Артыыс өйтөн сүппэт өйдөбүллэрэ (видеолаах)

Бөлөххө киир:

Бүгүн Cаха АССР үтүөлээх артыыската, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыската  Мария Варламова 90 сааһын томточчу туолла.

edersaas.ru

Мария Варламованы кытары мин  тыйаатыр мусуойун тыынын биэрэр, сып-сылаас эйгэлээх дьиэтигэр үүттээх чэй иһэ-иһэ хаста да ирэ-хоро сэһэргэспит, кылыһахтаах ырыатын истибит дьоллоохпун.

Ол сылдьан кини ааспыт үйэ атааннаах-мөҥүөннээх кэмнэрин, олоҕун араас кэрдиистэрин субу баардыы иэйэн-куойан, уутугар-хаарыгар киирэн, уустаан-ураннаан кэпсиирин бэлиэтии көрбүтүм. Кини: “Дьикти баҕайы: соторутааҥҥыны өйдүө суохпун сөп, оттон оонньооботох оҕо сааспын күн бэҕэһээ буолбут курдук өйдөөн-санаан кэлэбин”, – диэн бэйэтэ да дьиктиргиирэ.

Мария Варламова, бастатан туран, уол оҕолору оонньуур травести-артыыска быһыытынан Парасковья Семеновна Петрова алгыһын ылбыта. Онтон ыла кини тыйаатыр сыанатыгар тахсан, “кылыһахтаах куолаһынан ырааҕынан эҥсэн ыллаан сыыйылыннарыан эбэтэр омуннаах оҕо буолан олоп-чолоп көрүөн, атаахтаан тиҥилэҕин оҕотунан тиҥилэхтээн саайыан эбэтэр тэбэнэттээх эмээхсин буолан, хааман-сиимэн садьыаланыан, кэпсээн-ипсээн кэҕиҥнэтиэн эбэтэр аба-сата туолбут ийэ буолан, иэниҥ кэдэҥниэх илбистээх тылынан саҥаран сөҥөдүйүөн сөп”.

Артыыска бэйэтэ да бэлиэтииринэн, кини хас да дыраамаҕа сүрүн дьоруойдар дьүөгэлэрин оонньообута. Мария Варламова оруолларга эрэ истиҥ доҕор, күндү дьүөгэ буолбатаҕын СӨ үтүөлээх артыыската Маргарита Борисова ахтыыта бигэргэтэр: Маргарита Михайловна: “Мария Ивановна курдук бэриниилээх дьүөгэни булар сэдэх буолуо. Кини дьүөгэ туһугар бэйэтин умнар. Эн туох итэҕэстээххин билэр да буоллар, туора киһиттэн бэйэм киһим диэбитин, кыра бэйэтэ улаатан, куйах буолан турар киһи. Мин санаабар, доҕордоһууга онтон ордук сыһыан суох буолуо”, – диэн истиҥ санаатын этэр.

Саха тыйаатырын артыыһа Куприян Михайловы кытта Иван Гоголев-Кындыл “Дьабыҥҥа көтүү” дырааматыгар бииргэ ооннньообуттарын туһунан, Куприян Михайлов: “Төһө да сааспыт арыта улаханын иһин, биһиги олус тапсан оонньообуппут”, – диэн кэпсиир. Кини Мария Ивановна “дууһата кырдьыбатынан”, “төрүт үгэстэрин тута сылдьарынан”, “былыргы дьон сүрүн сиэрдэрин быһыытынан феноменальнай памяттааҕынан” уонна “оонньуур буоллун, оонньообот буоллун, куруук тугу эрэ ааҕа, үөрэтэ, бэйэтэ дьарыгыра, ыллыы-туойа сылдьарынан” атын артыыстартан уратылааҕын бэлиэтиир.

Алыптаах иэйии мичик гыннаҕына…

Мария Варламова талааннаах артыыс, сэргэх сэһэнньит эрэ буолбакка, айан таһаарбыт айымньыларын, хоһооҥҥо холбообут хорсун хоһуйууларын илбистээхтик ааҕар идэлээх.

“Санаам саппаҕырдаҕына эбэтэр дьоллонуу долгунугар оҕустардахпына, бэйэм да билбэппинэн хоһоон тыллара сааһыланан кэлэллэр. “Бу киһибит хайдах буолбутай, аны хоһоон суруйар буолбут” диэн сорохтор өйдүөхтэрэ суоҕа да буоллар, мин хоһооннорум көҥүл хоһооннор”, – диэн Мария Ивановна күлэ-үөрэ этэн турардаах. Айар талаан аргыстаммыт артыыската олус элбэх хоһоону, алгыһы чугас дьонугар анаан суруйарын биир идэлээхтэрэ астынан кэпсииллэр. Артыыска аҕа көлүөнэтигэр амарах ахтылҕанын, ийэ иһирэх иэйиитин, эдэрдэргэ эҕэрдэтин уонна дьылҕатыгар махталын хоһуйбут хоһуун тыллара ааҕааччыга тиийбиттэриттэн киһи эрэ үөрэр.

Кини хоһоонноро олоҥхолуу уһун тыыннаахтар уонна айгыр-силик айылҕа сылаас сипсиэрин кэриэтэ, сырдык сыдьаай буолан дууһаҕар дириҥник киирэллэр. Оттон хоһоонун бэйэтэ аахтаҕына, аттыгар алыптаах муусука иһиллэргэ дылы:

“… Күҥҥэ күлүк түһэримэ,

Күҥҥэ күүскэ күтүрээмэ,

Күннүүн күөн көссүһүмэ

Күҥҥэ үҥэ сүгүрүй,

Күн күндүтүн көҕүлэс.

Күн анныгар көрүлээ,

Күн сырамар сыламнаа,

Күнтэн күүт үтүөнү…”.

Күндү Мария Ивановна, ньургуһун хаттаан тылларын кэриэтэ, күнүҥ киэһэрбэтин, өрүү сылаас эрэ сыдьаайдын, мэлдьи итии эрэ илгийдин!

Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru 

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0