Ольга Васильева РФ Үөрэххэ уонна наукаҕа миниистиринэн анаммыта төрдүс ыйыгар барда. Маҥнай ананаат, оскуолаттан саҕалаан үрдүк үөрэххэ тиийэ туох саҥа сүүрээни киллэрэрин туһунан санааларын эппитэ. Миниистир бу этиилэрин сорохтор биһирии истибиттэрэ, атыттар улаханнык ылымматтарын биллэрбиттэрэ. Саҥа миниистир 100 хонуктаах үлэтин сэгэтэн көрүөҕүҥ.
Людмила Попова, «Саха сирэ», https://edersaas.ru/
Үс докумуон уонна хамнас
Учуутал дьүөгэбиттэн хамнаһыҥ төһөнүй диэн ыйыппыппар: “Үөрэтэр оҕолорум олимпиадаларга, куонкурустарга төһө элбэхтик кыттан миэстэлэһэллэриттэн уонна ону төһө бэркэ тиһэн көрдөрөргүттэн, отчуоттуургуттан тутулуктаах”, — диэбиттээх. Биллэн турар, отчуот ханна баҕарар ирдэнэр. Ол эрээри, бүгүҥҥү учууталлар курдук докумуоҥҥа “көмүллэн” олороллоро сыыһа. Учуутал оҕоҕо билиини иҥэриинэн дьарыктаныахтаах. “Маныаха миниистир, учуутал үс эрэ кумааҕыны, отчуоту толоруохтаах: үөрэх бырагыраамата, кылаас сурунаала уонна үөрэнээччи дневнигэ”, – диэн бэрт лоп-бааччы эппитэ. Аҥардас икки сурунаалы (кылаас уонна электроннай) толорорго да күн-дьыл баранара биллэр.
Манна сыһыары тутан, учуутал хамнаһыгар болҕомто уурар наада. Ханнык баҕарар үлэһит хамнаһа кыра буоллаҕына, үлэтигэр да интэриэһэ сүтэр. Күн бүгүн үксүн эдэр, орто саастаах итиэннэ сүрүн биридимиэттэртэн ураты уруоктары биэрэр учууталлар хамнаспыт кыра диэн “ытыыллар”. Бу сытыытык турар кыһалҕаны таба өйдөөн, Ольга Васильева хамнаһы ааҕыы атын тиһигин оҥоро сылдьалларын туһунан эппитэ. Ол этиигэ сигэннэххэ, сүрүн учуутал, үрдүкү учуутал уонна учуутал диэн тус-туспа дуоһунаска араарбыттара көстөр. Бу олоххо 2018 сыл тохсунньутуттан киириэ диэн сабаҕалыыллар. Итиэннэ хамнас улахан аҥара базовай чаас, кыра аҥаара эрэ эбии көҕүлүүр күүс буолуо диэн ыйаллар.
Илии үлэтэ хаһан да хаалбат
Итини сэргэ, миниистир оскуолаларга үлэ уруогун төнүннэриэххэ наада диэн эппитэ. Урут “труд” уруога диэн эбит буоллаҕына, кэлин тупсарыллан “технология” уруога диэн ааттаммыта. Уолаттар уһанарга, кыргыттар иистэнэргэ, ас астыырга үөрэнэллэр. Нэдиэлэҕэ биир чаас көрүллэр. Биһиги бу биридимиэти, аата уларыйдар да, тутан хаалбыт эбит буоллахпытына, улахан куораттарга наадата суоҕунан ааҕан, суох оҥорбуттара быданнаабыт. “Үрдүк технология, “кунуопка” үйэтэ диэтэрбит да, илиинэн үлэ үөрүйэҕэ хаһан баҕарар, ханна баҕарар туһалыы сылдьыаҕа”, — диэн иһитиннэрбитэ. Чахчыта да оннук. Саҥа миниистир ол иһин туруорсар. Ол иннинэ оҕолору урукку курдук оскуола таһынааҕы хаһаайыстыбаларга, кылаас сууйуутугар үлэлэтиэххэ наада, туһанааччыны (“потребитэллэри”) иитэн бүтүөххэ диэн иһитиннэрбитэ. Ол эрээри, биһиги мантан уоскуйан хааларбыт арыый сыыһа. Аныгы оҕо урукку курдук күһүн хомуурга, сайын үлэ лааҕырыгар түбүгүрэрэ аны суох.
Ритмика, астрономия…
Аҕыйах сылтан эрэ бэттэх физкультура уруогар нэдиэлэҕэ үс чаас көрүллүбүтэ. Ол иннинэ туһата суох уруогунан ааҕыллара. Ольга Васильева мантан биир чааһын ритмикэ уруогар биэрэр санаалаах. Кэлин быраастар нүксүччү тутта сылдьар, ону ааһан сколиоз курдук уустук диагностаах оҕолор элбээтилэр диэн бэлиэтииллэр. Онтон сылтаан харахтара да мөлтүүр. Бу хамсаммакка олорортон, онуоха эбии күнү-күннүктээн төлөпүөнү “хасыһартан” буолара биллэр. Ритмикэ маны толору суох оҥорботор да, хайа эрэ өттүнэн уҥуохтарын-иҥиэхтэрин көннөрөр кыахтаах. Дэлэҕэ үҥкүүһүттэр уһун, дьылыгыр уҥуохтаах буолуохтара дуо?!
Итини сэргэ саҥа миниистир астрономия уруогун төнүннэрэр санаалаах. Билигин астрономия уруога диэн тугун оҕолор билбэттэр. Ольга Васильева чопчу ханнык чааһы ойо тутан туран киллэрэрин ыйбатаҕа эрээри, астрономия наада диэн ыйбыта.
Биир симиэнэҕэ көһүү
Күн бүгүн куорат оскуолаларын оҕолоро иккилии симиэнэнэн үөрэнэ олороллор. Улахан куораттарга букатын даҕаны үстүү симиэнэлээх оскуолалар бааллар. Бу үөрэх хаачыстыбатыгар охсоро чахчы. Маны таба өйдөөн, Ольга Васильева оскуолалары тутууну күүһүрдэр соруктаахпыт диэн эппитэ. Итиэннэ сыыйа, 2025 сылга диэри 7 мөлүйүөнтэн тахса саҥа миэстэ тахсарын ситиһиэхтээхпит диэн ыйбыта. Оччотугар оскуола үөрэнээччилэрэ бары биир симиэнэнэн үөрэнэр кыахтаныахтара. Ону сэргэ сыыйа-баайа 10-с, 11-с кылаас үөрэнээччилэриттэн ураты оҕолор биэс күннээх үөрэххэ көһүөхтэрэ диэн иһитиннэрбитэ.
Манна даҕатан эттэххэ, Саха сиригэр сыллата уонтан тахса оскуоланы тутан үлэҕэ киллэрэллэр. Ити ситимин быспат мөккүөрдээхтэр. Ол да буоллар, улахан куораттарга, регионнар киин куораттарыгар оскуола тиийбэтин кыһалҕата сытыытык турар. Ыраата барбакка, бэйэбит куораппытын Дьокуускайы да ылан көрдөххө, төрөппүттэрэ көһөн кэлэн, сыллата тыһыынчаттан тахсалыы оҕо эбииллэ турар.
Биир кэлим эксээмэн
Биир кэлим эксээмэн 2000 сыллартан киирбитэ. Ити кэмтэн ыла номнуо уонтан тахса сыл ааста. Ол иннинэ хайдах этэй? Оҕом үөрэххэ туттарса барыа этэ диэн, төрөппүттэр сайын ортото сүөһүлэрин өлөрөн туттараллара. Оҕолорун онон харчылаан, Дьокуускайы, киин куораттары буллараллара. Биир кэлим эксээмэн киириэҕиттэн ити тохтообута. Дьон БКЭ-ни маҥнай эспэримиэн диэн утарсыбыта. Кэм-кэрдии аастаҕын ахсын, сорохтор хаачыстыбалаах билиини иҥэрбэт диэн түмүккэ кэллилэр. Онон эһиилгиттэн нуучча тылыгар уонна литэрэтиирэҕэ эксээмэни тылынан туттарыахтара. Ону сэргэ, физика, химия, биология эксээмэннэригэр бэлэм эппиэттээх тест садаанньаларын тохтотор былааннаахтар. Ол эбэтэр, оҕо бэлэм эппиэттэн “чэ бу буоллун” диэн алҕас сөпкө таайбатын, дьиҥ билиитинэн толорорун туһугар оҥоһуллар. Бу маҥнай 9-с кылаас оҕолоругар киирэр. Биһирээтэхтэринэ, оскуоланы бүтэрэр оҕолор эмиэ хабыллыахтара. Маныаха миниистир БКЭ-ни букатын суох оҥорор үһү диэн өйдүүрбүт сыыһа. Биир кэлим эксээмэн оннунан хаалар, аныгы ирдэбилгэ сөп түбэһэн көрүҥэ эрэ уларыйан биэрэр диэн өйдүөхтээхпит.
Тустаах эксээмэни таарыйбычча. биири бэлиэтиир оруннаах. Ол курдук, үрдүк үөрэх кыһаларыгар туттарсарга суругунан киирии эксээмэни толоруохтара диэн иһитиннэрбиттээх. Билиҥҥитэ бу РФ Үөрэххэ уонна наукаҕа министиэристибэтигэр үөрэтиллэ, ырытылла сылдьар диэн эппитэ. “Маннык саҥаны киллэрии, бастатан туран, медицинскэй, инженернэй уонна педагогическай үрдүк үөрэх кыһаларыгар сыһыаннаах итиэннэ дьүүллэһиини эрэйэр”, — диэн бэлиэтээбитэ. Бу үрдүк үөрэххэ чахчы чиҥ билиилээх оҕону сүүмэрдээн ыларга туһаайыллар. Биллэн турар, үчүгэй идея. Ол эрээри, бэрик ылыыга эрэ кубулуйбатар ханнык диир оруннаах.
Түмүк
Интэриниэт ситимигэр миниистир орто оскуоланы 14 сааһыгар бүтэрбитэ диэн суруйаллар. Оскуола кэнниттэн тута Москватааҕы Култуура судаарыстыбаннай институтугар дирижерскай-хоровой салааҕа үөрэнэ киирэр. 1987 сыллаахха Москватааҕы педагогическай институт историяҕа факультетын уонна кэлин, 2007 сыллаахха Дипломатическай академия “Норуоттар икки ардыларынааҕы сыһыан” идэни баһылаабыт. Оскуолаҕа барыта 12 сыл үлэлээбит уопуттаах. Ол аата, оскуолаҕа баар кыһалҕаны туораттан буолбакка, иһиттэн көрөн билэр диэн сабаҕалыахпытын сөп. “Оскуола өҥөнү оҥорор тэрилтэ буолбатах. Үөрэх диэн – иитии уонна үөрэтии буолар. Маныаха иитии маҥнайгы миэстэҕэ турар”, — диэн эппиттээх. Сорох дьон, ордук учууталлар, төрөппүт оҕотун оскуолаҕа сэлээннээн баран сылдьар диэн этиилэрин элбэхтэ истэр буоллубут. Ити баар суол. Тус бэйэм, төрөппүт буоларым быһыытынан, оскуола иитиинэн муҥурдаммакка, хаачыстыбалаах үөрэтиинэн, билиини иҥэриинэн дьарыктанара буоллар диэн толкуйдаахпын. Үгүс төрөппүттэр миигин кытта ити санааҕа сөбүлэһиэхтэрэ дии саныыбын.
“Новое – это хорошо забытое старое” диэн этии баар. Билиҥҥи Үөрэх уонна наука миниистирэ бу этиигэ тирэҕирэр дуу, диэх санаа кэлэр. Сиһилии ырытан көрдөххө, урут баары төнүннэрэр соруктаах курдук. Ол эрээри, уруккулуу буолбакка, ону аныгы хараҕынан көрөн, аныгы кэм ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэр былааннаах.
Людмила ПОПОВА.