Сэтинньи 28 күнүгэр “Илин” космодромтан «Союз-2.1б» аракыата космоска «Метеор-М» космическай аппарааты космоска таһаарбыта. Аракыата саппараапкаламмыт баахтара Бүлүү Үгүлээтин уонна “Фрегат” түргэтитэр блогун сабыыта Алдан Хатыыстыырын сирдэригэр түспүттэрэ. Олохтоох дьон бастаан аракыата радиациялаах чаастарын дойдубутугар түһэрэн эрэллэр диэн куттана санаабыттар этэ. Былырыын саас “Илин” космодромтан бастакы көппүт аракыата тобохторо эмиэ Бүлүү уонна Алдан сирдэригэр түспүттэрин булбуттара. Айылҕаттан уонна аракыата түспүт чаастарыттан анализ ылан айылҕаҕа буортута суоҕун бигэргэппиттэрэ. Аны туран, көппүт аракыата аргыһын кытары кыайан сибээскэ тахсыбатахтарын “Роскосмос” биллэрбитэ. edersaas.ru
Көрдөөһүн үлэтэ эрдэ бэлэмнэниллибитэ
Түспүт аракыата чаастарын көрдөөһүн бэлэмнэниитэ эрдэ саҕаламмыта. Бүлүү Үгүлээтигэр уонна Алдан Хатыстыырыгар анал лааҕырдар тэриллибиттэрэ. Түспүт тобохтору көрдөөһүн үлэтин ЦЭНКИ “Роскосмос” уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин айылҕатын харыстабылын министиэристибэтэ салайдылар. Москваттан улахан кыамталаах радар уонна беспилотник аҕалбыттара. Радар үлтүркэй чопчу ханан сытарын быһаарбытын кэннэ беспилотниктар, судургутук эттэххэ, пилота суох көтөр аппарааты туһанан, хаартыскаҕа түһэрэр соруктаахтара. Дьэ, бу кэнниттэн бөртөлүөтүнэн көрдүүр этэрээт баран үлэлии сылдьар.
Анал аппарааттар тымныыны тулуйбатылар
Аракыата түспүт күнүгэр, Бүлүүгэ турбут радар уонна беспилотниктар этэҥҥэ үлэлээннэр, үлтүркэй түспүт сирин түргэнник быһаарбыттара. Оттон Алдаҥҥа халлаан тымныйан, Радар кыайан үлэлээбэтэҕэ. Маны таһынан, беспилотник иккис мотуора собуоттаммакка үлтүркэйи бөртөлүөтүнэн көрдөөн икки үлтүркэйи буллулар.
Радар уонна беспилотник Саха сирин тымныытын курдук усулуобуйаҕа туһанылла иликтэрэ. Аракыата көтүөн иннинээҕи күн, халлаан тымныыта -24 кыраадыс буоллаҕына, сэтинньи 28 күнүгэр -42-гэ диэри тымныйбыта.
«Метеор-М» ханна сүттэй?
Аракыата көппүт күнүн киэһэтигэр, «Метеор-М» спутник сибээскэ тахсыбатаҕа биллэриллибитэ. Спутник сир гидрометеорологическэй туругун быһаарар аналлаах. Хаар уонна муус араҥаны араас диапозонтан устуохтааҕа. Аппараат көмөтүнэн исписэлиистэр муора, акыйаан үрдүнээҕи температураны, атмосфераҕа озон тарҕаныытын, о.д.а үөрэтиэхтээхтэрэ.
Исписэлиистэр аракыатаны түргэтитэр “Фрегат” блокка техническэй алҕас тахсыбыта буолуо диэн сабаҕалыыллар. Атлантическэй акыйааҥҥа түспүт буолуон сөп диэн сурах тарҕаммытын, “Роскосмос” үлэһиттэрэ утарбыттара.
Саха сиригэр түспүт үлтүркэйдэр айылҕаҕа буортута суохтар
Былырыын Бүлүү Үгүлээтигэр уонна Алдан Хатыыстыырыгар түспүт тобохтор тулалыыр эйгэҕэ буортута суохтара быһаарыллыбыта. Бүлүү улууһугар түспүт тобохтор барыта булулуннулар. Алдан оройуонугар икки үлтүркэйи буллулар.
Петр Иванов, Алдан оройуонун айылҕа харыстабылын кэмитиэтин аҕа инспиэктэрэ:
— Былырыын саас түспүт үлтүркэйдэр тулалыыр эйгэҕэ буортута суохтара бигэргитиллибитэ. Аракыата көтүөн иннинэ хаартан, ууттан анализ ылыллыбыта. Оттон үлтүркэйдэр түспүттэрин кэнниттэн эмиэ анализ ылбыппыт. Анализтар түмүктэрэ туох да уратыта суохтара. Оттон бу түспүт аракыата тобохторун бөртөлүөтүнэн көрдөөн Икки үлтүркэйи буллубут. Биирин тиэйэн ыллыбыт. Иккис тобох 2 км ыраах сытар буолан бүгүн бириэмэбит да тиийбэтэ. Булуллубут сиртэн хаар аналиһын ыллыбыт, уонна лабораторияҕа бэрэбиэркэлэтэ ыыттыбыт. Холоон көрдөххө, аракыата бүрүйүүтэ түһэн иһэн элбэх чааска алдьаммыт уонна хас да сиринэн ыһыллыбыт. Көрдөөһүн үлэтэ салҕанар.
Аракыата көтүүтүн көрө-истэ, Саха сирин дэлэгээссийэтэ, ол иһигэр Гражданскай уопсастыба институттарын сайдыытын миниистирин солбуйааччы Лена Иванова, Ил Түмэн дьокутаата Владимир Прокопьев, Кэбээйи улууһун баһылыгын солбуйааччы Степан Павлов уонна да атыттар барбыттара. Кинилэр бэйэлэрин илэ харахтарынан аракыата туох да айылҕаҕа буортулааҕынан саппыраапкаламматын көрдүлэр.
Владимир Прокопьев, Ил Түмэн дьокутаата:
— «Союз-2.1б» аракыата икки тобоҕо Сахабыт сиригэр түһэр буолан, биһиги “Илин” космодромҥа баран туоһуластыбыт. Аракыатаны таҥар улахан сыахха уонна старт бэриллэр былаһааккатын көрдүбүт. Туох даҕаны айылҕаҕа буортулааҕынан саппыраапкаламмат. Гиптиллаах “Фрегат” түргэтэр блог космоска тахсан баран биирдэ үлэлэтэр.
Саха сиригэр түспүт аракыата тобохторо тулалыыр эйгэҕэ буортута суоҕа бигэргитилиннэ. Бөртөлүөтүнэн көтө сылдьан да көрдөххө, былырыын үлтүркэй түспүт сиригэр кыыл арааһа баар. Ити айылҕа эмсэҕэлээбэтэҕин уонна Алдан уонна Бүлүү оройуннарын айылҕатын харыстабылын кэмитиэтин туйгун үлэтин көрдөрөр.
Николай Попов, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru