Киһи төрүттэрин утумнуурун, үөйбэтэх-ахтыбатах өрүттэринэн маарынныырын, ол үчүгэй да, куһаҕан да өттө оҕолоругар, сиэннэригэр, хос сиэннэригэр, хос-хос сиэннэригэр бэриллэрин наука быһаарбыта ыраатта.
Төрдүн-ууһун билбэт киһини урут мөлтөх киһинэн ааҕаллар, онон саха дьонугар былыр былыргыттан төрдү-ууһу билии сүрүн ирдэбил буолар эбит. Элбэх көлүөнэни билэр аҕа ууһун киһитин “ытык дьон ыччата, төрүт киһи төрүөҕэ” диэн киэн тутта ааттыыллар.
Кимтэн кииннээх, хантан хааннаах?
Мин аҕам кыра быраата Гаврил Егорович ахтыытыгар маннык суруйбута баар: “Биһиги Турантаевтар аймахтар төрүт олохпут Дьүөлү Эбэ. Аҕабыт Турантаев Егор Федорович Курбуһахтан Пестряков Афанасий (Мандыс Уола) диэн киһи балтын Мария Егоровна Турантаеваны кэргэн ылан, дьонуттан сөбүлэҥэ суох күрэтэн аҕалбыт. Сыры-сыллара алта уол оҕону төрөппүттэр. Хаста оҕоломмуттара буолла (уон сэттэтэ диэх курдук этэллэрэ), чуолкайын билбит суох. Мин өйдүүрбүнэн алта уол — Киргиэлэй, Уйбаан, Өндөрөй, Лабырыантый, Испиэн уонна мин төрөөбүппүт. Мин кэннибиттэн ийэбит өссө оҕолоноору өлөөхтөөбүт…Аҕабын Дьөгүөрү кытта бииргэ төрөөбүт Сиидэр, Огдооччуйа, Анньыыска уонна өссө биир уол баар дииллэрэ. Сиидэр син сааһыран иһэн өлбүт, оҕото суох курдук. Анньыыска икки кыыс оҕолоох этэ. Даайа диэн кыыстан оҕолоро Джуаловтар. Иккис кыыс Мааппа оҕолоро билигин Бэйдиҥэҕэ бааллар. Аҕам кыра балта Огдооччуйаттан биир уоллаах, Никитин Егор диэн, билигин Уус Алдан Маттатыгар олорор. Улахан Уйбаан уонна Аччыгый Уйбаан Турантаевтар диэн бааллара, олор тымырдара-сыдьааннара Мэҥэ Хаҥалас Балыктааҕын эргин баар буолуохтаахтар».
Ити бииргэ төрөөбүт алта уолтан Уйбаан эдэр сааһыгар табаарыстара Марк, Андриан Слепцовтары кытары Бахсыттан Дьокуускайга киирэн, тыйаатырга артыыстыы сылдьан ыалдьан, күн сириттэн күрэммит. Этэҥҥэ сылдьыбыта буоллар, эмиэ аата ааттанар улахан артыыс буолуо хааллаҕа дуу… Аҕам этэринэн, саамай чэгиэн, кыанар бырааттара Испирдиэн эмиэ эмискэ ыалдьан эдэр сааһыгар олохтон барбыт.
Сэриигэ, көһүүгэ…
Хаалбыт түөрт ини-бии уолаттар Аҕа дойду улуу сэриитэ саҕаламмытыгар саа-саадах тутан Ийэ дойдуларын көмүскээбиттэрэ. Бастаан, 1942 сыллаахха бэс ыйыгар ыытыллыбыт саамай улахан хомуурга Андрейдаах Лаврентий барбыттара, 1943 сыллаахха Григорий ыҥырыллыбыта. Кыра бырааттара Гаврил 1945 сыллаахха ыҥырыллыбыта. Ол иннинэ кини өссө хоту Көһүүгэ сылдьыбыта. Ол туһунан абаҕам маннык кэпсиирэ:
— Бахсы начаалынай оскуолатын бүтэрэн баран, „Коминтерн“ холхуоска үлэлээбитим. Ити сылларга алдьархайдаах сут-кураан турбута, аһыҥа туох баар күөҕү олоччу мэлиппитэ, эбиитин өрт уота турбута, халлаантан биир да таммах уу түспэккэ сир хайыта хаппыта. Аһыыр ас суоҕа, холкуос нуорманан суорат биэрэрэ. Бара сатаан ыт тылын курдук оту сиэн көрөрбүт да, дьаардаах амтаннаах буолан киһи абыраммат аһа этэ. Убайдарым Өндөрөйдөөх Лабырыантый сэриигэ барбыттарын кэнниттэн өр-өтөр буолбатаҕа, атырдьах ыйын эргэтигэр Чурапчыттан 41 холхуоһу, ол иһигэр Бахсыттан «Киров» уонна «Коминтерн» холхуостары, хоту көһөрбүттэрэ.
Биһиги Эдьигээҥҥэ тиийбиппит. Бастаан түөрт эдэр уол баанньык кырыысатын үрдүгэр ый аҥара олорбуппут. Тоҥобут аҕай, сотору тымныйан, ыалдьан бардыбыт. Онтон дьиэҕэ олохтообуттарын кэнниттэн ис тиибэ туран, киһи бөҕө ыарыйда. Мин онтон матыам дуо, кыбыыбын кыаммат, уунан ыыта сылдьар буоллум. Аһыныах айылаах аймах суох, таҥас-сап мөлтөх, куул ыстаан, алдьаммыт этэрбэс… Аны сыыҥкалаатым, икки атаҕым ыалдьан сордуур. Тимир оһоххо сыраллан олорон ытыыбын эрэ… Ити сыл 38 киһибит өлбүтэ, үксэ кырдьаҕастар уонна кыра оҕолор. Хата, тулаайах оҕолору интэринээккэ ыланнар, кэм сылаас дьиэҕэ, бэлэм аска түбэһэн, эмтэнэн, син бэттэх кэлбитим. Икки сыл оскуолаҕа үөрэммитим, сайынын муҥхаҕа сылдьыбытым. Үһүс сылбар муҥхаҕа сырыттахпына, 1945 сыллаахха муус устарга миигин, Слепцов Кешаны уонна биир олохтоох кыыһы Дьокуускайга балык техникумугар үөрэххэ ыыппыттара. Ол үөрэнэ сырыттахпына, ыам ыйыгар аармыйаҕа ылбыттара”.
Чурапчыттан Григорий Турантаев-Чолбон, «Саха сирэ», edersaas.ru сайтка анаан