Үгүс дьон алкоголиктары мөлтөх, быстах санаалаах дьон быһыытынан сыаналыыр. Дьиҥэр, табахтаабат, арыгылаабат киһи биир күн иһигэр алкоголик буолбата чахчы. Ол эрээри арыгы дьайыыта бэйэтэ туспа сокуоннардаах эбит.
Аан маҥнай арыгыны боруобалаабыт киһи хотуолуур. Ити аата организммыт дьаат киирдэ диэн ыраастанар быһыыта, ону дьон үксүгэр чугастык ылыммат, салгыы иһэр, оччотугар этэ-хаана үөрэнэн, кэлин хотуолаабат буолар.
— Ол кэннэ арыгыга ылларыы 1-кы түһүмэҕэ (стадията) саҕаланар — бу түгэҥҥэ киһи арыгы истэҕинэ улахан дуоһуйууну ылар. Сарсыарда “өлөттөрүү” суох, ол иһин мин алкоголик буолар кыаҕым суох диэн бигэ санаалаах. Бастакы стадияҕа киирбит дьон “култуурунайдык” иһиллиэхтээх диэн пропаганданы ыыта сатыыллар.
— Алкоголизм 2-с түһүмэҕэр киирбит дьон ыйга 2-3, эбэтэр нэдиэлэҕэ биирдэ хайаан да арыгылаатахтарына сатаналлар. Бырааһынньыктарга, көрсүһүүлэргэ арыгыттан кыайан аккаастамматтар. Куруук арыгы иһэргэ биричиинэ толкуйдууллар: «сылаа таһаарабын», «стресспин устабын”, о.д.а.
Бу түһүмэххэ киһи уруккутунааҕар элбэх арыгыны да истэҕинэ итирбэт, ону норуокка «буочука», наукаҕа «толерантность к алкоголю» диэн ааттыыллар. Киһи сыыйа-баайа хонтуруола суох буолар, бастаан кыратык иһиэм дии саныыр, ол эрэн сарсыныгар дьиэтигэр хайдах тиийбитин да билбэт буолуон сөп.
Ол эбэтэр, «култуурунайдык иһэбин» дии саныыр дьон алкоголизм 1,2 түһүмэҕэр (стадиятыгар) ылларан баран сылдьаллар.
— 3-с түһүмэххэ тиийбит киһи олоҕун арыгыта суох кыайан санаабат. Маннык турукка сылдьан атын наркотиктары була сатыыр, доза улаатарын этэ-хаана ирдиир буолар. Уопсастыбаҕа сатаан сылдьыбат, үксүгэр үлэтиттэн үүрүллэр, кэргэниттэн арахсар, охсуһар, дэҥнэнэр.
— 4-с түһүмэххэ киһи уйулҕата ордук алдьанар, личность быһыытынан түһэр, кыһалҕалары туората сатаабат, най барар, аймахтарыгар адаҕа буолар. Бу түгэҥҥэ иһээччи биричиинэтин билэр эрээри, арыгытын быраҕара олус уустук. Манна үксүгэр чугас дьоно уонна анал үөрэхтээх исписэлиистэр көмөлөрө наада буолар.
Өскөтүн эһиги бэйэҕитигэр эбэтэр билэр киһигитигэр ити «симптомнары» төһөнөн эрдэ бэлиэтии көрөн, сөптөөх харда оҥороҕут да, соччонон түргэнник уонна хоромньута суох балаһыанньаттан тахсыаххытын сөп. Норуоттар икки ардыларынааҕы Чөл олох академиятын учуонайдара бигэргэтэллэринэн, арыгыны быраҕарга саамай көдьүүстээҕинэн Шичко ньымата буолар.
Матвей Лыткин,
«Трезвая Якутия» хамсааһын салайааччыта.