Нэһилиэнньэ доруобуйата, өйө-санаата, сиэрэ-майгыта, духуобунаһа арыгылааһынтан сатарыйа турара киһини дьиксиннэрэр. Ол оннугар арыгыны испэт омуктар аан дойдуга бүтүннүү тэлэһийэн, үлэлээн-хамсаан, туох да диэбит иһин элбии, сайда тураллара харахха быраҕыллар. Биһиги, Арассыыйа олохтоохторо, күн-түүн олохпутуттан астыммат буолуубут элбээн иһэр курдук. Онуоха, бүгүҥҥү күҥҥэ туох сүрүн көрдөрүүлэр баалларый?
edersaas.ru
Арыгы иһиитэ биир киһиэхэ тиксэринэн, 8 лиитирэттэн үөһээ буоллаҕына, ол норуот эстиигэ барар диэн Аан дойдутааҕы доруобуйа харыстабылын тэрилтэтэ (ВОЗ) бигэргэтэр. Арассыыйаҕа уонна Саха сиригэр ити көрдөрүү билигин 14-15 лиитирэҕэ тэҥнэһэр.
Наука доктора А.В.Немцов этэринэн, сыл ахсын Арассыыйа үрдүнэн арыгыттан сылтаан 550 тыһыынча киһи күн сириттэн суох буолар.
Арыгылааһын биир саамай куһаҕан өрүтэ — ыар буруйу оҥоруу. Тоҕо эрэ, арыгыны утары охсуһууга билиҥҥитэ улахан көдьүүстээх түмүктэри ыла иликпит. Тоҕо?
Бастакы ньыманан иитэр, өйдөтөр үлэ күүскэ барыыта буолар, ордук оҕолор ортолоругар.
Арыгы атыытын хааччахтааһын уонна, төһө кыалларынан, атыылыыр сири дьон олорор сириттэн тэйитии буолар. Холобур, арыгы атыытын куорат олох таһыгар таһаарарбыт буоллар, арыгыны иһии лаппа аҕыйыа этэ. Наука этэринэн, хоту норуоттарга арыгы дьаата ордук алдьатыылаах буолар. Билигин Саха сирин хотугу эргимтэтин көрөр буоллахха, ити этиилэр оруннаахтара күн-түүн көстөн иһэр. Онон, биһиэхэ, Саха сиригэр арыгы атыыта күүскэ хааччахтаныахтаах, оттон хотугу эргимтэҕэ олох бобуллара билигин олус сөптөөх быһаарыы буолуо этэ.
Үгүс ыйытык түмүгэ көрдөрөрүнэн, Арассыыйа олохтоохторун 81% арыгы атыытын күүскэ хааччахтыырга санааларын этэллэр. Билигин Саха сиригэр итинник ыйытыгы туруорар уонна күүстээх быһаарыыны ылынар кэм кэллэ дии саныыбын. Онон, саха киһитэ, норуотуҥ инникитин толкуйдаа, арыгыны атыылаһыма, абааһыны аһатыма.
Матвей ЛЫТКИН,
«Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru анаан