Атом күүһэ дуу “күөх” энергетика дуу?

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Аҕа саастаах дьон өйдүүргүт буолуо, XX үйэ 60–70 сылларыгар атомнай энергетикаҕа киһи-аймах итэҕэлин. Кэлэр XXI үйэни хааччыйар күүс атом арахсыытын туһаныы буоларыгар ким даҕаны саарбахтаабат этэ. Ол эрэн, күн көрдөрөрүнэн, атомнай энергетика сайдыахтааҕар кэхтэр сибикилээх. Оттон кинини “күөх энергетика” солбуйуон сөп курдук. Бу солуута суох ыра санааҕа майгынныыр курдук эрээри, кэккэ сайдыылаах судаарыстыбалар кэлэр кэскиллэрин барылыгар туһанар бэлиитикэлэрэ буолбут. Тоҕо маннык сүүрээн барда?

“Атомтан” аккаастаныы бэлиитикэтэ

Атомнай энергетикаттан аккаастаныы 2011 сылга Японияҕа Фукусима куоракка турбут АЭС саахалланыытыттан саҕаламмыта. Аан дойду үрдүнэн үгүс судаарыстыбаларга үгүс кэпсэтии саҕаламмыта, референдумнар ыытыллыбыттара. Германияҕа, Швейцарияҕа атомнай бырагыраамалары сабыыга аналлаах сокуоннар үлэҕэ киирбиттэрэ. Ол эрэн атомнай энергетикаттан аккаастаныы судаарыстыба таһымнаах хамсааһына быдан эрдэ саҕаламмыта.

Холобур, Италия өссө ааспыт үйэҕэ атом күүһүн туһаныыттан кыккыраччы аккаастаммыта. Бэйэтин кэмигэр бу дойдуга түөрт АЭС үлэлии турбута. Онтон 1986 сылга Чернобыль саахала буолар. Кэлэр 1987 сылга Италияҕа атомнай энергетиканы туһаныы төһө көдьүүстээҕин ырытар референдум ааһар, ол түмүгэр гражданнар баһыйар куоластара утары буолбутунан сибээстээн, дойдуга АЭС тутуута уонна туһаныыта бобуллар, бүтэһик атомнай реактор Италияҕа 1990 сылга тохтотуллубута.

1988 сылга атомнай энергетика аан дойду энергетикатын 17,08% хааччыйбыта. Отут сыл ааһыыта, 2018 сылга атомнай энергетика киһи-аймах туһанар уопсай энергобалансын 10,21% эрэ хааччыйара көстүбүтэ. Ити аата 1,6 төгүл кыччаабыт. Атомнай энергияттан аккаастаныы сүрүн сылтаҕынан Три-Майл-Айленд, Чернобыль, Фукусима атомнай ыстаансыйаларга тахсыбыт саахаллар буолбуттара.

Атомнай энергетикаттан аккаастаныы туһунан ырытыы демократия сайдыбыт дойдуларыгар барыларыгар араастык бара турар. Кэккэ дойдуларга саҥа АЭС тутуутун бобуу, үлэлии турар ыстаансыйалары салгыы үлэлэтэртэн аккаастаныы, билиҥҥи кэм сүдү сүүрээнэ буолар.

Ол эрэн…

Атомнай энергетикаттан олоччу аккаастаммыт Италия бэйэтин энергиянан хааччыныыта быстар мөлтөх. Киһини соһутар чахчы — бу дойду туттар электричество уотун бэрт улахан өлүүтүн… атомнай энергетика хааччыйар. Бу энергияны кини Францияттан атыылаһан ылар. Франция АЭС көмөтүнэн дойду наадыйар энергиятын 70,6% хааччынар. Атомнай энергетика дойду уопсай энергетикатын өлүүтүгэр холооһуҥҥа Франция аан дойдуга бастакы миэстэҕэ турар. Атом көмөтүнэн ылар энергиятын аттыгар сытар дойдуларга атыылаан барыс киллэринэр — бэйэтэ туттар электричествотыттан 20% ордук оҥорон таһаарар. Бүгүҥҥү туругунан французтар энергия атыылаан 3 млрд. евро кэриҥэ дохуоту сыл аайы киллэринэллэр. Сайдыылаах атомнай энергетика Францияны Евросойуус үрдүнэн уокка ордук чэпчэки тарыыптаах дойдунан оҥорор. Бырамыысылыннас уонна чааһынай дьон уоту ортотунан 80%-50% чэпчэки сыанаҕа атыылаһаллар.

Фукусима саахалын кэнниттэн Японияҕа АЭС тутуутун хааччахтааһын саҕаламмыта. Ол эрэн соторутааҕыта үлэҕэ киирбит саҥа бырабыыталыстыба атомнай энергетикаҕа төттөрү төннүү хайысхатын тутуһарын туһунан биллэрбитэ. Европа дойдуларыгар атомнай энергетиканы “күөх энергетикаҕа” тэҥнээһин туһунан хамсааһын бэлиитикэҕэ күүһүрдэ. Ньиэп уонна гаас сыаната үрдүү турар кэмигэр, бу хамсааһын биһирэбили ылыан сөбүн элбэх чинчийээччилэр билгэлииллэр.

Атомы атахтыыр сүрүн кыһалҕалар

Биллэн турар, атомтан аккаастаныы сүрүн төрүөтүнэн саахал содулуттан куттаныы буолар. Ону таһынан экологияҕа хоромньу таһаарыыта ааттанар эрээри, үгүс чинчийиилэр атомы туһаныы тулалыыр эйгэҕэ үтүө эрэ  өрүттээх эрэ буолуон сөбүн бигэргэтэллэр. Холобур, АЭС үлэтин аһары тиэтэллээхтик тохтотуу түмүгэр Европа ааспыт икки-үс сыл иһигэр таас чоҕунан оттуллар ТЭС-тары сөргүтэргэ күһэллибитэ — Тыал уонна күн биэрэр энергията күн дьыл туругуттан тутулуктаах буолан, бырамыысыланнаһы үлэлэтэр энергиянан сөптөөх таһымҥа хааччыйбата көстүбүтэ. Ону таһынан Арассыыйаны кытта атааннаһыы, гаас көмөтүнэн уотунан хааччыныы атын дойдуттан тутулукка угара көстүбүтэ.

Ол эрэн, тоҕо кэнники кэмҥэ күн уонна тыал энергетиката (ВИЭ — возобновляемые источники энергии) күүскэ сайдарый, оттон атомнай энергетика кэхтэр аакка барда? Манна сүрүн сылтаҕынан биллэн турар, экэниэмикэ буолар. Чопчулаан эттэххэ — инвестиция кыһалҕата.

Атом биэрэр энергията чэпчэки эрээри, бу энергияны туһанарга аналлаах ыстаансыйаны тутуу, аналлаах руданы хостооһун, хаалбыт радиоактивнай “тобоҕу” харайыы АЭС киловатын сыанатын бэрт күүскэ үрдэтэр.

Ордук АЭС тутуута уустук. Билигин биир АЭС тутуута аан дойдуга ортотунан 9 млрд. дуолларга тэҥнэһэр. Тэҥнээн эттэххэ, аан дойдуга саамай улахан күн уотунан үлэлиир электростанция тутуута 3000 төгүл чэпчэки сыанаҕа тутуллубута. Аны туран АЭС өр кэм тутуллар, билигин туох баар тургутуутун ааһан үлэҕэ киириитэ 10 сылтан кырата суох бириэмэни ылар. Онон АЭС тутуутун судаарыстыба эбэтэр сүүнэ улахан корпорация эрэ уйунар кыахтаах.

Инвестиция моһуога

Өссө биир кыһалҕа — атом оҥорор энергията чэпчээбэт. Бу технология үлэҕэ киирбитэ ыраатта, саҥа сыанатын чэпчэтэр арыйыылар суохтар, төттөрүтүн, саахал кутталын кыччатыыга анаабыт саҥа модьуйуулар АЭС сыанатын улаатыннаран иһэллэр. Ити кэмҥэ, энергетика саҥа салаата, ВИЭ сыл аайы оҥорор кыаҕа тупсан, биэрэр киловатын сыаната чэпчээн иһэр. Онон ырыынак эйгэтигэр сүрүн мээрэй — барыс киллэриитин чааһыгар, атом күүһэ тэҥнэбилгэ кыайтарыылаах буолан тахсар.

Инвестор хайдах толкуйдууруй? Бүгүн олус ыарахан сыаналаах атомнай ыстаансыйа тутуутугар харчытын угар, ыстаансыйа кырата 10 сыл тутуллар, онтон эрэ үлэҕэ киирэр. Ити кэм устата саҥа, кэскиллээх энергетика өссө күүскэ сайдар, оҥорон таһаарар энергиятын сыаната өссө чэпчээн, АЭС оҥорон таһаарар энергиятын ырыынакка күрэстэспэт оҥоруон сөп. Оччоҕуна өр сыллаах инвестицията умайан хаалар.

Онон атомнай энергетика сайдыыта судаарыстыба эрэ кыаҕынан, баҕа санаатынан сайдар кыахтаах. Бу эйгэҕэ аан дойду урутуур чинчийиилэрэ баайыллыбыт буолан Арассыыйа, АХШ, Кытай курдук модун дойдулар ситими быспакка үлэлииллэр. Төһө даҕаны ВИЭ сайдыытыгар улахан өрө көтөҕүллүү баарын үрдүнэн, күн, тыал күүһэ дьиҥнээхтик сиртэн хостонор баайы солбуйар кыаҕы билигин даҕаны биэрэллэрэ ыраах. Оттон АЭС кыһалҕа тирээтэҕинэ билигин даҕаны аан дойду энергияҕа наадатын толуйар кыахтаах.

Кэлэр кэм билгэлэрэ

“Ньиэп, гаас, чох саппааһа сотору бүтэр” диэн билгэлээһиннэр урут чаастатык иһиллэр этилэр. Билигин хостооһун саҥа ньымалара үөдүйэн, геология да сайдан, хостонор углеводородтартан көһүү кыһалҕата тэйэн биэрдэ. Ол да буоллар, энергетическай кыһалҕа аан дойдуга саамай сүрүнүнэн ааҕыллар. Ол иһин атомнай ыстаансыйалары өссө куттала суох оҥоруу кыһалҕата, дьоҕус АЭС тутуу өттүгэр чинчийии, олох хойутуу туһаҕа тахсыахтаах термоядернай энергияны сыһытыы өттүгэр тохтоло суох үлэ бара турар. “Күөх энергетика” эбии көмөлөһөр, ыраах сирдэри хааччыйыыга туһалыыр хайысха курдук сайда туруоҕа. Энергетика ханнык хайысхаҕа сайдара уустук научнай уонна социальнай, бэлитиичэскэй боппуруос. Биһиги дойдубут, Арассыыйа бу хайысхаҕа инники кирбиигэ сылдьар дойдулар истэригэр сылдьара инники сайдыыга улахан туһалаах буолара саарбаҕа суох.

edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0