Бүгүн саха алпаабытын айбыт аҕата, учуонай Семен Андреевич Новгородов төрөөбүтэ 125 сылын туолла!
Саха омук аҕа көлүөнэ интеллигенциятын биир чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ, М.К.Аммосов, П.А.Ойуунускай, С.Н.Донской, С.М.Аржаков биир санаалаах соратниктара Семен Андреевич Новгородов- Сэмэн Ноҕоруодап (1892 олунньу 13 –1924 олунньу 28) Боотурускай улууска II Хатылы нэһилиэгэр (билиҥҥинэн Чурапчы улууһун Болтоҥото) төрөөбүтэ.
Татьяна Маркова, «Саха сирэ» хаһыат, www.edersaas.ru
Оҕо эрдэҕиттэн билиигэ-көрүүгэ тардыһыылааҕа. Кинини маҥнай аҕата Андрей Александрович Новгородов буукубулары холбуурга уонна ахсааҥҥа үөрэппитэ. Онтон Орто Халыма куоратыгар көскө утаарыллыбыт болдьоҕун боруостаабыт Иван Цыценко кини аҕатын балаҕаныгар аспыт оскуолатыгар икки сыл устата үөрэммитэ. Дьоҕурдаах уол салгыы Дьокуускайдааҕы реальнай училищеҕа киирэн, бастыҥ үөрэнээччи буолар. Училищены ситиһиилээхтик бүтэрэн, биир сыл Бүлүүтээҕи түөрт кылаастаах училищеҕа учууталлаабыта уонна Петербурдааҕы университет илиҥҥи тылларга факультетын арабскай-персидскай-турецкай разрядыгар үөрэнэ киирбитэ. 1913 сыллаахха норуодунай учууталлар Бүтүн Россиятааҕы съезтэригэр “Краткие сведения об якутах, их школы и их право на образование” дакылааты аахпыта. Иккис сылыгар кини университет монгол-маньчжур -турок тылларын үөрэтэр разрядыгар, анал бэлэмнэниини барар туһуттан, көспүтэ. Академиктар В.В.Радлов, В.Л.Котвич, Л.В.Щерба, А.Н.Самойлович, С.Е. Малов, о.д.а. салалталарынан тылы дириҥэтэн үөрэтиигэ киирбитэ уонна бу хайысхаҕа ситиһиилэммитэ.
1922 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ бары оскуолаларыгар сахалыы үөрэтии киллэриллибитэ. 1923 сыллаахха Семен Новгородов алпабыыта шириипкэ кутуллубутун түмүгэр “Сурук-бичик” сахалыы букубаар уонна “Ааҕар кинигэ” утуу-субуу бэчээттэнэн тахсыбыттара.
Семен Новгородов бастакы үөрэх кинигэлэрин, пособиеларын дьаныһан туран бэчээттэппитэ, тус бэйэтэ саха тылын, историятын чинчийиигэ анаан үгүс ыстатыйалары суруйбута, Э.К. Пекарскай “Сахалыы тылдьытын” оҥоруутугар редакциялаан, монголлуу тылларга тэҥнээн академическай быһаарыылары оҥорон, көмөлөспүтэ.
Семен Новгородов олоҕун бүтүннүү төрөөбүт норуотун үөрэхтээһиҥҥэ анаабыта, күүһүн-билиитин толору биэрэн, дьүккүөрдээхтик үлэлээбитэ.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Президенэ Михаил Ефимович Николаев бэйэтин ыйааҕынан (1996 с., олунньу 9 күнэ) С.А.Новгородов төрөөбүт күнүн – олунньу 13 күнүн Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүнэн биллэрбитэ.
2007 сыллаахха Төрөөбүт тыл, сурук-бичик күнүн көрсө Семен Андреевич Новгородов аата “Бичик” Национальнай кинигэ кыһатыгар иҥэриллибитэ.
Ийэ тылбытын сайыннарыыга-чинчийиигэ олоҕун анаабыт Семен Андреевич Новгородов төрөөбүтэ 125 сылын быйыл, 2017 сылга киэҥник бэлиэтэнэр.
Татьяна Маркова, «Саха сирэ» хаһыат, www.edersaas.ru