Ааспыт сыл бүтэһигэр бэчээккэ тахсыбыт кинигэлэртэн биир бастыҥнара – «Золотые рецепты якутской кухни» кинигэ «Сэттис халлаан» эрэстэрээҥҥэ сүрэхтэннэ.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Сүрэхтэниигэ кэлбит дьоҥҥо А.Пушкин аатынан Национальнай библиотека кыраайы үөрэтэр отделын сэбиэдиссэйэ Сардаана Алексеева бүгүҥҥү киэһэ «буруйдааҕа» Иннокентий Тарбаахап кинигэлэрин бастакы таһаарыыларыттан саҕалаан билиһиннэрдэ. Сорохтор кини аан бастакы кинигэтин көрбөтөх, тииспэккэ да хаалбыт буолуохтарын санатта. Ол курдук, Иннокентий Тарбаахап кинигэлэрэ аан бастаан бэчээккэ тахсыахтарыттан сэҥээриини ылбыттара. Киһи илиитин эрэ саҕа кырачаан кинигэттэн сиэттэрэн, билигин саха аһылыгар анаммыт хайдахтаах курдук кыраһыабай, дьэрэкээн ойуулаах, баай ис хоһоонноох кинигэлэр тахсалларын өссө төгүл итэҕэйдибит. Тарбаахап кинигэлэрин көрөн уонна ааҕан баран, хайдах даҕаны кинигэҥ долбууругар кистээн кэбиспэккин. Кини үлэлэрэ хас биирдии хаһаайка «остуолун кинигэлэрэ» буолан, күннээҕи туттуллар күндү бэлэххэ кубулуйдулар.
Саҥа кинигэ сүрэхтэниитигэр маастар Тарбаахап уонна эрэстэрээн асчыттара кинигэҕэ киирбит сонун бүлүүдэлэри, араас оттон чэйдэри, утахтары ыалдьыттарга амсаттылар. Ону сэргэ маастар-кылаас ыыттылар, саха күөрчэҕин түргэнник ытыйыыга күрэхтэһии тэрийдилэр.
Иннокентий Тарбаахап:
– «Золотые рецепты якутской кухни» кинигэбитин Саха национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр компания «Тарбаахаптыын астыыбыт» биэриитин режиссера, суруналыыс Светлана Львовалыын алта-сэттэ сыл тухары бииргэ үлэлээн, саха киһитэ бэйэтэ сөбүлээн бэлэмниир астарын бар дьоммутугар көрдөрдүбүт. Манна телевидениеҕэ биэриилэрбит дьоруойдарын эрэсиэптэрэ киирдилэр.
Саҥа кинигэни таһаарар санаа хайдах киирбитин кэпсии түстэхпинэ, «Саха» НКиК барар биэриилэрбитин көрөр дьон саха куукунатын туһунан улахан үлэни бэчээттэтэрбэр көрдөспүттэрэ. Эрэсиэптэр, эмиэ тыынар тыыннаах курдук, кыратык уларытыллаллар, көннөрүллэллэр. Онон саха аһылыгар аналлаах бастакы буклеттарым тахсыахтарыттан ыла терминология эрэ буолбакка, ингредиеннэр састааптара эмиэ уларыйаллар. Холобур, сэбиэскэй кэмҥэ ыһаарыга кулинарияҕа туттуллар сыаны-арыынан туһанарбыт. Оттон билигин үүнээйи арыыта баһылаата. Онон ас эрэсиэбин кинигэтин саҥардан оҥорор санаа үөскээбитэ ыраатта.
Өрөспүүбүлүкэбитигэр элбэх омук олорор. Онон нууччалыы суруйбатахпытына, атын норуоттарга тириэрдэр кыахпыт суох диэммит, бу кинигэбит нууччалыы тылынан таҕыста.
Олоҕум 50-ча сылын таптыыр идэбэр – саха омугун куукунатын сайдыытыгар анаатым. Хас биирдии олорбут күммүнэн уонна мунньуммут үөрүйэхпин, билиибин өрөспүүбүлүкэм олохтоохторун кытары үллэстэрбинэн дьоллоохпун. Бу кинигэ – сахам норуотугар бэлэҕим. Бэйэҕит абыычайдаргытын, аһылык култууратын таптааҥ уонна ытыктааҥ. Оччоҕо биһиги төрөөбүт тылбытын, култуурабытын, үгэстэрбитин хаһан да сүтэриэхпит суоҕа.
Иннокентий Иннокентьевич өр сылларга бииргэ үлэлиир, өйөһөр-өйдөһөр чугас дьонугар: эрэдээктэр Светлана Львоваҕа, дизайнер Ирина Захароваҕа, хаартысканан дьүһүйээччилэр Петр Оконешниковка, Мария Васильеваҕа, Галина Давыдоваҕа, Екатерина уонна Николай Николаевтарга, Петр Докторовка, биир идэлээхтэригэр уо.д.а. көмөлөспүт дьоҥҥо махтанна.
Кинигэ сонун астарынан баай
Манна саха омук өбүгэлэрбититтэн илдьэ кэлбит астарын сэргэ, аныгы куукуна, куорат сүрүн эрэстэрээннэрин, маастар үөрэнээччилэрин эрэсиэптэрэ киирбиттэр. Новосибирскайга «Деал» типографияҕа альбом кумааҕытыгар хаачыстыбалаахтык бэчээттэммит кинигэ элбэх уруһуйунан киэргэтиллибит. 170-ча лиис тухары 150-тан тахса эрэсиэп киирбит.
Биэс тыһыынча ахсаанынан тахсыбыт кинигэҕэ бэйэлэрин санааларын медицинскэй наука доктора Вадим Кривошапкин, тыа хаһаайыстыбатын наукатын кандидата Константин Степанов суруйбуттар. Саха литэрэтиирэтин классиктара А.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй, С.Кулачиков-Эллэй, П.Тобуруокап уонна норуодунай бэйиэт Иван Мигалкин хоһоонноро кинигэ ис хоһоонун ситэрэн-хоторон биэрэллэр.
Иннокентий Тарбахов уонна кини биир санаалаахтарын өҥөлөрүнэн биһиги өбүгэлэрбит төрүт астарын кистэлэҥнэрэ сүтэн-симэлийэн хаалбакка күн бүгүҥҥэ диэри тиийэн кэллилэр, саха ыалын маанылаах остуолун астарынан ааттана тураллар.
ЫСПЫРААПКА:
Иннокентий Тарбаахап саха аһылыгар аналлаах «Эн остуолуҥ сахалыы астара» диэн аан бастакы кинигэтэ 1986 с. уон тыһыынча ахсаанынан тахсыбыта. Бу кинигэ күн сирин көрөрүгэр улахан оруолу Намҥа олорор, хаартыскаҕа түһэрэр кэрэспэндьиэн Терентий Халыев ылбыта. Биир үтүө күн кини Иннокентий Иннокентьевичка кэлэн: «Олус минньигэстик астыыгын, сонун эрэсиэптэриҥ интэриэһинэйдэр, дьон болҕомтотун ыллылар. Ити астарын эрэсиэптэрин хаһыакка таһааран, дьоммутугар-сэргэбитигэр билиһиннэриэххэ», – диэбитэ. Инньэ гынан, «Эдэр коммунист» хаһыакка «Эдэр хаһаайкаларга сүбэ» диэн рубрика аһыллыбыта. Онтон сиэттэрэн, бастакы кинигэ күн сирин көрбүтэ.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru