Максим Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет Хоту сир прикладной экологиятын билим-чинчийэр института “АЛРОСА” билим-чинчийэр бырайыагын, Үүнэр көлүөнэ уонна Саха сирин өрөспүүбүлүкэтин сүрүн билим тэрилтэлэрин кыттыытынан, Бүлүү бөлөх улуустар экологияларын туругун уонна бу сиргэ-уокка олорор нэһилиэнньэ доруобуйатын кэлимник хабар билим- чинчийии Бырагырааматын чэрчитинэн, туһааннаах үлэтин саҕалаата.
edersaas.ru
Ол курдук, ылыллыбыт уу боруобатын анаалыстарын түмүгүнэн Марха, Аччыгый Ботуобуйа уонна Бүлүү өрүстэр бүгүҥҥү күннээх экологическай туруктарыгар сыанабыл оҥоһуллуоҕа.
—Аччыгый Ботуобуйа, Бүлүү уонна Марха өрүстэр араас учаастактарыгар билигин уопсайа 26 киһилээх аҕыс этэрээт үлэлии сылдьар. Хонуу үлэлэрэ бу дьыл алтынньы ыйа бүтүөр диэри кэмҥэ ыытыахтара. Оттон химико-аналитическай үлэлэр быһа барыллаан түмүктэрин биһиги кэлэр, 2021 сыл, саҥатыгар иһитиннэрэр былааннаахпыт. Бэрэбиэркэлэнэр уу боруобатын өрүстэртэн билим-чинчийэр үлэ (НИР) тэхиньиичэскэй садаанньатыгар олоҕуран, туох баар нуормалаах докумуоннары тилэри тутуһан туран, ылыллар. Хоруона хамсыгыттан сиэттэрэн, эрдэ ылыллыбыт былаан болдьоҕун кэннин диэки уһатан биэрдибит. Ол гынан баран былааннаммыт болдьоххо диэри түмүктүөхпүт дии саныыбын. УАЗ массыыналарынан, куорпустаах уонна эрэһиинэ тыыларынан куттал суох буолуутун бары миэрэлэрин тутуһан, айанныыбыт. Мин санаабар, антропогеннай фактор араас омсолоох дьайыытын биллэ кыччатар инниттэн, айылҕаны харыстыыр превентивнэй тэрээһиннэри ыытарга, билим маннык чинчийиилэрин ыытыы хайаан да наада, – диэн, биһиэхэ билим чинчийэр үлэлэрин толорууга эппиэтинэстээх, ХИФУ НИИПЭС лабораториятын сэбиэдиссэйэ, билим ыстаарсай үлэһитэ, биология билимин хандьыдаата Петр Данилов кэпсээтэ.
Санатан эттэххэ, 2019-2023 сылларга ыытыллыахтаах Бүлүү бөлөх улуустар экологияларын туругун уонна бу сиргэ-уокка олорор нэһилиэнньэ доруобуйатын кэлим билим чинчийии Бырагыраамата Саха өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата, “СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата” кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ уонна “АЛРОСА” хампаанньа икки ардыларыгар бииргэ үлэлэһии Сөбүлэҥэр олоҕуран, олоххо киирэр.
Бырагыраама олус суолталаах үс хайысхаттан турар: Бүлүү эбэ уонна кини салааларын экосистиэмэтин билиҥҥи туругун ырытыы (мониторинг), Бүлүү өрүс сүнньүгэр уонна кини салааларын кытыытыгар олохтоох нэһилиэнньэ доруобуйатын туругун билимҥэ тирэҕирэн сыаналааһын уонна нэһилиэнньэ доруобуйатын чэбдигирдии кэлим медико-социальнай тэрээһиннэри торумнааһын. Үһүс хайысха – Бүлүү өрүс уонна кини салааларын хочолоругар түстэммит нэһилиэнньэлээх пууннарын альтернативнай источниктар ууларынан хааччыйар кыах төһө баарын сыаналаан, үөрэтэн көрүү буолар.
Бу үс хайысханан барар үлэлэри ХИФУ бэрэпиэссэр Д.Д. Саввинов аатынан Хоту сир прикладной экологиятын Билим-чинчийэр института, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ “ФГАОУ ВПО (толорооччу – Мэдиссиинэ института) уонна СО РАН П.И.Мельников аатынан Мерзлотоведение института ыыталлар.
—Бу билим тэрилтэлэрэ интеллектуальнай уонна да атын ис кыахтара улахан, чинчийии былааннаммыт үлэлэрин толору ыытар кыахтаах, Саха сирин территориятыгар маныаха хабааннаах үлэни ыытарга уопуттаах, үөрүйэх учуонайдардаахтар, исписэлиистэрдээхтэр. Саамай сүрүнэ, Бүлүү өрүс туонатыгар сыста сытар территорияларга уонна онно олохтоох нэһилиэнньэ доруобуйатын туругун туһунан быһа барыллаан билим-тэхиниичэскэй чинчийиилэр матырыйааллара бааллар, – СӨ “Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын” генеральнай дириэктэрэ Владимир Егоров бэлиэтээн эттэ.
Бу бырагырааманы олоххо киллэрии уопсай сыаната 138 мөл. солк. “АЛРОСА” ааспыт сыл бүтүүтүгэр билим чинчийиитин бастакы түһүмэҕин үбүлүүргэ 40 мөл. солк. бэлиэр ыытан турар. Оттон бу 2020 сылга алмаас хампаанньата билим-чинчийэр үлэҕэ анаан 41,4 мөл. солк. ыытыаҕа.
Хаартыскаларга: М.К. Аммосов аатынан ХИФУ Хоту сир прикладной экологиятын НИИ билим үлэһиттэрэ Бүлүү бөлөх улуустар өрүстэриттэн уу боруобатын ылар түгэннэрэ.
АЛРОСА АХ уонна СӨ “Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын” матырыйаалларынан, Лоһуура