Бүгүн хоту дойду хоһууна 85 сааһын туолла

Бөлөххө киир:

Аҕа дойду Улуу сэриитин уонна тыыл бэтэрээнэ, “В.И.Ленин 100 сылыгар”, “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээллэр кавалердара, СӨ Ытык сүбэтин бочуоттаах кырдьаҕаһа Иван Степанович Ребров туһунан кинигэ күн сирин көрдө.

“Иван Степанович Ребров. Олоҕо. Үлэтэ” кинигэ кини 85 сааһын туоларын көрсө “Медиа-холдинг «Якутия» типографияҕа бэчээттэннэ.

Саҥа кинигэттэн СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Петр Попов ахтыытын билиһиннэрэбит.

х х х

«1979 сыллаахха Хабаровскайдааҕы үрдүкү бартыыйынай оскуоланы бүтэрэн, аҕыйах ый ССКП уобаластааҕы кэмитиэтин аппараатыгар инструкторынан үлэлээбитим кэнниттэн, баартыйа Аллайыахатааҕы райкомун иккис сэкирэтээринэн анаабыттара. Урут иккис сэкирэтээринэн үлэлээбит А.Грицавко бастакы сэкирэтээринэн талыллыбыта. Өр кэмнэргэ эҥкилэ суох бастакы сэкирэтээринэн үлэлээбит Евдокия Горохова өрөспүүбүлүкэ Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун бэрэссэдээтэлигэр тиийэ үүммүтэ.

Райком пленума бээтинсэ киэһэ үлэтин түмүктээбитэ. Мин гостиницаҕа баран утуйбутум. Арай сарсыарда хоспун ким эрэ тоҥсуйарыттан уһуктан кэлбитим. Ааммын аспытым орто саастаах икки киһи турар эбит уонна: “Чэ, бардыбыт, эйигин кэтэһэллэр,” — диэбиттэрэ. Билсибиппит – Ньурбаттан төрүттээх, райисполком сэкирэтээринэн үлэлиир Тимофеев Иннокентий Васильевич уонна Абыйга төрөөбүт-үөскээбит, Аллайыаха райисполкомугар райплан бэрэссэдээтэлинэн үлэлиир Ребров Иван Степанович эбиттэр. Дьоммун батыһан түргэн соҕустук Индигир өрүскэ киирбиппит уонна уонча буолан катерынан айаннаабыппыт. Евдокия Николаевна Горохова эмиэ баара. Баартыйа обкомун бэчээккэ секторын инструктора, суруналыыс, Евдокия Николаевна бииргэ төрөөбүт быраата Семен Николаевич Горохов истиҥ бэйэлээхтик: «Дьэ, бу бииргэ үлэлиэхтээх дьоҥҥун кытары билис», — диэбитэ. Ону истэн эбитэ дуу, Иван Степанович: «Эн убайыҥ Климент Егорович мин төрөөбүт оройуоммар олус үчүгэйдик үлэлээбитин мин аймахтарым кэпсээччилэр”, — диэн кэпсэтиини саҕалаабыта.

Ити курдук, дьону кытары билсэн биир чаас кэриҥэ айаннаан, балаҕан уонна ураһа турар биэрэгэр тохтообуппут. Өр буолбатаҕа, бу сир хаһаайына, олохтоох мусуой дириэктэрэ А.Н.Лебедев (таптал аата Полковник) илим көрөн, балык эгэлгэтин таһаарбыта. Балаҕаҥҥа остуол хотойорунан араас ас тардыллыбыта. Дьэ, олус минньигэс дьуухаланы, «сиикэй» диэн балыктан оҥоһуллар астары манна амсайбытым.

Остуол нөҥүө-маҥаа олорон, сынньалаҥҥа да, сыта-олоро да кэпсэтии арааһа буолбуппут. Биир түгэҥҥэ Иван Степанович Евдокия Николаевна Горохованы дьон-сэргэ олус үчүгэйдик саныырын, төрөөбүт оройуонун сайдыытыгар элбэх кэскиллээх үлэни ыыппытын иһин улаханнык махтаналларын туһунан истиҥ тыллары эппитэ.
Итинтэн ыла мин лоп курдук уон сыл Аллайыаха оройуонугар үлэлээбитим. Ол тухары элбэх мунньахтарга даҕаны, араас дьону кытары кэпсэтиигэ даҕаны Иван Степанович дьону-сэргэни, үлэни-хамнаһы билэринэн, сытыы тылын-өһүн дьоҥҥо сатаан тириэрдэр дьоҕурдааҕынан киһини астыннарар этэ.

ххх

Иван 1970-85 сылларга Аллайыаха оройуонугар олорор кэмигэр бастаан баартыйа райкомун инструкторынан, онтон ордук эппиэттээх үлэлэргэ: Аллайыаха сопхуос парткомун сэкирэтээринэн, райисполком былаанныыр хамыыһыйатын салайааччытынан, кэлин норуодунай хонтуруол бэрэссэдээтэлинэн 5 сыл таһаарыылаахтык, кэскиллээхтик үлэлээбитэ. “Аллайыаха” сопхуоска парткомнуур кэмигэр Иван Степанович баартыйа райкомун туруорсуутунан, Үрдүкү бартыыйынай оскуоланы кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрбитэ.
Мин бу оройуоҥҥа үлэлиир эрдэхпинэ, кини куруук райком бюротун, райсовет исполкомун чилиэнэ буолар этэ. 15 сыл райсовет дьокутаатынан талыллан үлэлээбитэ.
Иван Степанович эппиэттээх дьыаланы, боппуруостары райком бюротугар, райисполком мунньаҕар бэлэмнэтэн киллэрэн, онно ырытан, быһаарыы ылыллар этэ. Мин сороҕор норуодунай хонтуруол кэмитиэтин мунньаҕар сылдьарым. Манна тэрилтэ салайааччылара араас боппуруостарга эппиэттээн отчуоттууллара. Ордук сибээс уонна эргиэн тэрилтэлэрин үлэлэрин туһунан кэпсэтии сытыытык барара.
Уопсайынан, Иван Степанович олус көнө майгылаах, кэпсэтинньэҥ, аһаҕас дууһалаах. Кини олорбут, үлэлээбит, киһи оҥорбут Аллайыахатын сирин, дьонун-сэргэтин муҥура суох таптыыр дьоһун киһи.
Хоту дойдуга олорор киһи биир уратыта – бултааһын, балыктааһын. Оннооҕор ол саҕана, билиҥҥилии эттэххэ, «босхо гектар» суруллубатах сокуона, бу санаатахха, баар эбит. Өрүстэр, үрэхтэр биэрэктэригэр олохтоохтор балтыһах туруоран, бултуур, балыктыыр сирдэнэллэрэ. Ол кыраныыссатын ким да кэспэт буолара. Бэркэ гыннар, хаһаайынтан көҥүллэтэн, субуотаҕа-баскыһыанньаҕа сынньана тахсаллара. Ол үгэһинэн, «Ребров сирэ» баара. Доҕоро, эмиэ райисполком үлэһитэ Данилов Иван Григорьевичтыын мотуоркаларыгар олордон, Индигир өрүс балысхан долгуннарын хайа сотон, мин дьиэ кэргэннэрбин кытары тахса сылдьарбыт. Онно биир албастарын көрөн, эмиэ да сөхпүппүтүн, эмиэ да күлбүппүтүн өйдөөн кэллим. Баҕар, ким эмит туһаныа: урукку килиэп сиэккэтигэр хортуон хоруопкалаах тууһу (өйдүүр инигит) талахха ыйаан кэбистэххэ, куобах ардахха суураллыбыт тууһу буордары сиэри, бэйэтэ кэлэ турар (тууһу олус сөбүлүүр эбит). Дьэ, бу бэлэм булт буолар эбит. Ону таһынан олус балыктаах сир этэ. Онон, кинилэр «сыарҕаларыгар олорсон», син балай эмэ балык сиэниллибитэ.

х х х

Ордук биһиги кыргыттарбыт ыкса доҕордоспуттара. Мэник-тэник оҕо саастара бииргэ ааспыта. Сороҕор аһара мэниктээн, буойуллан, мөҕүллэн да ылаллара. Саҥа көһөн кэлэрбит саҕана арай биир дьахтар: “Эһиги кыргыттаргыт кэлэ сылдьан, биһиги кинигэбит ыскаабын долбуурун тоҕо түһэрэн алдьаппыттар», — диэн кэргэммэр төлөпүөннээбитэ. Ол ийэлэрэ Наталья Семеновна эбит этэ. Биһиги соһуйан хаалан, оҕолорбутун мөҕөөрү сырыттахпытына: “Бырастыы гынын, кыыһым буруйун атыттарга түһэрбэтин диэн, соруйан истэн турдаҕына эрийдим”, — диэбитэ. Олус мааны ыал ийэтин кытары итинник уратытык билсэн турардаахпыт. Төһө да син сааһыран баран, түөрт уонугар уонна бэйэтин төрөөбүт күнүгэр оҕоломмут соҕотох кыыстарын тараччы атаахтаппакка, оҕо тэҥинэн иитэн, үөрэхтээбиттэрэ. Кыыстара Лана  билигин Англияҕа, Францияҕа олорор, дьонун, аймахтарын киэн туттууларынан буолар. Кыргыттарбыт доҕордоһор буоланнар, мин кэргэним Любовь Иннокентьевна, Наталья Семеновна оскуолаҕа буолар араас тэрээһиннэргэ кытталлара. Кыргыттар араас көрсүһүүлэргэ, кэнсиэрдэргэ бэлэмнэнээри биһиэхэ мусталлара, ийэлэр сүбэлэһэн, үҥкүү көстүүмнэрин тигэллэрэ. Ребровтар сиэннэрэ, кыра кыыспыт саастыылаахтара буоланнар, дьонноро уоппускаҕа кэлэ сырыттахтарына, арахсыспакка, батысыһа сылдьан оонньууллара. Онон, бу иллээх-эйэлээх ыалы кытары ыкса алтыһан, бырааһынньыктарга ыҥырсан, эдэрчи саастарбыт эйэ дэмнээхтик ааспыттара.

Сыл – хонук. Билигин син сааһыран олорон, олорбут олоххун ахтан-санаан аастахха, үчүгэй түгэннэр эрэ элэҥнэһэллэр. Олор истэригэр Чокурдаахха бииргэ үлэлээбит дьоннорбут оройуон хаһаайыстыбата сайдарыгар бары биир санаанан, күргүөмнээхтик үлэлии-хамсыы сылдьалларын өйдөөн кэлэҕин. Хоту олорбуттары Хотугу Муустаах муора тыына, силбигэ, тыала-кууһа, силлиэтэ-буурҕата ыһан-тарҕатан кэбиспэккэ, төттөрүтүн, сомоҕолуур күүстээх. Билигин Иван Степановичтыын көрсүстэхпитинэ, олус үөрэбит. Уруккуну-хойуккуну санаһабыт, оҕолорбутун ыйыталаһабыт. Этэҥҥэлэриттэн үөрэбит».

Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0