өрүү киэн тутта ааттыыллар. Эйэлээх кэмҥэ буолбут бойобуой дьайыылар уоттаах сэриилэригэр төрөөбүт дойдуларын туһугар олохторун толук уурбут дьоруой уолаттарын ааттарын бүлүүлэр эмиэ инники күөҥҥэ туталлар. Бу туһунан улуустааҕы Олоҥхо дирекциятын салайааччыта, уопсастыбанньык Тамара Степанова маннык кэпсиир:
— Бүлүү улууһуттан Араассыыйа аармыйатыгар сулууспалыы сылдьан, ытык дойдуларын чиэһин көмүскээбит 74 киһи олорор. Кинилэртэн 3 киһи — Афганистан, 49 киһи – Чечня сэриитигэр кыттыбыттара. “Эр санаа” уордьанынан 8 киһи наҕараадаламмыта.
Биһиги, Бүлүү улууһуну олохтоохторо, аттыбытыгар олорор эйэлээх кэмҥэ “итии точкаларга” сылдьыбыт биир дойдулаахтарбытынан уонна хорсун быһыыны оҥорон, сэрии хонуутугар охтубут уолаттарбытынан өрүү киэн туттабыт. Хампа нэһилиэгин олохтооҕо, С.Ф. Гоголев аатынан Хампа орто оскуолатын бүтэрбит Егор Евсеев 1995 с. Чечня сэриитигэр дьоруойдуу өлбүтэ. Г.С. Донской аатынан Бүлүү орто оскуолатын бүтэрбит Егор Саввинов 2002 с. эмиэ Чечня сэриитигэр дьоруойдуу охтубута. Бу уолаттары өлбүттэрин кэннэ “Эр санаа” уордьанынан наҕараадалаабыттара. Кыһыл Сыыр олохтооҕо Олег Фонарев “итии точкаҕа” сэриигэ сылдьан сураҕа суох сүппүтэ. Оттон хорсунун иһин “Динамид” диэн хос ааттаммыт ыстаарсай прапорщик Роман Капитонов сэрии алдьархайын баара суоҕа уон аҕыс саастааҕар билбитэ. 1987 сыллаахха оскуоланы саҥа бүтэрбит эдэркээн оҕолор интернациональнай иэстэрин толоро Афганистаҥҥа барбыттара. Фергана куоракка “учебкаҕа” сылдьа түһээт, Афганистаҥҥа буола турар уоттаах сэриигэ түбэспиттэрэ. Онтон Алжир, Ангола, Сирия, Чечня – бу “Кыһыл Сулус”, “Эр санаа” , “Үрүҥ көмүс сулус” (Алжир Өрөспүүбүлүкэтэ), уордьаннар, “Бойобуой сырыыларын иһин”, “Хорсунун иһин”, “Бойобуой килибиэнин иһин” мэтээллэр хаһаайыннарын Роман Капитонов бойобуой сырыыларын дойдулара. Бүлүү улууһун бу хорсун ыччаттара үөрэммит оскуолаларыгар мэҥэ бэлиэ буолан, мемориальнай дуоскалар ыйанан тураллар.
Бүлүү дьоно-сэргэтэ биир дойдулаахтарбыт: “Эр санаа” уордьан кавалера, байыаннай хирург, медицинскэй наука кандидата, Бүлүү улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, Сэбиэскэй Сойуус дьоруойа Н.С. Степанов аатынан Бүлүү куоратын 3 №-дээх орто оскуолатын бүтэрбит Александр Аммосовынан, “Эр санаа” уордьан кавалердара Олег Белянцевынан, Афанасий Никифоровынан киэн туттабыт.
Ааспыт сыл ахсынньы саҥатыгар Аҕа дойду дьоруойдарын чиэстиир тэрээһиннэр чэрчилэринэн Бүлүү улууһун 1-кы Күүлэт нэһилиэгэр Айуол Семенов мэҥэ бюст-пааматынньыгын арыллыыта буолбута. Бүлүү чаҕылхай ыччата Хотугу Кавказка бойобуой дьайыыга кытта сылдьан, дьоруойдуу өлбүтэ. Кинини өлбүтүн кэннэ “Эр санаа” уордьанынан наҕараадалаабыттара.
Бу суолталаах тэрээһиҥҥэ “1-кы Күүлэт нэһилиэгэ” МТ баһылыга Айаал Новиков ыҥырыытынан эйэлээх кэмҥэ сэриигэ сылдьыбыт бэтэрээннэр өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбаннай тэрилтэлэрин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников салайааччылаах дэлэгээссийэ кыттыыны ылбыта.
“Итии точкаларга” сэриигэ сылдьыбыт бэтэрээннэр — Саха сирин киэн туттар дьоно: СӨ Бочуоттаах юриһа, эйэлээх кэмҥэ сэриигэ сылдьыбыт бэтэрээннэр өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбаннай тэрилтэлэрин чилиэнэ, милиция полковнига Геннадий Алексеев, Хотугу Кавказка бойобуой дьайыыга кыттыбыт сэрии бэтэрээнэ, Хаҥалас улууһунааҕы эйэлээх кэмҥэ сэриигэ сылдьыбыт бэтэрээннэр уопсастыбаннай тэрилтэлэрин салайааччыта, Ил Түмэн дьокутаата, “Өлүөнэ очуостара” айылҕа пааркатын дириэктэрэ Аркадий Семенов, Арассыыйатааҕы “спецназ” бэтэрээнэ, “Эр санаа” уонна “Бойобуой сырыыларын иһин” уордьаннар кавалердара, өрөспүүбүлүкэтээҕи “Өйдөбүнньүк” уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, «Время выбрало их…», «Симэлийбэт суол» үстүү туомнаах кинигэлэр ааптардара, Уус Алдан улууһун Бочуоттаах олохтооҕо Иван Черкашин, милиция подполковнига, Афганистаҥҥа буолбут бойобуой дьайыы сэриитин кыттыыллааҕа, “Эр санаа” уордьан уонна “Хорсунун иһин”, “Уопсастыбаннай бэрээдэги араҥаччылааһын иһин” мэтээлэр хаһаайыннара Олег Хлебников, Хотугу Кавказка бойобуой дьайыыга кыттыбыт сэрии бэтэрээнэ, «Эр санаа” уордьан кавалера, И.Е. Винокуров аатынан Нам улууһун Хатыҥ Арыы орто оскуолатын дириэктэрин солбуйааччы, “Воин” уопсастыбаннай тэрилтэ бэрэссэдээтэлэ, Нам улууһун Сэбиэтин дьокутаата Павел Оконешников, Хотугу Кавказка бойобуой дьайыыга кыттыбыт сэрии бэтэрээнэ, “Эр санаа” уордьан кавалера, Уус Алдан улууһун техникумун иһинэн үлэлиир “Щит и меч” уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта Ньургун Копырин, Хотугу Кавказка бойобуой дьайыыга кыттыбыт сэрии бэтэрээнэ, “Уопсастыбаннай бэрээдэги араҥаччылааһын иһин” мэтээл хаһаайына, Хотугу Кавказка ИДьМ ОМОН састаабыгар 8 төгүл командировкаҕа сылдьыбыт, онтон биир дьайыыга сылдьан бааһырбыт полиция ыстаарсай прапорщига Нестор Нестеров. Дэлэгээссийэ састаабар “Сахафильм” режиссера Сардаана Григорьева кыттыыны ылбыта.
Бүлүү улууһуттан эйэлээх кэмҥэ сэриигэ кыттыбыт ыччаттары үйэтитэр, чиэстиир тэрээһин кыттыылаахтарын сырыыларын туһунан улуустааҕы Олоҥхо дирекциятын салайааччыта Тамара Степанова салгыы маннык билиһиннэрэр:
— Биһиги, бүлүүлэр, эйэлээх кэмҥэ сэриигэ сылдьыбыт киэн тутта ааттыыр бэтэрээннэрбитигэр СӨ Бочуоттаах юриһа, милиция полковнига Геннадий Алексеев тустаах наҕараадалары туттарбыта. Ил Түмэн дьокутаата Аркадий Семенов үөрэх, наука уонна култуура, ону тэҥэ уопсастыбаннай тэрилтэри, дьиэ кэргэн уонна оҕо дьыалаларын сүрүннүүр сис кэмитиэттэр ааттарыттан сэрии хонуутугар охтубут буойуннар төрөппүттэригэр — “Эр санаа” уордьан кавалера Егор Саввинов аҕатыгар Афанасий Игнатьевич Саввиновка, Егор Евсеев ийэтигэр Анастасия Трофимовна Евсееваҕа уонна эйэлээх кэмҥэ буолбут сэрии дьайыыларын кыттыылаахтарыгар Бочуотунай кырааматалары уонна Махтал суруктары туттарбыта. Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Өйдөбүнньүк” уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта Иван Черкашин Бүлүү улууһун үүнэр көлүөнэтин байыаннай-патриотическай итиигэ кылааттарын иһин уопсастыбыннай тэрилтэ чилиэннэрин, эйэлээх кэм сэриитин бэтэрээннэрин Махтал суруктарынан бэлиэтээбитэ.
Афганистан сэриитигэр сылдьыбыт элбэх бойобуой наҕараадалаах милиция подполковнига Олег Хлебников бойобуой доҕоро Роман Капитонов туһунан ахтыы оҥорбута. Кини эдэр армеецтэри байыаннай-патриотическай иитиигэ сүҥкэн үлэни ыытарын бэлиэтээн туран, Г.С. Донской аатынан 2 №-дээх орто оскуола дириэктэригэр, улуустааҕы Муниципальнай сэбиэт дьокутаата Михаил Новиковка кыһыл береттэри уонна эдэр армеецтар былаахтарын туттарбыта. Оттон Роман Капитонов бииргэ төрөөбүт балтын Варвара Капитонованы “Афганистантан бойобуой сэриилэри таһаарыы 25 сыла” диэн үбүлүөйдээх мэтээлинэн наҕараадалаабыта. Бу суолталаах киэһэ Иван Черкашин “Симэлийбэт суол” кинигэтигэр олоҕуран туруоруллубут испэктээги (Александра Мариничева сценарийа, Александр Титигиров туруоруута) видеонан көрдөрбүттэрэ. Испэктээк салайааччыта – бүлүүлэр биир дойдулаахпыт, СӨ народнай артыыһа Алексей Павлов.
Саппааска сылдьар бойобуой буойуннар, эйэлээх кэм сэриилэрин бэтэрээннэрин Бүлүү улууһугар сырыыларын умнуллубат түгэнинэн 1-кы Күүлэт нэһилиэгэр “Эр санаа” уордьан кавалера Айуол Викторович Семенов бюст-пааматынньыгын арыйыы сиэригэр-туомугар кыттыылара буолар.
Айуол Семенов төрөппүттэригэр Виктор Ильичка уонна Анна Васильевнаҕа, кылаас салаайааччыта Альбина Ивановаҕа уонна орто оскуола салалтатыгар Ил Түмэн сис кэмитиэттэрин Бочуоттаах кырааматаларын уонна Махтал суруктары туттарбыттара. «Время выбрало их…», «Симэлийбэт суол» үстүү туомнаах кинигэлэр ааптардара, Уус Алдан улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, өрөспүүбүлүкэтээҕи “Өйдөбүнньүк” уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта Иван Черкашин Семеновтар дьиэ кэргэннэригэр уонна “1 Күүлэт нэһилиэгэ” МТ баһылыгар Айаал Новиковка бэйэтин кинигэлэрин бэлэхтээбитэ.
Биһиги биир дойдулаахпытыгар, эйэлээх кэмҥэ сэриигэ сылдьыбыт бэтэрээннэр өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбаннай тэрилтэлэрин бэрэссэдээтэлэ Василий Местниковка уонна кини салайан илдьэ сылдьыбыт дэлэгээссийэтин бас-көс дьонугар ыччаты патриотическай тыыҥҥа итиигэ сүҥкэн суолталаах үлэни ыыталларыгар, биһиги улууспут дьоруой буойуннарын, эйэлэх кэмҥэ дойдуларын чиэһин көмүскээн сэрии дьайыыларыгар кыттыыны ылбыт уолаттарбытын ааттарын ааттаан туран кэлэн Дьоруой күнүн суолтатын үрдэппиттэрин иһин барҕа махталбытын тиэрдэбит. Биһиги Бүлүүбүт дьоруойдарын ааттарын өрүү дорҕоонноохтук киэн тутта ааттыыбыт, үүнэр көлүөнэ ыччаттарбытын кинилэр курдук дойдуларыгар бэриниилээх гына иитэбит, — диэн кэпсэтиибитин түмүктүүр Тамара Степанова.
“Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат!” – диэн санаанан салайтаран, умнуллубат үтүө сырдык өйдөбүлү саҕар Бүлүү улууһун дьоруойдарын Ороһуостуба бырааһынньыгар ахтан-санаан аастыбыт.
Елена ПОТОЦКАЯ, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска Тамара Степанова архыыбыттан.