Атырдьах ыйа — быйаҥ баһыллар кэмэ

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Атырдьах ыйа — Буура Дохсун Аан Дьааһын ыйа. Бу ый олунньуну батыһар.

“Атырдьах ыйын 2 күнэ күһүнү быһаарар. Бу күн хайдах күн буолар да, күһүнэ оннук буолар. Күн аҥара — сайын, эбиэт кэннэ күһүн бэлиэтэ биллэр сиик, туман түһэр. Бу күн ардаҕа суох буоллаҕына, кураан нэдиэлэ”, — диэн саҕалыыр атырдьах ыйынааҕы билгэни норуот синоптига Тускул.

Күһүн билгэтэ

Атырдьах ыйыгар күһүнү билгэлииллэр. Ынах, сылгы түүлүүрүнэн күһүн төһө уһуурун таайаллар. Талах хайдах үүммүтүнэн кэлэр кыһын, хаар халыҥын билгэлииллэр. Ый ардаҕа икки: сайыны иэҕэр самыыр (Ылдьыын), өксүөн түһүүтэ (Ыспааһап). Тыала биир: оту-маһы орохсутар тыал. Өскөтүн ардыы туран, халлаан оройуттан аһылыннаҕына, былыт халлаан тула өттүгэр түһэн халыннаҕына, ардах ааспат, сотору кэлэр. Тыала суох туран, өрүс уута тыаһаатаҕына, сотору тыал түһэр. Ардах түһэр кэмигэр элиэ кистээтэҕинэ, ардах астар. Кустук кытархай, өҥө чаҕылхай буоллаҕына, ардах түһэр. Ынах тыла уу түөлбэтигэр уста сылдьар биитэр уу аннынааҕы үүнээйи умнаһыгар сыылларын көрдөххүнэ, куйаас түһэр. Онтон ынах тыла түөлбэ уутун үрдүгэр баар үүнээйи умнаһыгар ыттыбыт биитэр уу урсунугар таҥнары ыйанан турар буоллаҕына, ол сотору ардах кэлэрин бэлиэтэ. Чыычаах үөрүн саҥата иһийдэҕинэ, ол кэннэ хойуу от сэбирдэҕэр састаҕына, сотору кэминэн ардаҕы күүт. Атырдьах ыйын 2 күнүттэн атырдьах ыйын 17 күнүгэр диэри Ийэ сайын бэлиэтэнэр. Ол аата атырдьах ыйын 17 күнүгэр диэри өссө да сайыҥҥылыы күннэр туруохтара.

Атырдьах ыйын билгэтэ

Атырдьах ыйын 1 күнэ — ардаатаҕына, күһүнэ өксүөн, курааннаатаҕына, күһүнэ кураан буолар.

Атырдьах ыйын 2 күнэ — куйаас аны түспэт, сөтүөлээһин уурайар.

Атырдьах ыйын 2 күнэ — Ылдьыын ардаҕа. Бурдук буһар. Түүн хараҥаран барар, кус оҕото көтөр.

Атырдьах ыйын 10 күнэ — Моонньоҕон буһар.

Атырдьах ыйын 14 күнэ — Бастакы Ыспааһап, Ыспааһаптар ардахтара түһэр. Хотуур ортото. Ыҥырыа мүөт таһаарара уурайар.

Атырдьах ыйын 19 күнэ — Иккис Ыспааһап. Хаһыҥ түһэр.

Атырдьах ыйын 21–23 күннэрэ — Аан Дьааһыҥҥа анаан туом толоруохха сөп.

Атырдьах ыйын 21 күнэ — Халлаан ыйын эргэтэ кэрэниитэ саҕаланар. Ити күн-дьыл хайдах туруктаах да, тохсунньуга эмиэ үкчү оннук.

Атырдьах ыйын 23 күнэ — ардаатаҕына, күһүн уһун дииллэр.

Атырдьах ыйын 29 күнэ — Үһүс Ыспааһап. От үлэтэ үмүрүйэр. Ый бүтүүтэ оту-маһы орохсутар тыал түһэр. Эһиил үчүгэй дьыл кэлиэх буоллаҕына, от кэнчээрилиир.

Атырдьах ыйын улуустарынан билгэтэ

Быйыл сайын киин улуустарга эмиэ кураан сайыннар ахсааннарыгар киирдэ. Аһыҥа туран, от үүнүүтэ быстар мөлтөх буолла. Ол оннугар Бүлүү бөлөх, Кэбээйи, Горнай улуустара ууга бардылар. Дьэ, сир аайы халлааммыт туруга арааһынай буолла. Аны “атырдьах ыйа хайдах буоларый” диир буоллахха, ардах улуустарынан араастаан түһүүһү. Атырдьах ый саҥатыгар Ылдьыын ардаҕа үгүс улуустары хабан түһүөҕэ.

КИИН УЛУУСТАР

Киин улуустарга ардаҕа кэмчи буолсу бастакы эрэ дэкээдэҕэ баар курдук Бу ый I дэкээдэтэ түүнүн уонна күнүһүн сылаас: күнүс +25 С+21 С кыраадыс куйаас, түүнүн +16 С+13 С сылаас. II дэкээдэҕэ күнүс +24 С+21 С кыраадыс куйаас, түүнүн +15 С +12 С кыраадыс сылаас. III дэкээдэҕэ күнүс +21 С+18 С кыраадыс, түүн +14 С +11 С кыраадыс сылаас. Былырыын киин улуустарга атырдьах ыйын бастакы уонна иккис дэкээдэтигэр муҥутаан +30 С+28 С куйаара сылдьыбыта.

БҮЛҮҮ БӨЛӨХ УЛУУСТАР

Бүлүү эҥэр улуустарга от ыйынааҕар биллэ сөрүүкүөҕэ. Ол оннугар түүнүн биллэ сылаас. Бу ыйга Бүлүү эҥэр улуустарга I–II дэкээдэҕэ биллэ ардахтаах. I дэкээдэҕэ күнүс +24 С+21 С кыраадыс куйаас, түүнүн +14 С+11 С. II дэкээдэҕэ күнүс +24 С+21 С кыраадыс, түүнүн +16 С +12 С кыраадыс сылаас. III дэкээдэҕэ күнүс+20 С+18 С кыраадыс, түүн +18 С +12 С кыраадыс сылаас. Былырыын Бүлүү бөлөх улуустарга атырдьах ыйыгар ый бастакы дэкээдэтигэр муҥутаан +32 С+29 С куйаара сылдьыбыта.

ӨЛҮӨХҮМЭ, АЛДАН, НЕРЮНГРИ

Соҕуруулуу-арҕаа улуустарга быйылгы атырдьах ыйа сөҥүүлээх буолара сабаҕаланар. Ол курдук, I — III дэкээдэҕэ ардахтаах. Салгын температурата былырыыҥҥы атырдьах ыйыгар тиийбэт — сөрүүн соҕус. I дэкээдэҕэ күнүс +22 С+19 С кыраадыс, түүнүн +15 С+12 С сылаас. II дэкээдэҕэ күнүс +21 С+17 С кыраадыс, түүнүн +14 С +12 С кыраадыс сылаас. III дэкээдэҕэ күнүс+19 С+16 С кыраадыс, түүн +12 С +9 С кыраадыс сылаас буолсу. Былырыын соҕуруулуу-арҕаа улуустарга атырдьах ыйыгар муҥутаан +30 С+27 С куйаара сылдьыбыта.

ӨЙМӨКӨӨН УЛУУҺА

Тымныы полюһунан аатырар Өймөкөөн улууһугар атырдьах ыйын I дэкээдэтэ сылаас. Бастакы уонна үһүс дэкээдэлэргэ быстах күүстээх ардахтаах, онтон үһүс дэкээдэҕэ уһун ардахтаах буолууһу.  I дэкээдэҕэ күнүс +25 С+21 С кыраадыс, түүнүн 12 С‑10 С сылаас. II дэкээдэҕэ күнүһүн +20 С+18 С кыраадыс, түүнүн +12 С+10 С кыраадыс сылаас. III дэкээдэҕэ күнүһүн +18 С+15 С кыраадыс, түүн +9 С+6 С кыраадыс сылаас. Былырыын Өймөкөөн улууһугар атырдьах ыйын бастакы дэкээдэтигэр муҥутаан +29 С+27 С тиийэ куйаара сылдьыбыта.

ДЬААҤЫ УЛУУҺА

Дьааҥы улууһугар былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, быйылгы атырдьах ыйа көннөрү сылаас кураан буолсу. I дэкээдэҕэ этиҥнээх ардах биллиэ, онтон III дэкээдэҕэ сыыйа ардах кэлиэ. I дэкээдэҕэ күнүс +20 С+18 С кыраадыс, түүнүн +10 С+9 С сылаас. II дэкээдэҕэ күнүһүн +19 С+17 С кыраадыс, түүнүн +11 С+9 С кыраадыс сылаас. III дэкээдэҕэ күнүһүн+16 С+13 С кыраадыс сылаас, түүн +9 С+7 С кыраадыс буолар.

АБЫЙ, МУОМА, ХАЛЫМА, ҮӨҺЭЭ ХАЛЫМА, АЛЛАРАА ХАЛЫМА, АЛАҺЫАЙ УЛУУСТАРА

Халыма-Индигиир эҥэр улуустарга атырдьах ыйа былырыыҥҥы куйаастарга тиийбэт. Атырдьах ыйын I дэкээдэтигэр ардахтаах, ол оннугар атырдьах ыйыгар II–III дэкээдэлэргэ олох ардах суох. I дэкээдэҕэ күнүс +25 С+20 С кыраадыс, түүн +12 С+10 С кыраадыс сылаас. II дэкээдэҕэ күнүһүн +20 С+19 С кыраадыс, түүнүн +10 С+9 С кыраадыс сылаас. III дэкээдэҕэ күнүһүн +18 С+17 С кыраадыс, түүн +7 С+6 С кыраадыс сылаас. Былырыын атырдьах ыйын бастакы дэкээдэтигэр түүнүн+13 С +16 С, күнүһүн +30 С+28 С;

АНААБЫР, ӨЛӨӨН, ТИКСИИ

Арктика эҥэр улуустарга уруккуга тэҥнээтэххэ, атырдьах ыйын бастакы иккис дэкээдэлэригэр түүҥҥү да, күнүскү да өттүгэр сылыйыыһы. Бастакы дэкээдэҕэ ардах син баар. I дэкээдэҕэ күнүс +12 С+10 С кыраадыс, түүн +8 С+7 С сылаас. II дэкээдэҕэ күнүһүн +15 С+13 С кыраадыс, түүнүн +9 С+7 С кыраадыс сылаас. III дэкээдэҕэ күнүһүн +12 С+10 С кыраадыс, түүн +6 С+8 С кыраадыс сылаас. Былырыын атырдьах ыйыгар: I дэкээдэҕэ түүнүн+13 С+10 С, күнүһүн +20 С+18 С.

Мария Васильева (ясиа) хаартыската.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0