Былырыыҥҥыттан, 2020 сылтан, Симон Томскай салайааччылаах Бүлүү улууһун Чочу нэһилиэгэр баар «Ампаардаах» хаһаайыстыба сэлиэһинэй бурдук үүннэриитинэн дьарыктанан саҕалаабыта. Ааспыт күһүн хаһаайыстыба 17 туонна бурдугу хомуйбута. Онтон 300 кг кэриҥэ сэлиэһинэйи “кырбатан», маҥнайгы суортаах бурдугу өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастакынан таһаардылар.
edersaas.ru
«Ампаардаах» хаһаайыстыба сүрүннээн сүөһү иитиитинэн дьарыктанар. Өрөспүүбүлүкэ бастыҥ хаһаайыстыбаларыгар киирсэрэ саарбаҕа суох. Билигин, уопсайа, 268 төбө турарыттан 104 – ыанар ынах. Бу улахан хотоҥҥо 17 киһи үлэлиир-хамсыыр.
Хаһаайыстыба үүтүн «Сыа Бүлүүгэ» туттарар. Быйыл биир ынахтан 5 туонна үүтү ыатыбыт диэн салайааччы Симон Егорович кэпсиир. Уопсайа, 525 тыһыынча кг үүтү быйыл туттарбыттар. Оту 274 туоннаны, сиилэһи 800 туоннаны, нэчимиэни 54 туоннаны бэлэмнээбиттэр.
Аны былырыын Тыымпыга уонна Чочуга 15 гектардаах бааһынаҕа киһи сиир бурдугун, сэлиэһинэйи ыспыттара:
— Улуус дьаһалтатын этиитинэн, холонон көрөргө санаммыппыт. Ыһыыга анаммыт 4 туонна сиэмэ бурдук ылбыппыт. Ыам ыйын бүтүүтэ ыспыппыт, балаҕан ыйыгар хомуйбуппут. Былырыын Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ “Сүөһү аһылыгын дэлэтии” бырагырааматыгар кыттаммыт, хата, тиэхиньикэ бөҕө ылбыппыт. Ол курдук, Арассыыйаҕа оҥоһуллубут “Дон” диэн сиилэстиир улахан хамбаайыны уонна улуус көмөтүнэн “Кубота” диэн Японияҕа оҥоһуллубут бурдугу хомуйар дьоҕус хамбаайыны атыыласпыппыт. Иллэрээ сыл эмиэ бу бырагыраама көмөтүнэн, “Беларус” тыраахтары ылбыппыт.
Күн-дьыл туран биэрэн, 17 туонна бурдугу хомуйдубут. Маны орто үүнүү диэххэ сөп, – диэн Симон Егорович кэпсээтэ.
Хаһаайыстыба Бүлүү улууһун дьаһалтатын уонна тыа хаһаайыстыбатын департаменын өйөбүллэринэн Барнаул куораттан “Мельник-200” миэлиҥсэни сакаастаабыт эбит. Эргэ хочуолунайы сөргүтэн, өрөмүөннээн, миэлиҥсэ сыаҕа оҥорбуттар.
Сыах бу күннэргэ үлэтин саҕалаата. Аҕыйах хонуктааҕыта Барнаул куораттан Сергей Мошин диэн бурдук мэлийиитин технолога кэлэн миэлиҥсэни туруоран, олохтоохторго хайдах үлэлиирин көрдөрөн, быһааран барда. Ол түмүгэр аан бастакытын өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы суортаах сэлиэһинэй бурдук оҥоһулунна!
— Билигин бурдукпут анаалыска барбыта. Барыта этэҥҥэ, стандарка эппиэттиир буоллаҕына, оҥорон таһаарарбытын элбэтэн, бурдукпутун киэҥ араҥаҕа тарҕатыахпыт, – диир салайааччы.
Олохтоохтор саҥа бурдуктан лэппиэскэ, алаадьы уонна бэрэски номнуо буһаран көрдүлэр. Олус ураты амтаннаахтарын уонна сыттыын, көстүүлүүн атыннарын бэлиэтээтилэр.
Маҥнайгы суортаах бурдук үрдүкү суортаах бурдуктан иҥэмтиэтинэн, туһалааҕынан хас да төгүл ордук эбит. Маҥнайгы суортаах бурдук саһархайдыҥы курдук дьүһүннээх, быдан кытаанах буолар эбит. Онон көтөхтөрүүтэ суох аска ордук барсар.
Ити курдук, 60 сыл буолан баран Бүлүү улууһугар бурдук үүннэриитэ сөргүтүлүннэ. Даҕатан эттэххэ, сэрии иннигэр Бүлүү улууһун Уоттутугар гектартан ортотунан 40 сэнтиниэр, биир бааһына гектарыттан 128 сэнтиниэр бурдугу үүннэрбит Николай Семенович Таппагаров муҥутуур рекорду олохтоон турар. Оттон өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастакытын үрдүк хаачыстыбалаах бастакы суортаах сэлиэһинэй бурдук бу билигин оҥоһулунна. Ити бурдук өҥ буордаах Чочу сиригэр, нэһилиэк 250 сыллаах үбүлүөйүн көрсө үүннэ.
Маннык үөрүүлээх сонуннары иһиттэххэ, «атын сиртэн аҕалыныы аччатан, бэйэ дьоно бэйэ сиригэр үүннэрэн таһаарбыт бурдугун сиирбит, кыралаан да буоллар, олоххо киирэн иһэр дуо?” диэн киһи сэмээр үөрэр.
Виктория Бястинова, edersaas.ru