Күннэтэ маҕаһыынтан бэлэм аһылыгы, табаары ылабыт – көтөх муҥунан бөҕү таһаарабыт. Тыа сиригэр полигон суох буолан, дьон бөхтөрүн ханна түбэһиэх ойуур быыһыгар, тыа саҕатыгар таһааран быраҕар. Куоракка Бүлүүлүүр суолга анал сыбаалка баар даҕаны, араас бөхсах, ас, эмп тобоҕо үйэсаас тухары дьапталҕаланан, сытыйанымыйан, тулалыыр эйгэҕэ дьааттаах салгыны, буортулаах гааһы таһаарар. Ол буортулаах эттиктэр сир аннынан өтөн, күөллэргэ, үрэхтэргэ, өрүстэргэ киирэн, уубутун сүһүрдэллэр.
edersaas.ru
Учуонайдар ааҕан көрүүлэринэн, киһи биир сылга балыгы, ууну кытта пластмасс, былаастык 121 000 бытархай эттигин “сиир” эбит. Муораҕа, өрүскэ төһөлөөх кирдээх уу, бөх тоҕулларын этэ да барыллыбат. Араас ыарыы төрүөтэ итинтэн тахсыан сөп. Итинник мөкү көстүүнү тохтотоору, айылҕабытын харыстаары, быйыл дойду үрдүнэн кытаанах бөҕү анал сиргэ мунньар, ону суох оҥорор, эбэтэр иккис сырьеҕа ыытар үлэ күргүөмнээхтик баран эрэр. Мөлүйүөнүнэн нэһилиэнньэлээх улахан куораттарга былаастык бытыылкалары туттарар аптамааттар туруорулуннулар. Оттон Сахабыт сиригэр кытаанах бөҕү хомуйуу хайдах киирэн эрэрий? Ону билээри, биһиги СӨ ОДьКХ миниистирэ Дмитрий Садовниковы кытта кэпсэттибит.
КҮЛҮКТЭН ТАХСА ИЛИК УРБААННЬЫТТАР
— Дмитрий Дмитриевич, куоракка уонна улуустарга эрэгийиэннээҕи оператордар хайдах үлэлээн эрэллэрий?
— Өрөспүүбүлүкэҕэ 71 нэһилиэн ньэлээх пууҥҥа кытаанах бөҕү хомуйарга биэс эрэгийиэннээҕи оператор үлэлиир. Бу өҥө иһин элбэх кыбартыыралаах дьиэҕэ олорор биир киһи ыйга 84140 солкуобайы төлүүр, Арктика оройуоннарыгар ортотунан 131 солкуобай. Бу сыл саҕаланыаҕыттан ити этиллибит оператордар 86 000 туон на бөҕү хомуйдулар, дьиҥэ, былаан 76 000 туонна этэ. Көстөрүн курдук, былааннаммыт көрдөрүүттэн дьон элбэх бөҕү таһаарар. Биир өттүнэн норматив арыый намтатан ааҕыллыбыт курдук эрээри, ким төһө бөҕү таһаарарын хонтуруоллуур ситим оҥоһулла илик. Аны эрэгийиэннээҕи оператордар нэһилиэктэри барыларын хаба иликтэр. Кистэл буолбатах, маҕаһыыннар, тэрил
тэлэр урбаанньыттар бөҕү тиэйэргэ дуогабар түһэрсибэккэ эрэ бөхтөрүн элбэх кыбартыыралаах дьиэлэр контейнердарыгар таһааран быраҕаллар. Онон кинилэри эппиэтинэскэ тардарга үлэ эмиэ барыахтаах. Куоракка уонна улуустарга бөҕү хомуйар анал былаһаакка, аныгы инфраструктура оҥоһулла илик. Тиэхиньикэ тиийбэт буолан, оператордар үгүс ыарахаттары көрсөллөр. Федеральнай киинтэн харчы көрүллүөхтээх этэ да, билиҥҥитэ быһаарылла илик. Аны ситэтэ суох хааччыллыылаах дьиэлээх дьон кирдээх ууларын уонна бөхтөрүн тиэргэҥҥэ таһааран тоҕоллор, ол кыһын хам тоҥон, хайа курдук кыстана сытар. Итинник тоҥ тобоҕу хомуйуу саҥа реформаҕа суох эрээри, эрэгийиэннээҕи оператор уонна «Жилкомсервис» син биир хомуйар.
18,5 ТЫҺЫЫНЧА КОНТЕЙНЕР НААДА
— Киин улуустарга «Якутскэкосети» эрэгийиэннээҕи оператор анаммыта, бөҕү тоҕорго контейнердары туруордулар, тобоҕу тус-туһунан араараллар дуо?
— Инвентаризация быһыытынан, өрөспүүбүлүкэҕэ бөх мунньар 4,5 тыһыынча сир баар, онно 12 тыһыынча контейнер турар эрээри, ол үрдүнэн 7 000 саҥа былаһааккаҕа 18,5 тыһыынча контейнер туруорул луон наада. Маны тэрийэргэ 1,5 миллиард кэриҥэ солкуобай ирдэнэр. Дьиҥэр, итини олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара тэрийиэхтээхтэр. Билиҥҥитэ бөҕү тустуһунан наардыыр үлэ өссө ыытылла илик. Ол да буоллар, «Якутскэкосети» чааһынай дьиэлэр аттыларыгар бөх быраҕар 425 контейнеры туруор бута. Бу сыл иһигэр бөх быраҕар 566 саҥа тимир иһит баар буолуоҕа. Инникитин бөх ханна
тоҕуллар сирин бэлиэтээн, электроннай каарта оҥоһуллуохтаах. Мунньуллубут бөҕү кэмигэр тиэйэн иһэргэ 420 анал тиэхиньикэ наада, эрэгийиэннээҕи оператордар ону лизинг нөҥүө ылар туһунан кэпсэтиэхтээхтэр. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн бары ирдэбилгэ эппиэттиир сэттэ эрэ сыбаалка баар. Бөҕү харайыы инфраструктуратын тэрийии «Экология» национальнай бырайыак чэрчитинэн ыытыллар. Ол курдук, Дьокуускайга, Майаҕа, Аллараа Бэстээххэ, Мииринэйгэ, Бүлүүгэ, Ньурбаҕа, Депутатскайга бөҕү мунньар уонна наардыыр сирдэри тутуу бырайыага оҥоһулла сылдьар
Полигоннары бырайыактыырга 2019 сылга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 10,5 мөлүйүөн солкуобай көрүллүбүтэ. Ол эрээри сөптөөх сир учаастага суоҕа атахтыыр. Учаастактар ойуур пуондатыгар киирэллэр, онно бөҕү харайар сир оҥорор табыллыбат. Бу боппуруоһу олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара быһаарыахтарын, анал сир аныахтарын сөп.
— Арктика эргимтэтигэр «ОДьКХ” судаарыстыбаннай унитарнай тэрилтэ эрэгийиэннээҕи оператор быһыытынан бу балаҕан ыйыттан үлэлиэхтээх. Кытаанах бөҕү хомуйарга хоту улуустар төһө бэлэмнэрий?
— Тоҕус арктическай оройуоннарга «ОДьКХ” судаарыстыбаннай унитарнай тэрилтэ бөҕү тиэйиэхтээх, оттон хаалбыт түөрт улуус ка олохтоох оператордар дуогабар түһэрсэн, бөҕү хомуйуохтара. Ити улуустарга тиэхиньикэ атыылаһан биэриэхтээхпит. Хоту биир сүрүн кыһалҕа диэн хомунаалынай ситимнэр эргэрэн, септиктэр хаһаа йыннара суох буолан, кыһын убаҕас тобохторо таһынан баран, бөһүөлэккэ улахан аймалҕан тахсар. Инженернэй ситимнэри олохтоох дьаһалта бас билиитигэр ылан, үпхарчы көрдөҕүнэ биирдэ ити кыһалҕа быһаарыллыан сөп.
ЭСТОНЕЦТАРЫ КЫТТА СӨБҮЛЭҺИИ КӨТҮРҮЛЛҮӨ
— Дьокуускайга Бүлүүлүүр суолга бөх мунньар сир тутуллуохтаах диэн этиллибитэ. Ол тутуутун ороскуота хас да сылга үллэриллэн, нэһилиэнньэ төлөбүрүгэр киирэ сылдьар. Тутуу саҕаланан эрэр дуо?
— Бөҕү хомуйарга финскай оборудование туруораары, маҥнай эстонецтары кытта тэрилтэ тэрийбиппит. Кинилэр эмиэ биһиги курдук усулуобуйалаахтар, кыһыннара тымныы. «Феррмикс Констракшн» эстонскай тэрилтэ бу бырайыакка 17,3 мөлүйүөн солкуобайы укпута. Ол эрээри, полигон тутуллуохтаах сирин докумуона куорат дьаһалтатыгар кыайан оҥоһуллубатаҕа.
Бырайыак билиҥҥитэ экологическай экспертизаны ааһыахтаах. Онон Дьокуускайга полигон уонна бөҕү наардыыр ыстаансыйа тутуутугар чэпчэтиилээх со йуом ыларга министиэристибэ «Арассыыйатааҕы экологическай операторы» кытта ыкса үлэлэһэр. Бу оператор бырайыагы үбүлүүрүн туһугар «Феррмикс Констракшн» хампаанньаны кытта сөбүлэһии көтүрүллэн, «Якутскэкосети» 17,3 мөлүйүөн солкуобай суумалаах 51% өлүүтүн ОДьКХ министиэристибэтэ атыылаһан ылыан наада. Аахсыйа 49% «Жилкомсервиска» баар. Оччотугар Бүлүүлүүр суолга тутуллар полигон сирин учаастага уонна Базовай переулокка бөҕү харайар ыстаансыйа өрөспүүбүлүкэ бас билиитигэр киириэхтээх. Билигин саҥа докумуону баттаһарга үлэ ыытыллыр. Итинэн сылыктаатахха, полигон быһа холоон, 2021 сылга тутуллуон сөп. Эбийиэк түргэнник үлэҕэ киирэрин туһугар атын ньымалары эмиэ үөрэтэбит.
БӨҔҮ УОТТУУБУТ ЭБЭТЭР…?
— Улахан куораттарга кытаанах бөҕү хомуйан, ону иккистээн туһаҕа таһаараллар, ол биһиэхэ кыаллыа дуо?
— Нерюнгрига, Аллараа Бэстээххэ кыра тэрилтэлэр былаастык, хортуон, тимиртуһах хомуйан, дьарыктанан эрэллэр. Онон бу салаа инникилээх буолуон син.
— Бу соторутааҕыта ОДьКХ министиэристибэтэ «Хоккайдо Корпорейшн» уонна JBIC дьоппуон баанын бэрэстэбиитэлин кытта көрүстэ. Бу көрсүһүү түмүгүнэн кытаанах бөҕү харайарга туох инвестиция киириэн сөбүй?
— Японияттан бөҕү уоттуур оһохтору аҕалан туруоруохха сөбүн туһунан кэпсэттибит. Ону хайдах олоххо киллэриэххэ сөбүн салгыы аны күһүн Владивостокка буолар Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форумҥа дьүүллэһиэхтээхпит.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru