Былырыын Бэрдьигэстээххэ буолбут Манчаары оонньууларыгар 5000 миэтэрэ дистанцияҕа Артур Бурцев кыһыл көмүс мэтээл хаһаайына буолбута. Онон, Бороҕоҥҥо буолар Саха сирин норуоттарын VIII спортивнай оонньууларын биир сүрүн фаворита буолар. Салгыы Артур Бурцевы кытта кэпсэтиибитин билиһиннэрэбит.
“Уус Алдаҥҥа ийэм өттүттэн үгүс аймахтарым олороллор. Онон быйылгы күрэхтэһиигэ миигиттэн кыайыыны эрэ күүтэр дьон элбэх. Бүгүн күҥҥэ диэри Саха сиригэр кыттыбыт күрэхтэһиилэрбэр үксүн үчүгэй көрдөрүүлээх этим. Онон дойдубар туох баар кыахпын түмэн үрдүк таһымы көрдөрөр санаалаахпын”, — диир 34 саастаах сүүрүк уол Артур Бурцев.
Соторутааҕыта Санкт-Петербуртан көтөн кэлбит спортсмены кытта көрсөн хайдах сүүрүү дьарыгар кэлбитин, күрэхтэһиилэргэ сыһыанын, билиҥҥи туругун туһунан ыйыталастыбыт.
Оҕо киһи атастарын көрдүүр
— Уонча саастаах эрдэхпинэ успуорт үгүс көрүҥнэринэн дьарыктанар этим. “Дьарыктанар” диэн буолуо дуо – доҕотторбун кытта футбол, волейбол, гандбол курдук оонньууларынан үлүһүйэр этим. Гандболунан үлүһүйэн оонньуу сылдьар кэммэр куоракка чэпчэки атлетикаҕа күрэхтэһиилэр буолбуттара. Онно миигин сүүрүүгэ тириэньэр таба көрөн дьарыкка ыҥырбыта. Хас даҕаны дьарыкка сылдьан баран, устунан бу көрүҥҥэ сыстан барбытым. Кырдьыгынан эттэххэ, “бу көрүҥҥэ атыттартан ордук эбиппин” диэн санаа суоҕа, дьарык бөлөҕөр үтүө доҕоттор буола түмсүбүппүт ордук улахан оруолу оонньообута. 13 саастаах уолга үчүгэй хампаанньа ордук көдьүүстээҕэ биллэр суол буоллаҕа. Ол сайын лааҕырга сылдьан ыкса доҕордоһон, арахсыспат атастар буолбуппут. 16 сааспын туолар кэммэр эрэ улахан күрэхтэһиилэргэ үчүгэй көрдөрүүлэр кэлэн барбыттара. Арассыыйа таһымыгар 1500, 3000 м дистанцияларга бастакылар истэригэр киирэр буолбутум, дьэ онтон ылаа “сүүрүү – дьылҕам дьарыга” диэн санаа кэлбитэ.
“Азия оҕолорун оонньууларын” сөҕө көрбүтүм
— Бэйэм оҕо эрдэхпиттэн Питергэ олоробун эрээри, сайын аайы манна эбээбэр кэлэн сынньанар этим. 14 саастаахпар Азия оҕолорун оонньууларын көрбүтүм. Онно арыллыы церемонията, көрөөччү элбэҕэ оҕо киһиэхэ өйбөр хатанан хаалбыта. Онтон ыла “манна кэлэн кыттыбыт киһи” диэн санаа хатанан хаалбыта. Арба, бу диэн эттэххэ, Уус Алдаҥҥа улахан күрэхтэһиигэ сүүрэн турардаахпын ээ. Саха сирин норуоттарын I спортивнай оонньуулара онно буолбута дии? Оччолорго мин эмиэ эбээм аахха сайылыы кэлэ сылдьар этим. Тэрийээччилэр дэриэбинэ оҕолорун барыларын хомуйан, сүүрүүгэ дьоҕурдаахтары талбыттара. Талыллыбыттар истэригэр киирэн арыллыы церемониятыгар факел тутан сүүрэр чиэскэ тиксибитим. Кырам бэрт буолан тугу даҕаны өйдөөбөппүн диэххэ сөп. Арай факелтан итии кыраһыын илиибэр таммалыырын ыарыыта өйбөр хатанан хаалбыт. Онон дойдубар иккистээн сүүрэ тиийэбин.
Институкка үөрэнэ сылдьан, анаан-минээн департамены кытта кэпсэтэн, устудьуоннар хомуур хамаандаларыгар киирэн Бүлүүгэ 2009 сыллаахха Манчаары оонньууларыгар кытта кэлбитим. Ити кэмҥэ номнуо элбэх күрэхтэһиигэ кыттыбыт буолан, ол күрэхтэһии таһымын астына ылыммытым. Питергэ сүүрүүгэ куорат күрэхтэһиилэрэ үксүн кураанах стадиоҥҥа буолааччы – түрүбүүнэҕэ тириэньэрдэри кытта спортсменнар эрэ олороллор. Оттон Бүлүүгэ көрөөччүлэр түрүбүүнэҕэ, биэтэккэ кырыы-кырыытынан туран ыалдьаллара, күрэҕи аһар, сабар тэрээһиннэр таһымнара, уопсай үөрүү, өрөгөй тыына олуһун сөхтөрбүтэ. Итинник тэрээһиҥҥэ киһи кыттыан баҕарар. Бүлүүгэ иккис, үһүс миэстэлэри ылбытым, онон ааппын өйдөөн хаалбыт буолуохтаахтар. Ол иһин Намҥа ыытыллыбыт күрэхтэһиигэ миигиттэн “дьэ тугу көрдөрөр” диэн көһүтүү баара. Хата бэрт үчүгэй туруктаах тиийэммин, икки дистанцияҕа кыайбытым. Ити курдук өрөспүүбүлүкэ таһымыгар куруутун кыттар буолбутум.
Сындааһын эбиллэригэр муҥур суох
— 20 сааспын туолуом иннинэ 800, 1500 м сүүрэр этим. Ити дистанцияҕа эдэр сааска бэриллэр эт-сиин муҥуутуур чыпчаалын ситиспитим диэххэ сөп. Онтон сааһыран баран арыый уһун дистанцияларга көспүтүм, үгүс сүүрүктэр итинник көһөллөр. Тоҕо диэтэххэ, ханнык баҕарар киһи ситиһиэн сөптөөх эрчимэ бүтэр уһуктаах – бу эн чыпчаалыҥ, мантан үөһээ тахсыбаккын дэнэр чыпчаалы булаҕын. Оттон сындааһыны киһи сааһын тухары үрдэтиэн сөп. Уһун дистанцияҕа уһун тыын эрчимнээҕэр суолталаах. Онон билигин сатабылбын уонна сындааһыммын сайыннаран өссө да үрдүк ситиһиилэргэ тиийиэхпин сөп.
Бороҕоҥҥо 5000, 10000 м сүүрүөҕүм. Былырыын турукпун бэрт үрдүктүк сыаналыыр этим, баҕар, рекорд олохтооһуҥҥа холонуом диэн санаа кытта баара. Ол эрэн, күһүн эчэйии ылбытым, онтон кыһын ангинанан ыалдьан бэрт өр эмтэммитим, ол иһин муус устартан эрэ дьарыктанан барбытым. Ол да буоллар, үчүгэй таһымнаах сүүрүөм диэн эрэл баар, эрэлэ суох ким күрэххэ кыттыай?
Билигин сүрүн күөн көрсүһээччим Дьулустаан Елисеев буолуохтаах, хас даҕаны күрэхтэһиигэ тэҥҥэ кэриэтэ биэтэккэ тиийбиппит диэххэ сөп. Киниэхэ эмиэ туспа уустуктар бааллар үһү, бэҕэһээ эрийэн кэпсэтэ сылдьыбытым. ЫБММ үлэлиир, онон билигин үлэтигэр бэрт тыҥааһыннаах сезон үгэнэ. Ол да буоллар, үчүгэйдик сүүрүөхпүт дии саныыбын. Кини төһөнөн түргэнник сүүрүө да, оччонон миэхэ күөн көрсүү кэрэхсэбиллээх буолуо турдаҕа!
Егор Карпов, «Саха сирэ» хаһыат.
Хаартыска — СИА уонна интэриниэт ситимиттэн.