Тылбаасчыт күнэ норуоттар икки ардыларынааҕы тылбаасчыттар бэдэрээссийэлэрэ көҕүлээһининэн 1991 сылтан бэлиэтэнэр. Оттон АБ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүгэр 2006 сылтан ыла ити күн араас тэрээһиннэри ыыталлар.
edersaas.ru
Тылбаас боппуруоһун туһунан идэтийбит үлэһиттэр санааларын истээри, Саха тылын истилиистикэтин уонна нууччалыы-сахалыы тылбаас хаапыдыратын үлэһиттэрин кытта кэпсэттим.
Тылбаас күнүгэр аналлаах тэрээһиннэр
Евдокия Софроновна Герасимова, хаапыдыра сэбиэдиссэйэ, б.б.х, дассыан:
— Биһиги үөрэхпит кыһатыгар Тылбаасчыт күнүн 2006 сылтан бэлиэтиибит. Бу уонтан тахса сыл устата араас үгэс олохсуйда. Саха бакылтыатын 25 сыллаах үбүлүөйүн чэрчитинэн, балаҕан ыйын 21-30 күннэригэр тылбаас дэкээдэтин ыыттыбыт.
Дэкээдэни Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр идэтийбит тлбаасчыттар Аита Шапошникованы, Альбина Борисованы кытта көрсүһүүттэн саҕалаабыппыт. Быйыл кинилэр үбүлүөйдээх сыллара. Көрсүһүүгэ тылбаас салаатын, үнүстүүт бары баҕалаах устудьуоннарын ыҥырбыппыт. Олус истиҥ-иһирэх кэпсэтии тахсыбыта. Ону таһынан тыл оонньуутун, тылбаас олимпиадатын, тылбааска билим сэминээрдэри ыыттыбыт. Уһулуччулаах устудьуоммут Юрий Борисов тылбаасчыт андаҕарын суруйан турар. Бастакы куурус оҕолоро тылбааска, тиэкискэ ураты сыһыаннаах буолуом, үлэбэр саха тылын уратытын барытын тиэрдэргэ дьулуһуом диэн ис хоһоонноох андаҕар ылыналлар.
Тылбаас кыһалҕалара
Ирина Владимировна Собакина, б.б.х, дассыан:
— Бастатан туран, икки тыллаах өрөспүүбүлүкэҕэ олорор буолан, тылбааһы мэлдьи туттабыт. Хас биирдии киһи биллин-билбэтин, өйдөөтүн-өйдөөбөтүн син биир тылбааска сыһыаннаах. Ол иһин тылбаастыыры киһи барыта сатыыр, билэр диэн улахаҥҥа уурбат курдук сыһыан баар. Дьиҥэ, олус уустук үлэ. Билиҥҥитэ тылбааска уонна тылбаасчыкка сыһыан улаханнык өрө тутуллубат. Сорох тылбаасчыт кыра хамнаска үлэлиир, тэрилтэлэр үлэ миэстэтин көрбөттөр. Ити курдук биирдиилээн кыһалҕа баар, суох буолбатах. Ону бэйэбит кыахпытынан туората сатыыбыт.
Тылбаасчыты бэлэмниирбит таһынан, саха тылын билимин (наукатын) эмиэ сайыннарабыт. Онон дьарыктанар усулуобуйабыт уустугурар.
Иккиһинэн, нууччалыыттан сахалыы, сахалыыттан нууччалыы тылбаас сакааһа күннэтэ киирэ турар. Өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан эрэ буолбакка, атын куораттартан тиийэ кэлэр. Оттон биһиги хаапыдырабыт сүрүн хайысхата – устудьуоннары үөрэтии. Үнүстүүппүт эрэ иһигэр буолбакка, туох баар салааҕа барытыгар саха тылын, култууратын, истилиистикэтин үөрэтэ олоробут. Аны тылбаас сакааһын болдьоҕо үксүгэр олус кылгас. Онон биһиэхэ, үөрэтэ сылдьар дьоҥҥо уустук. Сороҕор паара быыһыгар тылбаастыыр түгэннэрбит эмиэ бааллар. Ити, биллэн турар, хаачыстыбаҕа даҕаны охсуулаах эрээри, кыахпыт тиийэринэн үлэлиибит.
Үөрэххэ ылыы
Акулина Александровна Васильева, б.б.х, дассыан:
— Күн бүгүн 50-ча устудьуоннаахпыт. Бүддьүөт миэстэтин сыллата сарбыйан иһэллэр. Быйыл маҕыыстырга бүддьүөттэн 5, бакалаабырга 4, төлөбүрдээххэ 2 миэстэ көрүллүбүтэ. Сыллата куонкурус үрдүк.
Маҕыыстыр үөрэҕэр бэйэлэрэ тылбаастаан көрбүт, тылбаас кыһалҕатын эттэринэн-хааннарынан билбит, туох эрэ саҥаны этэрдээх дьон кэлэр буолан, икки эрэ сыл иһигэр суруйар диссэртээссийэлэрэ үрдүк таһымнаах. Ол иһин мобильнай лаборатория курдук үлэлиэхпитин син эбит диэн түмүккэ кэллибит. Сыл аайы бырагыраамабыт уларыйа турар. Эһиил дьыала истиилин чинчийэр маҕыстырааннар бүтэрэллэр. Быйыл иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэ тылбаасчыттара киирбиттэрэ. 2018-19 үөрэх дьылыгар уус-уран тылбааска ылыахпыт. Ону сэргэ бакалаабыр таһымыгар аангылыйа тылыттан сахалыы тылбаастыыр идэлээхтэри бэлэмниэхпит. Бу үөрэххэ туттарсар абитуриеннар нуучча тылын, литэрэтиирэтин сэргэ саха, аангылыйа тылын БКЭ-ин туттараллар. Оттон саха тылын туттарбакка хаалбыттар, үнүбэрситиэккэ кэлэн туттарыахтарын сөп. Өрөспүүбүлүкэбит икки тыллаах эйгэтэ өссө кэҥиирин, саха тыла сайдарын туһугар тылбаасчыт кэскиллээх идэтигэр кэлиҥ, үөрэниҥ диэн ыҥырабыт.
Людмила ПОПОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru