Тимир көлөҕө аналлаах балаһа тахсыбатаҕа син балачча буолла. Сөргүтэргэ сананныбыт. Бастатан туран, барыбытын долгутар боппуруостан – ырыынакка тимир көлө сыанатын туһунан эридьиэстээн көрүөҕүҥ. Төһө да пандемия турбутун иһин үксүбүт тимир көлөтө суох сатаммат, хас төрдүс-бэһис киһи массыыналааҕа биллэр.
АРАССЫЫЙА ҮРДҮНЭН
Арассыыйа үрдүнэн АвтоВАЗ, Skoda, Volkswagen уонна BMW моделлаах тимир көлөлөр сыаналара от ыйыгар, ортотунан, 2-4% үрдээбит. Toyota-лар сыаналара 2,5% улааппыт. От ыйын саҕана Арассыыйаҕа саҥа массыыналар, ортотунан, 7%, сорох киин куораттарга 20%-ҥа тиийэ үрдээн соһуталаабыт.
Эспиэрдэр быһааралларынан, кэлиҥҥи кэмҥэ дойду үрдүнэн туһаныллыбыт ол эбэтэр эргэ массыыналар сыаналара биллэрдик үрдээбит. Тоҕо үрдээтэ? Биир эрэ быһаарыы баар. Массыынаҕа туһаныллар тимир лиис сыаната сыл аҥаарын иһигэр 38 % улааппыт. Ити улаатыы түмүгэр, собуоттан тахсар сабыс-саҥа тимир көлөлөр сыаналара 40 % үрдээбит.
«АВИЛОН Volkswagen» хампаанньа атыыга-кутууга дириэктэрэ Максим Васильев: «Инфляция уонна дуоллар кууруһа халбаҥныы туралларыттан тимир көлө сыаната үрдээччи этэ. Аны итиннэ үһүс хайысханан быйыл тимир лиис сыанатын үрдээһинэ сыананы уларытта», — диэн санаатын үллэстибит.
Эспиэрдэр быһааралларынан, пандемия кэмигэр үгүс собуоттар сабылларга күһэллибиттэрэ. Оттон хааччахтанан олоруу сымнаан, собуоттар аһыллан да баран, нэһилиэнньэ күүстээх наадыйыытын кыайан толорботулар. Ол түмүгэр тимир көлөнү атыылыырынан дьарыктанар концерыннар массыына атыытын ахсаанын лаппа сарбыйдылар.
Favorit Motors хампаанньа бөлөҕүн бэрэсидьиэнэ Владимир Попов: «Тиэрдии былаанын сыл бүтүүтүгэр көһөрөргө күһэлиннибит. Арассыыйаҕа Кэриэйэ массыыналара атыыга барыылара бастакы уонна иккис миэстэлэргэ тураллара да, билигин ыскылааттары толорон тураахтыыллар, итинтэн сылтан саҥалары оҥоро иликтэр. Онон билигин уустук кэмнэр кэлэн тураллар», — диэн санаатын үллэстибит.
Ол эрээри, собуоттар бары кыахтарын туһанан үлэлээтэхтэринэ, балаҕан ыйын диэки барыта этэҥҥэ буолуо диэн эспиэрдэр сабаҕалыыллар. Ити да үрдүнэн сыл бүтүүтэ, ахсынньыга, массыына сыаната, ортотунан, 10 % үрдүөҕүн туһунан сабаҕалыыллар.
ЭРГЭ МАССЫЫНАЛАР СЫАНАЛАРА
Билигин кириисиһинэн сибээстээн, нэһилиэнньэ ордук эргэ массыыналары ыларга күһэллэр. Ол тоҕото өйдөнөр. Ол эрээри, «Дромҥа» наадыйыы элбэҕин туһунан иһитиннэрэллэр. Эспиэрдэр эргэ массыыналар сыаналара соччо-бачча үрдүө суоҕа диэн этэллэр эрээри, күһүҥҥү хартыына син биир сайыҥҥыны хатылыыра күүтүллэр. Ол эбэтэр күһүөрү кыһын эргэ тимир көлөлөр сыаналара, ортотунан, 5-10 % үрдүөҕэ.
САХА СИРИГЭР
Массыына атыытынан дьарыктанааччылар Саха сиригэр, чуолаан Дьокуускай куоракка массыына сыаната аны күһүн үрдүө дииллэр. Манан биири өйдүөххэ наада. Тимир көлөнөн эргинээччилэр үрдүөн баҕараллара чуолкай буоллаҕа.
Билигин Саха сиригэр нэһилиэнньэ кыра кыамталаах, ол эбэтэр бэнсиини этэргэ дылы, «крузактар” курдук биэдэрэнэн ыньырбахтаабат тимир көлөлөрү атыылаһа сатыыр. “Итс”, “Ипсум”, “Виш” курдуктары ордук ылаллар. «Крузак” бииһин ууһуттан 200-тээхтэри ордук атыылаһаллар эбит.
Ол гынан баран, тустаах ырыынак субуоталаах өрөбүлгэ син тиллэргэ курдук гынар. Иһирдьэ баппакка, уулуссаҕа кытта массыыналарын туруоран атыылааччылар элбэхтэрэ иһиллэр. Онон син атыы-тутуу барар диэххэ наада. Билигин үгүс дьон Владивосток, Новосибирскай, Благовещенскай куораттар ырыынактарыттан бэйэлэрэ атыылаһан, сүүрдэн аҕалаллар.
Массыынанан эргинээччилэр ырыынакка бу күһүн кыра да буоллар сэргэхсийии буолуо дииллэр. Атырдьах ыйыттан саҕалаан балаҕан ыйын бүтүүтүгэр диэри. Биллэн турар, сааскы курдук улахан сэргэхсийии буолбата чуолкай. Кыһын сүүрдүбэттэр, ол аата массыыналарын туруоруохтарын оннугар атыылаан баран, харчыларын бааҥҥа ууран эргитэр дьон арыый да элбииллэриттэн сылтаан, аны күһүн кыра да буоллар син сэргэхсийии буолара күүтүллэр.
Петр Васильев, массыынаны атыылааччы:
— Аны күһүн сыана түһүө дииллэр даҕаны, сылын аайы оннук-айылаах биллэр гына намтаабат. Хата, төттөрүтүн үрдүүр курдук буолааччы. Билиҥҥи туругунан, Владивосток уонна Новосибирскай ырыынактарыгар сыана үрдүү турара биллэр. Онон сэрэйдэххэ, ол үрдээһин бэрт сотору Дьокуускай куоракка биллэрэ чуолкай. Билигин дьон ордук “Ист”, “Ипсум”, “Виш” курдуктары атыылаһар. Ол тоҕото өйдөнөр, бэнсиини кыраны сииллэр, саппаас чаастарын сыаналара удамыр соҕус. Мин ыйга иккитэ эҥин Владивостоктан массыынаны аҕалан атыылыыбын. Үксүн сакааска сылдьабын.
Максим Алексеев, улуустан массыына атыылаһа киирбит:
— Бу күннэргэ массыынабын атыылаан баран, Дьокуускай тустаах ырыынагар кэлэн тимир көлө көрүнэ сылдьабын. Былырыыҥҥы сыананы кытта тэҥнээтэххэ, кырдьык, биллэрдик үрдээбит эбит. Манна үгүстэрэ эргэлэр, ол аата сыллара өрдөөҕүлэр тураллар. Оттон арыый саҥатыктар сыаналара киһи хармааныгар охсууһу. Онон хайдах буоларбын толкуйдуу сылдьабын. Билэр уолбун кытта Владивостокка барсыбыт киһи дуу диэн саныыбын да, онно сыана бэлиэр үрдээбит дииллэр. Бу күннэргэ чуолкай быһаарыннахха табыллар.
Александр Тарасов, edersaas.ru