Сэбиэскэй кэм эстэн, тыа сиригэр сопхуостар ыһыллалларын саҕана, куобах мэнээҕэ сүтэн эрдэҕинэ,Чурапчы улууһун бүччүм сэлиэнньэтигэр сир тоҥон, көтөҕө түһэн, кыстык хаар түһүөн аҕай иннинэ, Куонаан кырдьаҕас дьиэтин таба тайаммытын туһунан доҕотторугар Миисэҕэ уонна Арамааҥҥа иһитиннэрэр.
Куонааннаах Арамаан урут кырдьаҕас отуутугар олорбут буоланнар, санаалара хотоойу, билигин барыахтыы өрүкүһэллэр.
Улахан булка барар дьон, ол күн оҥостоннор, сарсыарда тыҥ хатыыта, үс ыҥыыр атынан, икки ыттаах уһун унньуктаах айаҥҥа туруналлар.
Эттэххэ дөбөҥ, ылбычча киһи айаннаабат сирэ. Амма улууһун нөҥүөлээн, Уус Маайа сиригэр тиийиэхтээхтэр. Былаан быһыытынан, булчуттар айаннарыгар харгыстамматахтарына түөрт күнүнэн сирдэрин булуохтаахтар. Аара Мындаҕаайыга хонон, дьэ, оттон үүтээннэрдээх сирдэри тутуһан, сыал-сорук оҥостон айаннаабыт сирдэригэр этэҥҥэ тиийэллэр. Маннааҕы үүтээҥҥэ түһүүлэнэн, аттарын сынньатан, өртөөннөр аһаталлар. Саха сиэринэн сирдэрин-уоттарын аһатан, Баай Барыылаах Байанайтан кырдьаҕаһы этэҥҥэ бултатарыгар көрдөһөннөр, арыылаах алаадьынан айах туталлар уонна сылайбыт дьон эрдэ сыталлар. Хата, кинилэр дьоллоругар күһүҥҥү халлаан төһө да дьиппиэрдэр хаардаабакка булчуттар санааларын көтөҕөр. Сынньаммыт күһүҥҥү эмис аттар, бастаан төһө да ахсымырдаллар, уһун айантан тарбаабыт ынах курдук буолбуттар, ол да буоллар айаннара кудуххай. Тоҥ сиргэ аттар түөрт түөрэм туйахтара тоһугуруур, ыттар илин-кэлин түһэннэр элэҥкэдьиһэллэр.
Куонаан этэринэн, арҕахтаах аппаҕа кэлэллэр. Эһэ баар тыына биллэн эбитэ дуу, кутаммыт санааҕа түөрүллүбүт силис, чөҥөчөх барыта тыатааҕы курдук көстөр. Миисэ икки уостаах 12-ээх, Куонаан киэнэ биир уостаах саалаахтар, арай салайааччылара Арамаан карабиннаах эрээри, онтукайа газовай трубката элэйэн, сотубуора ботуруонун эспэт. Тыын-тыыҥҥа харбаһыы түгэнигэр эрэлэ суох сэп. Уолаттар кырдьаҕас чугас баарын билэн, күлсэн-салсан, хаадьылаһан бүтэллэр. Сотору-сотору Арамаан уолаттарын сэрэтэр:
— Уолаттар, олох сэрэхтээх буолуҥ. Сааларгыт элбэрээгин бэрэбиэркэлии сылдьыҥ, тарбахтаргытын чыыбыска сыһыарымаҥ, — Арамаан ити этэрэ оруннаах эбит. Сатахха ыттар сотору-сотору үрэннэр ууга-уокка түһэрэллэр. Бочугурастары сырсаллар, тииҥи эккирэтэллэр. Ол аайы иһийэн турбут сис тыа ыттар баргыардарынан туолан, хантан баҕарар кырдьаҕас тахсыах курдук. Бэйэлэрэ да билбэттэринэн, тарбахтара саа элбэрээгэр бара турар эбит. Үрүйэ аппатыгар арҕаҕы көрдөөн, төттөрү-таары мэскэйдэнэннэр бириэмэ бөҕөтө сүтэрэллэр. Сатахха Куонаан охсубут чэҥкээйитин таба хаампаттар. Күн арҕаалыыр, кыыһырсан ардырҕаһаллар. Эдэрдэрэ Миисэ санаата түһэр, били сибигинэспиттэрэ сүтэн, күргүйдэһии буолар. Миисэ:
— Доо, Куонаан, эн олох атын сиринэн хаамтараҕын быһыылаах… Ыстааҥҥар ыыта куттанаҥҥын, өйүҥ бааллан атын сиргэ чэҥкээйи охсубуккун халтай көрдөтөҕүн ээ. Сынньанан баран аппа куула өттүн көрүөххэ. Бачча ыраах сиргэ кэлэн баран, үчүгэйдик сирийэн көрдүөххэ, — Куонаан олох иннин биэрбэт, «бу, бу сир» диэн кэлиилии кэбэр.
— Ээ, суох, куттанаҥҥын өйүҥ көтөн ханна чэҥкээйи охсубуккун умуннаҕын, — икки хадаар дьон түбэспиттэрэ аанньа буолуо дуо, аттан ыстаҥалаһан түһэн уолуктаһыылаах буолар. Кэлбит сирдэрэ ырааҕа бэрт буолан, арҕаҕы хайаан да булуохтаахтар. Хата, ыттара аппа куулатыгар бэрт уордаахтык үрэллэрэ сүтэ-сүтэ иһиллэрин истэннэр, кырдьаҕас дьиэтин булбуттарын билэллэр. Аттарын баайа охсоот, арҕахха тараахтаан киирэллэр. Онно көрдөххө, кырдьаҕас арҕаҕын мас силиһин анныгар, ырааһыйа баҕайы сиргэ хастыбыт эбит. Саатар биир эмэ киһи сөрүөстүөх маһа да суох. Ыттар киҥнэрэ сүр, арҕахха кыбылла-кыбылла киирэ сатыыллар. Утуйбакка сытар буолан бүөлэммэтэх, ыттарга суоһурҕанан ырдьыгыныыра сир анныттан ньиргийэн иһиллэр. Кыра ычалаах киһи уйулҕата хамсаан, кута көтүөх айыылаах. Сарт көлөһүн саба түстэ, төһө да салҕалас буола куттаннаннар өйдөрүн ыһыктыбатылар. Аргыый арҕахха сааларын туһаайбытынан чугаһыыллар. Бу үлүгэр кутталлаах кэмҥэ, ыт үрүүтэ санааларын бөҕөргөтөр, ол эрээри, мэһэй-таһай буоланнар ирбинньиктэһэллэр. Дьоммут тыҥааһыннаах кэмҥэ хааннара-сииннэрэ ыараан, кырдьаҕаһы боҕутуннараары арҕаҕы кыҥаан турдулар. Салайааччылара Арамаан:
— Бээ,мин бүө мас быһан аҕалыым, таҕыстаҕына олох куоттарымаарыҥ, — диэт сүгэтин туппутунан ойуурга барда. Аны Куонаан:
— Оччоҕуна мин быа аҕалыым, — Куонаан эппиэт күүппэккэ күлүкүс гынан хаалла. Миисэҕэ дьэ ыксал буолла:
— Ээ, иккиэн барыман доо! — сааны өр кыҥаан турарыттан, илиилэрэ сылбаахы буолаллар. Хата, бу кэмҥэ кырдьаҕас ыттартан мэһэйдэтэн, сулбу ойон тахсыбат. Арамаан обургу бүө мастарын сиргэ быраҕаат, ытын тутан сарылаппытынан баайан кэбиһэр. Куонаан ыта туттарбакка сүүрэкэлии сылдьан, арҕаҕы өҥөйбүтүгэр, эһэ сулбу тардан ылаат, баппаҕайынан «ньир» гына охсубутугар, мэктиэтигэр таһырдьа турар дьон атахтара ньиргийэн ылла. Ыт эрэйдээх «ньах» эрэ диэн хаалла. Тутуу былдьаһан Арамаан бүө мастары арҕахха батары аста, ыксалга быалааһын да суох.
— Миисэ мастары тут, — Арамаан карабинын ылаат сэттэтэ ытан бачырҕатта. Арҕахтан паар унааран таҕыста.
— Уоскуйда, — диэт Арамаан сиэҕинэн көлөһүнүн сотунна, бары чэпчээбиттии өрө тыыннылар. Аны дьиэҕэ эдэрдэрин Миисэни киллэрээри, ыксал бөҕө. Аккаастыа диэтэхтэрэ буолуо… Чэ да, чэ, чэ да чэ! Уолга быаны туттараат иһирдьэ умса анньаллар. Арҕах хараҥата диэн, хата кырдьаҕас саҥа киирбит буолан, дьаардамматах. Ким да өйдөөн банаар ылбатах, испиискэ уматан көрбүтэ доҕоор, кырдьаҕас чаан саҕа төбөтүн кууһан сытар эбит. Эһэ төһө да өллөр, харахтара сиэрэ уотунуу сириэдиһэн, тойон тарбах саҕа аһыылара саһаран бу «хап» гыныах курдугуттан, уол куттанан сүрэҕэ айаҕынан тахса сыһар, кэннинэн сыылла сатаабытын үөһэттэн төттөрү анньа тураллар. Миисэ эр санаатын киллэрэн, мутугу ытыттаран быалаабытын уолаттар сулбу тардан ылаллар. Кырдьаҕаһы эргитэн көрбүттэрэ — тыһы эбит.
— Доо, аны оҕолоох буолаарай? — Арамаан сэрэхэчийэн эппитигэр, күө-дьаа буолан испит дьон, эмискэ өрө халахайдана түстүлэр. Ыты арҕахха үнүлүппүттэригэр, бэрт холкутук тиҥсирийэн тахсар.
Дьэ, барыта бүтэн, уолаттар охтубут маска уоскуйаары табахтыы олордулар. Тыа чуумпуран иһийдэ. Арай суор муҥурах мас лабаатыгар сохсос гына олоро түстэ, хаан сытын билэн «кулуп-халып» саҥара-саҥара аһаары-сиэри мутукка тумсун аалбахтаата.
Иннокентий Попов-Оҕуруоттаах,
Суотта, Уус Алдан