Бүгүн, атырдьах ыйын 6 күнүгэр, Тымныы полюһун олохтоохторо Өймөкөөн улууһун киинэ Уус-Ньара бөһүөлэгэ төрүттэммитэ 83 сылын бэлиэтииллэр.
edersaas.ru
Бу күн 1937 сыллаахха Индигиир өрүс Ньара үрэҕэр көмүсчүттэр бөһүөлэктэрэ тутуллуохтаах сирин үөрэтэр көтөр аал кэлэн түспүтэ.
Бу Самарскай уобаластан төрүттээх аатырбыт геолог Валентин Цареградскай салайар геологтар эспэдииссийэлэрэ этэ.
Геологтар бастаан утаа аҕыс дьиэлээх мас дьиэни тутан, Уус-Ньара бөһүөлэгин сайдар олугун түстээбиттэрэ. Хомойуох иһин, сотору буолан баран, Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаланан, көмүс хостуур бириискэлэри тутууга хаайыылаахтары аҕалан барбыттара. Онон Уус-Ньара бу ыар сылларга Сталин лааҕырыгар кубулуйбута. Устуоруйа чахчытынан ордук 1949—1958 сылларга «Дальстрой Индигиирдээҕи лааҕыра» диэнинэн биллибитэ. Хаайыылаахтар Магадаан трассатын, бириискэлэри, олорор дьиэлэри тутууга үлэлииллэрэ, көмүс хостууллара. Билигин Уус-Ньара хабыллар ортотугар турар улуус киин балыыһатынан бөһүөлэк бүтэр эбит. Балыыһа кэннигэр киһи кыайан сылдьыбат бадараан, кута сир үһү. Икки мэндиэмэннээх таас киин аптека турар сиригэр хаайыылаахтары харабыллыыр ыттар питомниктара турбут. Бу сиртэн Сталин лааҕырдарын сирэ-уота (территория) саҕаланар эбит. 1950 сылтан Уус-Ньараҕа таас дьиэни тутуу элбээн барбыт. 1954 с. улуус киинэ Өймөкөөн нэһилиэгиттэн Уус-Ньараҕа көһөрүллүбүтэ.
Ордук элбэх таас дьиэ тутуута 60-с сыллар саҥаларыттан саҕаламмыт. Улуус киинин таас дьиэлэрэ үксэ ол кэминээҕи тутуулар.
Кыраһыабай көстүүлээх социальнай эбийиэктэргэ ордук болҕомто ууруллар буолбут. Ол курдук, бу сыллар тухары тас кырааската эрэ саҥардыллар «Металлург» Култуура дьиэтэ эһиил 60 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиэҕэ. Ааспыт үйэ 70-80-cылларыгар 3-5 мэндиэмэннээх толору хааччыллыылаах таас дьиэлэрдээх аныгы куораттыы көстүүлээх оробуочай бөһүөлэк Уус-Ньара киһи билбэт гына тупсан испитэ.
60-70-с cылларга Уус-Ньара бөһүөлэгин эрэ буолбакка, оройуону барытын хааччыйар «Дружба» сопхуос подсобнай «Агробаза» хаһаайыстыбатыгар «Тымныы полюһугар маннык өлгөм хаппыыста үүнэр этэ дуо?» диэн киһи соһуйар хаппыыста бааһыналара баара.
Бүгүҥҥү күҥҥэ Өймөкөөн улууһа 100 сыллаах өрөгөйдөөх үбүлүөйүн бэлиэтиир сылыгар улуус киинэ Уус-Ньара өрөспүүбүлүкэ биир бөдөҥ промышленнай бөһүөлэгэр тиийэ үүннэ.
Кэлиҥҥи сылларга хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү бырагырааматынан үлэлиир «Стройкон» ХЭУо уонтан тахса саҥа таас дьиэни тутан үлэҕэ киллэрдэ.
Улуус киинигэр көмүсчүттэр Улуу Кыайыы болуоссатын саҥардан оҥорбуттара — Уус-Ньара биир киэн туттар, туристар таптаан сылдьар сирдэринэн буолла.
Уус-Ньараны тупсарар өссө биир эбийиэгинэн Таҥара дьиэтэ буолар. Бу эмиэ көмүсчүттэр күүстэринэн саҥардыллыбыт дьиэ.
Уус-Ньара «Салгын боруотатынан» аатырар аэропорт дьиэтэ эмиэ саҥа тутуу буолан, пассажирдар кэлэргэ-барарга абыраннылар.
Хас биирдии Өймөкөөн улууһун олохтооҕун сүрэҕэр Уус-Ньара улуус киинин быһыытынан умнуллубат өйдөбүл, дьоллоох оҕо саас, эрчимнээх күүс-уох кэмин, сырдык таптал, дьоллоох олох, сайдыы уонна кэскил уйатын быһыытынан өрүү ахта-саныыр күндү дойдуларын быһыытынан сылдьар.
Сыстыганнаах дьаҥ ааҥнаан турар буолан, бары бырааһынньыктааҕы тэрээһиннэр онлайн нөҥүө ыытыллаллар. Ол курдук, социальнай ситимнэринэн Уус-Ньаратааҕы бибилэтиэкэ Уус-Ньара устуоруйатын, сайдан испит хардыыларын сырдатар урукку хаһыаттар ыстатыйаларын, Өймөкөөн улууһун дьоно таптыыр, ахтар аатырбыт бард-ырыаһыттара ыллаан хаалларбыт Уус-Ньара туһунан ырыаларын билиһиннэрдилэр. «Металлург» Култуура дьиэтин Оҕо тыйаатырын устуудьуйатын сэбиэдиссэйэ Любовь Иванова Уус-Ньара төрөөбүт күнүгэр анаан тэрийбит тарбахтарыгар талааннаахтар куйаар ситимин нөҥүө ыытыллар хаартысканан куонкуруһун интэриэһиргээн, бэрт элбэх киһи кыттыыны ылла. Кинилэр ортолоругар айар куттаах Тамара Федорова бэйэтин үлэлэрин быыстапкатынан эмиэ кыттыыны ылла.
Тамара Егоровна кылынан оҥоһукка, саха таҥаһын тигиигэ араас омук оҕолорун үөрэтэр куруһуоктаах. Бэйэтэ тэрийбит «Индигир суһума» муода тыйаатырын таҥастарынан Санкт-Петербурга ыытыллыбыт Арассыыйа норуоттарын прикладной ускуустубатын быыстапкатын лауреатынан буолбута. Былырыын Дубайга тиийэн өрөспүүбүлүкэ айар маастардарын кытта Норуоттар икки ардыларынааҕы үгэс буолбут ускуустуба быыстапкатыгар кыттыбыта. Онон Тамара Федорова төрөөбүт Өймөкөөнүн 100 cыллаах үбүлүөйүгэр анаммыт Уус-Ньара тарбахтарыгар талааннаах дьонун куонкуруһугар «Хотугу матыыптар» номинацияҕа кыттыыны ылла. Күөн-күрэс түмүгэ атырдьах ыйын 8 күнүгэр биллиэҕэ.
Өймөкөөн улууһун баһылыга Иннокентий Сивцев бүгүн төрөөбүт оройуонун олохтоохторун — биир дойдулаахтарын оройуон хаһыаттарын, социальнай ситимнэр нөҥүө Уус-Ньара төрүттэммит 83 сылынан истиҥник эҕэрдэлээтэ:
— Өймөкөөн улууһа 100 сыллаах үйэлээх үбүлүөйдээх сылыгар улууспут промышленнай сайдыытыгар кылааттарын киллэрбит дьоммутугар сүгүрүйэбит. Улуу Кыайыы 75 сылыгар сэрии уонна тыыл бэтэрээннэригэр биһиги дьоллоох олохпут иһин турууласпыттарыгар барҕа махталбытын биллэрэбит. Тапталлаах Уус-Ньарабыт өрүү сайда-үүнэ турдун, үйэлээх үбүлүөйдээх Өймөкөөммүтүн дорҕоонноохтук ааттаттын!
… Ити курдук, Уус-Ньара, устуоруйа төһө да уустук кэмнэрин аастар, бырамыысыланнас, тыа хаһаайыстыбата уонна туризм курдук бөдөҥ салаалары тэҥҥэ сайыннаран иһэр Саха сирин биир киэн туттар, инники күөҥҥэ сылдьар Тымныы полюһун Өймөкөөн улууһун киининэн буолар.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска — интэриниэттэн.