Саҥа дьыл түүнүгэр, дьон бары ас астаан, дьиэ киэргэтэн, бэлэх суулаан түбүгүрэр, мааны астаах сандалы тула аймах-билэ дьону кытары олорон, үөрэ-көтө бырааһынньыктыыр кэмнэригэр, төрүүр дьиэҕэ олох тохтообот. Саҥа киһи ыйааҕа-болдьоҕо туолан, күн сиригэр кэлэр түгэнэ үүннэҕинэ, бырааһынньык-той диэни билиммэт буоллаҕа…
Айхаллаана төрдүс оҕотун, быраастар билгэлээһиннэринэн, ахсынньы 25 күнүгэр төрүөхтээҕэ. Кыыһа эмиэ ахсынньы 25 күнүгэр төрөөбүт буолан, сөп түбэспититтэн иһигэр астына, үөрэ саныыра. Төрүүр күнэ тиийэн кэлэр да, туох да сибики суох. Баҕар, хамсаннахпына, ыалдьаарай диэн, ийэ туран, хаамыталыы сатыыр. Суох, хас да күн ааһар, биллибэт.
Ахсынньы 28 күнүгэр Амма улууһун киин балыыһатын төрүүр дьиэтигэр киллэрэллэр. Манна сыта сатаан баран, Саҥа дьыл чугаһаан, көҥүллэтэн, дьиэтигэр тахсыан баҕарар. Ону быраастар көҥүллээбэттэр, күн аайы “бүгүн төрүөҥ” дииллэр.
Онтон дьэ, ахсынньы 31 күнүгэр киэһэ 8 чааһы ааһыыта күүскэ ыалдьан барар. Төрдүс оҕото буолан, кылбардык төрүүр. Лоп курдук 12 чааһы 12 мүнүүтэ ааһыыта, 3 киилэ 625 гр ыйааһыннаах, 52 см уһуннаах уол оҕо төрөөн, ытаан эһинньэхтии түһэр. Бу түгэҥҥэ кини өрөспүүбүлүкэ тэриллибитэ 100 сылыгар анаммыт “100 сыл оҕолоро” бырайыак бастакы оҕото буолбутун, историяҕа киирбитин хантан билиэй? Манна даҕатан эттэххэ, Дьокуускайга бу түүн 12 чааһы 20 мүнүүтэ ааһыыта өссө биир оҕо төрөөбүтэ.
Саҥа киһи кэлиитэ – үрдүк үөрүү, чугас дьонун дьоллуур түгэн, оттон уол оҕо күн сирин көрүүтэ – аймахтарыгар дурда-хахха буолар, аҕа баһын тосту олорор, ол эбэтэр, удьуор ууһун салгыыр киһи кэллэҕэ.
Доҕоор, күөдьүт, аал уоту
Дьоhуннаахтык бу чааска.
Айхал буоллун, санаа хоту
Аhылынна олох аана.
Саҥа киhи нарын, кэрэ,
Сир биир күүтэр кэскилэ.
Бүгүн манна, бу дьиэҕэ
Бүөбэйдэнэ тиийэн кэллэ!
Спиридон Максимов.
Ийэ-аҕа ааттарын ылыммыт уолчаан Кырачаан Айаал бэрт холку, дьоһун киһи. Аҕатыгар маарынныыр дьүһүннээх. Аһыы-аһыы утуйар, улаханнык ытаабат. Аатын ийэтин-аҕатын ааттарыттан – Айхаллаана уонна Альберт диэнтэн таҥан таһаарбыттар, эрдэттэн толкуйдаабыттар. Убайдара уонна эдьиийэ бырааттарын олус кэтэспиттэрэ, наһаа таптыыллар, атаахтатыахтарын, сыллыы-сыллыы сытыахтарын баҕараллар. Ону улаата түстүн диэн наһаа чугаһаппаттар. Оҕо минньигэс сыта дьиэ иһигэр тунуйара, ытаан эһинньэхтиир саҥата ырыа курдук иһиллэрэ, ыалга таптал, дьол туоһута буолан кэлэрэ, эчи, үчүгэйин! Улахан уоллара Айсен 19 саастаах, куоракка үлэ булан, номнуо үлэһит. Айтал 12 саастаах, 6-с кылаас үөрэнээччитэ. Айгылаана 12-лээх, 5-с кылааска үөрэнэр. Оҕолор дьиэҕэ көмө дьоно: уочаратынан иһит, муоста сууйаллар, таҥас өтүүктүүллэр. Аҕалара Альберт Иванович баахтанан баран, бырамыысыланнаска үлэлиир. Көстөрүн курдук, бары да “А” буукубаттан ааттаахтара мээнэҕэ буолбатах. Айхаллаана Иннокентьевна урукку кэргэнин кытары арахсыбыта. Саҥаттан олоҕун оҥостон, кырачаан Айаалы күн сирин көрдөрүөх быатыгар, Альбертыын холбоспуттара, билиҥҥитэ саахсалана иликтэр. Дьиэ кэргэнинэн айылҕаҕа сылдьалларын, сир астыылларын, Амма өрүс кэрэ кытылыгар сынньаналларын, сөтүөлүүллэрин сөбүлүүллэр. Ыал ийэтэ бэйэтэ үөрэнэн, уруккуттан иистэнэр. Урбаанньыт буолан, Амма сэлиэнньэтигэр “Ай-Тал” диэн киоск арыйбыта. Манна кини оҕуруонан иистэнэр, оҥоһуктарын атыылыыр. Оҕуруонан сиэдэрэй билэлэри, илин кэбиһэрдэри, бастыҥалары, суумкалары тигэр. Дьон сакааһа син киирэ турар. Оҕото утуйарын туһанан, Айхаллаана быыс булан, билигин да ииһин илиититтэн араарбат. Хата, кыыһа Айгылаана илин-кэлин түсүһэн, иискэ көмөлөһөр, оҕуруолары тиһэр. Ардыгар модель да буолан ылар, оҥоһуктары кэтэн, хаартыскаҕа түһэр. Улуус баһылыга кэлэн эҕэрдэлээбитэ Тохсунньу 5 күнүгэр Аммаҕа үбүлүөйдээх сыл бастакы оҕотун төрүүр дьиэттэн үөрүүлээх быһыыга-майгыга таһаарыы буолбута. Улуус баһылыга Николай Архипов бэйэтинэн кэлэн эҕэрдэлээбитэ, “100 сыл оҕолоро” хапытаал сэртипикээтин, бэлэҕин туттарбыта. Улууска эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы оҕо төрөөбүтэ киэн туттуу, чиэс-бочуот буоллаҕа. Ону тэҥэ, улуустааҕы социальнай көмүскэл управлениетыттан, быраастар, сиэстэрэлэр, аймахтара, доҕотторо кэлэн эҕэрдэлээбиттэрэ. Бу күн олус элбэх истиҥ эҕэрдэ тыллара төлөпүөнүнэн да, бассаабынан да көтөн кэлбиттэрэ. Сэртипикээттэрин туохха туһаналларын, судаарыстыбаттан өссө туох көмөнү ылыахтаахтарын билиҥҥитэ быһаарына иликтэр. -- Ийэ хапытаалын туһанан, Амма сэлиэнньэтигэр 2 хостоох кыбартыыраны атыыласпыппыт. Онно олоробут. Бу маннык судаарыстыба көмөтө дьиэ кэргэҥҥэ төһүү күүс буолар. Төрдүс оҕоҕо өссө туох көмө баарын, соло булан, быһаарса иликпин. Чугас дьоммор, миэдиктэргэ махталбын тиэрдиэм этэ. Биһиэхэ бу соһуччу үөрүү уонна үрдүк эппиэтинэс буолар, -- диэн дьоллоох ийэ Айхаллаана Иннокентьевна этэр. Кырачаан Айаал күннэтэ күүс-уох эбинэн, улаатан, чэгиэн буоллун, дьоллоох, ситиһиилээх, киһи киһитэ, саха саарына буола улааттын! Тускар туһан Төрдүс оҕоҕо туох көмө көрүллэрий? 1. 2019 сылтан ыла төрөөбүт үһүс уонна онтон кэлэр оҕо 3 сааһын туолуор диэри ый аайы бэриллэр төлөбүр – дьиэ кэргэн хас биирдии чилиэнигэр тиксэринэн, орто дохуоттара 42,3 тыһыынча солкуобайтан намыһах буоллаҕына. Төлөбүр кээмэйэ – 18 тыһыынча солкуобай. 2. Өрөспүүбүлүкэтээҕи Ийэ хапытаала – 2011 сылтан төрөөбүт оҕолорго бэриллэр. Үһүс оҕоҕо ылбатах буоллахтарына, төрдүс оҕоҕо бэриллэр. Кээмэйэ – 139,7 тыһыынча солкуобай (бу сыл олунньутуттан үрдүөхтээх). 3. Уһук Илинтэн көтөр субсидиялаах, чэпчэтиилээх билиэттэринэн туһаныы. 4. Босхо сир учаастага. 5. Дьиэ атыылаһарга 5%-наах кирэдьиити ылыы, эбэтэр, урукку ипотека бырыһыанын көҕүрэтии (рефинансирование) – 01.01.2019-31.12.2022 сылларга төрөөбүт иккис уонна онтон кэлэр оҕолоох, Уһук Илин эрэгийиэнигэр олорор ыалларга бэриллэр. Чэпчэтиилээх кирэдьиит суумата – 6 мөлүйүөн солкуобайга диэри. 6. Ипотекаҕа көмө -- 01.01.2019-31.12.2022 сылларга төрөөбүт үһүс уонна онтон кэлэр оҕолоох ыалларга 450 тыһыынча солкуобай бэриллэр. Бу сууманы ипотекаттан көҕүрэтэргэ эрэ туһаналлар. Ангелина Васильева, "Саха сирэ" хаһыат, edersaas.ru Хаартыска: суруйуу дьоруойун архыыбыттан.