Уус Алдаҥҥа таһырдьа кыстыы сылдьар Майаҕатта диэн борооску (билигин оҕус буолбут) баарын аахпыт буолуохтааххыт. Майаҕатта аармыйата халыҥаан эрэр: соторутааҕыта, аны, тыһы тыһаҕастар хотонтон куотан, киниэхэ холбостулар.
Бу ааспыт өрөбүлгэ, куорат ыалын сиэринэн, хойутаан туран, аһаан бүтээппин кытта, төлөппүөнүнэн: «Аны, хантан да кэлбитэ биллибэт бүтүннүү хаары бүрүнэ сылдьар, муус кыаһаан буолбут тыһы тыһаҕас көһүннэ. Атаҕа, буута хотоҥҥо турбут чинчитэ суох ып-ыраас үһү. Хата, Майаҕаттабытыгар холооннооҕо бэйэтинэн тиийэн кэлбит быһыылаах. Мин айанныы сылдьабын, булбут киһиэхэ субуоннаан билсиһиэҥ дуо?» — дойдубуттан хайалара эрэ инньэ диэтин кытта сибээс быһынна.
Төлөппүөннээччи иккис сылын хотонтон аккаастаммыт Тулунабыт тулуурдаах кунанчыгын этэр. “Былырыыҥҥы курдук дэлэй от тэллэҕэр турбакка хаарга хаамта, хайдах кыһыны туоруур…” диэн билигин бассаабынан, хаһыатынан аймана, мунаахсыйа олордохпутуна. Сатахха, күһэйбит курдук, өтөрүнэн буолбатах ахсынньы аам-даам тымныыта сатыылаан туран Уус Алдан улууһугар 50 кыраадыстан түспэтэ. Ол эрээри, дьикти түбэлтэ буолбут…
Тумус тыа аннынан олорор Семен Петухов сарсыарда кыбыытыттан көрдөҕүнэ, биир сүөһү үрдүк сыыры таҥнары тоҥуу хаары оймоон түспүт. Бачча эрдэ ким уулата ыытыай, ойуурга тоҕо тахсыбытай диэн соһуйан-дьиктиргээн кэргэнинээн кэпсэппиттэр. Сотору, аллараа сыһыыга олорор ыаллартан Петр Олесов хотонугар баран иһэн, быраҕыллыбыт дьиэ хоспоҕор тыһы тыһаҕас турарын көрөн, хайаларын киэнэ турдаҕай диэн тоҥууну кэһэн тиийэн көрбүт. Таһырдьа хас да хонон тоҥон бөгдьөллүбүт сүөһүнү сотовайынан түһэрэ охсон сүтүктээхтэргэ диэн биллэрии биэрэ охсор, хотонугар киллэрэн уулаппыт, от биэрбитигэр кэбиргэччи аһаабыт.
Бассаап барахсан тилийэ көтөн, көс аҕыс биэрэстэлээх Уһун Күөл бөһүөлэгиттэн түөрт хонуктааҕыта сүтүктэммит хаһаайын Валентин Куприянов «киэһээ тиийэн ылыам” диэн үөрбүт куолаһа иһиллибит. Кини бэнидиэнньик киэһээ маннык кэпсээтэ: «Биһиги сүөһүлэрбитин үлэлиирбитигэр табыгастааҕынан сарсыарда 7 чааска уулатааччыбыт. Ол курдук, уулуу сырыттахтарына атыыр үөрэ уулуу кэлбит. Ойбону былдьаһан охсуспуттарыттан эбитэ дуу, үс ыалтан аҕыс сүөһүбүт тоҕо эрэ улаханнык куттанан ыраата үрүө-тараа сырсыбыттар. Дьон арааһы кэпсэтэллэр, «сылгылартан ити үлүгэр хотоннорун аһара көтүөхтэригэр диэри хайдах сиргэниэхтэрэй, атын тугу эрэ көрдүлэр ини” диэн.
Тоҥнохторуна кэлэллэр ини диэбиппит да, сорохторо бу алтыс түүнүн таһырдьа хоноллор. Арай, миэннэриттэн биирэ (Бороҕоннуур суолга дьон көрбүтэ буолуон сөп диэтибит), ити күн киэһээ 7 чааска төннөн кэлбитэ. Ити биирэ Тулунаттан үс хонон баран көһүннэ. Хаама сылдьыбыт буоланнар, хааннара эргийэн туйахтара этэҥҥэ курдуктар, сэргэхтэр, үчүгэйдик аһыыллар. Арай тоҥ маска атахтарын тириитин сиритэ-хайыта үктээбиттэр. Онон миэннэрэ, иккиэн эрдэ төрөөбүт тиҥэһэлэр, көһүннүлэр.
Аатырбыт Өнөр эбэбит хонноҕор сылдьалларын истэн, атынан ирдии барбыттартан иккитэ ойуурга куоппуттар. Сарсыныгар хаарга сатыы суоллаабыппыт, төрдүөлэр. 6-7 биэрэстэлээх аһаҕас сиргэ суолга, алааска киирбэккэ ойуурга дугуйдаммыттар, тыала суох сылаас буолан эбитэ дуу. Туртастар лабыкталаан хаспыт сирдэрин батыһан мэччийэллэр эбит. Ирдээммит тоҥуу хаарынан, ойуур хаарын үрдүбүтүгэр саба түһэринэн, тымныыта да бэрт буолан кыахпыт баарынан, оннооҕор хаһаайын ээҕин этэн аккаастаныар диэри, сырыттыбыт. Бэҕэһээ нэһилиэктэн 10-ча буолан көрдөөтүбүт да туһа суох. Хата, хайа диэки түспүттэрэ биллибэт икки тыһаҕаспыт бүгүн эмиэ Тулунаҕа тиийбиттэрин, ыаллар хотоҥҥо киллэртээбиттэр».
Сүөһүлэр таһырдьа талаһыылара урут эмиэ тахсар эбит. Ол курдук өрдөөҕүтэ, тохсунньу ыйга Кэптэнигэ И.П. Колодезниковтаах дьиэҕэ уулаан турар торбосторо быатын быһа түһэн куота сылдьыбыт. Хаһаайын чугас Быйды алаастан булан, күөйэ сатаабыт да, ойуурга куоппут. Ол эрээри, үс хонон баран хотонугар кэлэн турар эбит. 30-ча сыллааҕыта, Тулунаҕа И.П. Кирилловтар оҕус торбосторо эмиэ тохсунньуга аан аһаҕас кэмигэр, быатын быһа түһэн куоппут уонна эмиэ үс хонон баран сүөһүлэри кытта уулаһа турарын, быстыбыт быатынан сиэтэн илпиттэр.
Майаҕаттаны көрүөн, билсиэн баҕалаах «кыргыттар” тымныыны билиммэккэ хотонноруттан куотан кэллилэр диэн олохтоохтор күлсэллэр. Оннооҕор, дьыл баччатыгар диэри хотоҥҥо турбуттар тымныыны тулуйар буоллахтарына, Майаҕатта тулуктаһар ини. Аныгы сайдыылаах сүөһүлэр “тууйуллубут хотонтон таһырдьа ыраас салгыҥҥа кыстыа этибит” диэн Майаҕатта бачыымын өйүүллэрин биллэрдилэр дуу, диэн уус алданнар Саҥа дьыл көрө-нара чугаһаан, сонньуйа да, көнньүөрэ да кэтэхтэрин тарбаналлар…
Мария Сергеева, «Саха сирэ» хаһыат бэтэрээн-суруналыыһа.