Антоновка 1970-с сыллардааҕы булчуттара («Ньурба» сопхуос 65 сылын көрсө)

Ааспыт үйэ 70-с сылларыгар биһиги Антоновкабыт номоххо киирбит улахан баартаах, булт диэн баран муннукка ытаабыт, өбүгэлэрин бултуур ньымаларын, кыылга-сүөлгэ, Ийэ айылҕаҕа сыһыаннарын, үгэстэрин эттэригэр-хааннарыгар иҥэринэ сылдьар дьиҥнээх айылҕа оҕолорун кытары алтыһан ааспыппын олоҕум дьоллоох түгэнинэн ааҕабын.

Ол эбэтэр урукку уонна аныгы булчуттар диэн кэрдиис кэми ситимниир көлүөнэ булчуттары кытта олоҕум ыллыга тиксиһиннэрбитэ.
Оччотооҕу булчуттар бука бары тиэхиньикэҕэ убаммакка, сиртэн сиргэ көһөллөрүгэр кыһыҥҥы түптэлэс тымныыга сыарҕалаах атынан, үксүн балаакканан үрэхтэн үрэххэ көһө сылдьан, дойдуга сымнаҕас көмүһү, түүлээҕи бэриллибит былааҥҥа тирэҕирэн хото бултууллара, булду имири эспэккэ, эһиилгигэ өссө төһө бултаныахтааҕын сабаҕалаан суоттуу сылдьаллара, ойууру-тыаны харыстаан тыыннаах харамай курдук сыһыаннаһаллара.
Оччолорго булду тэрийээччилэринэн бэйэлэрин кэмнэригэр бу салаа сайдыытыгар үгүс көлөһүннэрин тохпут, булт тэрээһинигэр сыраларын-сылбаларын биэрбит, булчуттары ыраах бултата ыытарга тэрээһин өттүгэр салалта иннигэр үгүстүк туруорсан (кырыы хараҕынан да көрүлүннэллэр), туруоруммут сыалларын ситиһэр дьон буолаллара. Ол курдук, үөрэҕэ да суох буоллар, бэйэтин кэмигэр мындыр өйүнэн сирдэрбэккэ үлэлээн ааспыт Александр Прокопьевич Сидоров (Төөтөөкүн), 1970-с сыллар саҕаланыыларыгар Иркутскайга анал үрдүк үөрэҕи бүтэрэн кэлбит, Хорула Ампаардааҕыттан төрүттээх Егор Алексеевич Иванов (Кыһыл Дьөгүөр) уонна Үөдэйтэн төрдүлээх Валерий Никитич Семенов (Охотовед Балыарый) үлэлээн-хамсаан ааспыттара. Холкуос саҕанааҕы булчуттар кыһын бултуулларыгар олорбут дьиэлэригэр киһи биһигинньигэ уонча да хонукка кыайан олоруохпутун сатаан толкуйдаабат этим. Блиндажтыҥы моһуоннаах, киһи бөкчөччү туттан киирэн нэһиилэ атаххын токуччу туттан сытар үүтээннэр баар буолааччылар. Аһылыктарын үксүн таһырдьа астаналлар быһылааҕа… Биһиги эҥээр ол сылларга киис суох буолан, сүрүн түүлээҕинэн тииҥ буолар этэ … Онтуларыгар, оҕонньоттор кэпсииллэринэн, бэҕэһээ бултаан үүтээннэригэр төннүбүт сирдэригэр сарсыарда хараҥаҕа кэлэннэр уот оттон чаай өрүнэн иһэн, халлааны сырдатан баран, бэҕэһээ түмүктээбит ыырдарыттан салгыы бараллара. Аны киэһэ үүтээннэригэр тиийэн баран хонук мас бэлэмнэнэн, аттарын сойбутун кэннэ бэрийэн, ыттарыгар, бэйэлэригэр ас астанан аһаан баран, өлөрбүт тииҥнэрин таҥастаан хатара ыйаан баран утуйаллара. Онтуларын быыһыгар дьонноруттан хаалымаары, өлүмнэһии диэн үлүгэрэ буолуохтаах. Онон, хас чаас утуйан ылалларын суоттаан көрдөххө, киһи эрэ саллыах курдук дохсун, өлүскэннээх сырыыны сылдьан бултаан-алтаан дойдуларыгар киирээхтииллэр эбит…
1970-с сыллар ортолорун диэки, тииҥ элбии сылдьыбыт сылларыгар күҥҥэ биирдии бэйэлэрэ 30-60-нуу тииҥи өлөрө сылдьыбыт кэмнэрдээхтэрэ, биирдии бэйэлэрэ сезон устата 900-1000-лыы тииҥҥэ тиийэ туттара сылдьыбыттара. Бу бултаммыт тииҥ тириитэ алдьамматын диэн, үксүн төбөҕө ытыллыбыт буолар этилэр. Дьэ, уонна бэйэҕит санаан көрүҥ, бу дьон төһөҕө үлэлэрин үмүрүтэн утуйалларын-туралларын…
Ити сылларга мин Тимофеев Михаил Васильевиһы (Халлаан Мэхээлэни) батыһан, кылгас кэмҥэ тайахха тахсыһа сылдьыбытым. Онно хамаандабытыгар Григорий Дмитрьевич Яковлев (Миитик Кирииһэтэ), таайым Иванов Николай Васильевич (Байыас Ньукулай), Николаев Иннокентий Афанасьевич, Софронов Егор Афанасьевич баар этилэр. Манна бас-көс киһибитинэн Кирииһэ этэ, кини обургу тыын быһаҕаһынан тыынан, туттуу-хаптыы кытаанаҕа буолааччы. Аттан түһүөҥ инниттэн ыттар бэйэ бэйэлэрин кытта охсуһан атаҕа суох буолуохтара диэн, сиэпкэр имигэс быа укта сылдьан баайталыы охсооһун, ким эдэр уонна түргэн туттунуулаах уу баһан, уокка оттор маһы бэлэмнээн чохчолооһун. Ол иһин, үүтээн чугаһаатаҕына тугу гыныахтааххын эрдэттэн суоттанан хамсана сатыырыҥ. Хата ол оннугар ас астаан бэлэмнээһини кимҥэ да итэҕэйбэккэ, барытын бэйэтэ дьаһайааччы. Аһаан бүттүбүт да иһиппитин кылбаччы сууйан, дьиэбитин харбаан кэбиһэрбит. Кэнники үөрэнэн, хата бэйэбит оннук дьаһана үөрэммиппит. Ол быыһыгар дьонноруттан хаалымаары куоталаһыы диэн кытаанаҕа буолуохтаах. Онон санаан да көрдөххө, хас күн аайы киһи эрэ саллыах курдук дохсун, кытаанах сырыыны сылдьан, тоҥон-хатан, бултаан-алтаан дойдуларыгар киирээхтииллэр эбит. Ол сылларга сопхуос тыыллан-хабыллан олордоҕуна, тыалыы тахсыахтаах булчуттар сопхуоска оттооһуҥҥа олох хаар түһүөр диэри үлэлээн баран, отделениеҕа хотон, күрүө-хаһаа өрөмүөннээн, сопхуос сүөһүтүн кыстыгы булларан баран бултарыгар тэринэллэрэ. Ону таһынан сайыны быһа тыаҕа-сыһыыга хоно сылдьан оттообут дьон быһыытынан, олорор дьиэлэрин эмиэ өрө тарда түһүөхтэрин наада бөҕө буоллаҕа дии. Инньэ гынан, барыта тутуһан-хабыһан көрүү, бириэмэ сырсыыта этэ… Ол курдук, күүрээннээхтик, өрө көтөҕүллүүлээхтик уопсай дьыала туһа диэн үлэлээн-хамсаан ааспыттара — оччотооҕу оччотооҕу сэриини кыайбыт, дойдубутун сэрии содулуттан аҕыйах сыл иһигэр чөлүгэр түһэрбит биһиги аҕа көлүөнэбит.

Урут биһиги өбүгэлэрбит саа-саадах дэлэйэ илигинэ, бултуур ньымаларын сир ийэ дойду аһара оһоруна илигинэ көрөн хаалбыт эбиппит. Ол сылларга үрэх баһыгар сырыттахха, үрүйэлэр тоҕойдоругар дьаамалар хаһыллыбыт омоонноро көстөөччү, биир эмэ сэнэх соҕус да баар буолааччы. Онно көрдөххө, 2,5 миэтэрэ курдук уһуннаах, миэтэрэ курдук кэтиттээх, икки миэтэрэттэн ордук дириҥнээх сиэрдийэ ытыыстаах дьаама буолааччы. Арай билигин көрдөххө, бары оһон хаалбыттар. Ону оҕонньоттор урукку ааспыт сылларга саа-сэп мөлтөх кэмигэр, улахан булка сөптөөх саа да суох эрдэҕинэ, бу былыргы өбүгэлэрбит түҥ былыргы дьыллар мындааларыттан илдьэ кэлбит бултуур ньымалара элбэх сахаҕа үрүҥ тыын өрүһүлтэтэ буолта дииллэр этэ… Итинник дьааманы булчуттар үрдүгэр хоно сытан 2-3 хонук хаһан, тайаҕы дьаамаҕа түһэрэн бултуурга анаан бэлэмнииллэр эбит уонна тоҥуу (күрүө) оҥорон, тайах онон эрэ ааһарын курдук гыналлар эбит. Синньигэс титиригинэн, отунан-маһынан, лабаанан көстүбэт гына саба тарыйан кэбистэхтэринэ, тайах, таба онно түһэн былдьанар эбит. Дьаамаҕа түспүт тайаҕы үрдүттэн саҕалаан астыыллара. Дьэ, кыһын тоҥмут тайаҕы астыахха диэтэххэ үлэлээх соҕус буолуо ээ…
Ити сылларга урут булка тутта сылдьыбыт бултарын сэбэ хас үүтээн аайы уурулла сытара, онно айа арааһа баар буолааччы. Аны туран, куобах, саһыл айата уонна тайах айата оҥоһуулара кирсин быатыгар ырбатыгар тиийэ олох ураты оҥоруулаах уонна анабылын киһи көрдө да быһаарар эбит этэ. Билигин кэлэн: «Ити айалары хомуйан чөкө харайан кэбиспит буоллар», — диибит… Айа арааһа Никифоров Егор Никифорович (Матай Дьөгүөр) сылдьар ыырыгар Алахсыҥҥа уонна «Бэс Чагда» сонотуоруй олоҕор харалла сытар буолааччы. Ол саҕана эдэрбитигэр тэптэрэн, наадыйыллыбат эбит…
Аны туран билигин төһө да олуонатык иһиллибитин иһин, оччотооҕу булчуттар үүтээҥҥэ сиир тайахтарын этин биир эмэ эмис туһахха дуу, дьаамаҕа дуу өлбүт тайаҕы соруйан аһытан (холоҥхоордон) баран сииллэрэ. Оннугу төһөнү баҕарар сиэбит иһин, киһи куртаҕа ыалдьыбат буолара уонна сотору эккэр-сииҥҥэр иҥэн-сүтэн, саҥаттан эбии сиэххин баҕаран кэлиллээччи. Куртахтара ыалдьар дьоннор анаан сакаастаан ылларан сиэччилэр. Ол гынан баран, дэриэбинэҕэ, оннооҕор үүтээҥҥэ даҕаны киһи оһоххо буһаран былдьаппат аһа буолааччы, уулуссанан ааһан иһэн ыраахтан билиллээччи, онон кыһалҕаттан таһырдьа кулуһуҥҥа буһарааччылар…
Биһиги булчуттарбыт төһө да булт арааһын бултааталлар, хас биирдиилэрэ булт биир эмит көрүҥэр табыллан, Эһэкээннэрэ анаан өлгөмнүк хадаҕалаан, сэмсэ өлүүлээн бэрсэн табыллан, бултуур суол-суол булт көрүҥнээхтэрэ… Ол курдук, Прокопьев Василий Иванович (Кэдэк Баһылай), Никифоров Егор Никифорович (Матай Дьөгүөр), Афанасьев Трофим Афанасьевич (Чоймо Хоноһото) тайахха чахчы табыллан хаамаллара, түбэстэхтэринэ тыатааҕыны да бултаабыттарын иһин, этэргэ дылы, кинилэргэ үөһэттэн анаммыт бултара тайах буолааччы. Ити сылларга «Буран» үөдүйэ илигэ, тыраахтырынан, массыынанан бултааһын туһунан толкуй да суоҕа. Онон, ыҥыыр атынан сылдьан балаҕан ыйын 14 күнүттэн (Сэмээнэп таҥараттан) мас тоҥуор диэри ытынан үрдэрэн бултууллара.
Онтон сорохторго тыатааҕы буолааччы… Сорохтор тииҥҥэ, андаатарга маастара аһыллан бултааччылар.

Ити сылларга Тихонов Прокопий Данилович бэйэтэ даҕаны, ыта Альтон даҕаны аһыллан бултаан, дьоннорун-сэргэлэрин тыатааҕы эмис этинэн, сыатынан айах тутан, үөрдэн-көтүтэн, баай талым остуолларыгар, дьонноругар-сэргэлэригэр остуол хотойорунан айах тутан, чалбараҥ остуолун тэрийэн ааспыттара. Ол сылларга хас биирдии киһи ситиһиитигэр ис дууһаҕыттан үөрэр кэрэ, сырдык да кэмнэр ааспыттар эбит. Билиҥҥи курдук ордурҕаһыы, бэрт былдьаһыы туһунан өйгө да суоҕа.
Ити сылларга Антоновкаҕа аатырбыт булчуттар тайахха Прокопьев Василий Иванович (Кэдэк Баһылай) Чёрнай, Софронов Егор Афанасьевич Лайка, онтон тыатааҕыга Тихонов Прокопий Данилович (Былтыаскай), Альтон диэн ыттара аатыра сылдьыбыттара… Оччотооҕу ыаллар ыты мээнэ харабынай гынан ииппэттэрэ, оннооҕор дьиэлэрин да хатаабаттара. Ол иһин, ыты биир эмэ соҕотох эмээхсин дуу, оҕонньор дуу доҕор гынаары уонна атыттар бултатаары эрэ иитэллэрэ. Онон, билиҥҥи курдук, араас боруода ыт дэриэбинэҕэ босхо мэнээктиирэ төрдүттэн суоҕа уонна ыт оҕону ытырда, сүөһүнү, сылгыны тарта диэн айдаан олох иһиллибэтэ. Хомойуох иһин, Антоновка биир биллэр-көстөр булчута, атынан от оҕустарыы маастара, элбэх оҕо аҕата Тихонов Прокопий Данилович (Былтыаскай) ыраах тыаттан бултаан киирэн иһэн, 40-ча эрэ саастааҕар, саамай бултуур-алтыыр сааһыгар суол быһылааныгар түбэһэн олохтон эрдэ туораабыта… Борокуоппай төһө даҕаны атынан сылдьан бултаабытын иһин, тыаҕа таҕыстаҕына атын харыстаан, үксүн сатыы сылдьан бултуура. Кини ата Дьоҥку тыаҕа сылдьа үөрүйэҕэ, киһитин да, таһаҕаһын да маска сыбаабакка, хайдахтаах да ыккый ойуурунан иҥнибэккэ сылдьара. Ханна кэллэ да босхо атах да баайбакка төлө тардан кэбиһэрэ. Кини обургу Өктөөп бырааһынньыгар диэри эрэһиинэ саппыкынан сылдьарын дьоннор сөҕөн, кэпсээн оҥостооччулар. Дьылҕа хаан кэрэгэй дьылҕалаабатаҕа буоллар, Борокуоппай 40-с, 100-с да эһэтин бултуура хааллаҕа… Ол курдук, Борокуоппайга Аар тайҕата, Баай Байанайа маанылаан, сыҥалаан хадаҕалыыра…

Ааспыт үйэ 70-с сылларыгар түүлээххэ тахсар булчуттар алтынньы 14 күнүгэр (Бокуруоп таҥараҕа), сыарҕа хаара түстэҕинэ тэринэн-бэринэн, таһаҕастарын сыарҕалаах акка тиэнэн, сорохторо ыҥыыр атынан өттүгэлээн уһун-киэҥ, мүччүргэннээх буолан баран, Эһэкээн үчүгэй хараҕынан көрдөҕүнэ, сырыытын-сылаатын кыаннахтарына, өлгөм бултаах, сорсуннаах сырыыга туруналлара. Ол бэйэтэ тустаахтарга бырааһынньык тэҥэ буолара. Өрүс уҥуор Киирэпкэ баар сылгыһыттар дьиэлэригэр иһинэн-таһынан дьон бөҕө тоҕуоруһан, кэпсэтии-ипсэтии, атаарыы-атаарсыы уһун түүн устата ырыа-тойук, тост этиитэ, Эһэкээни күндүлээн алаһа уоту аһатыы түүнү супту тохтообокко барааччы. Эрдэлээбиттэрэ любитель-булчуттар (уоппускаларын суотугар тахсааччылар) Өктөөп бырааһынньыгар, онтон кадровай булчуттар ахсынньы ортотугар диэри бултуур ыырдарын туһаайыытын туталлара. Булчуттары аттары-таһаҕастары Күндээдэттэн сопхуос поруома туоратара. Поруомҥа уу килэччи тоҥон хаалан, онтон халтарыйан кииримээри, аттар мөхсөннөр, сороҕор поруомтан ууга ыстанан араллааннаах хоҥнооһун буолара.
Оччотооҕу булчуттар ыырдара, билигин санаатахха, киэҥэ сөхтөрөр. Ол курдук, ити сыллартан бөртүлүөтүнэн Эҥээрдэгинэн, билиҥҥи Накыын түбэтинэн, Эдьигээн быыһынан көтөллөрө. Онно ханнык да сибээһэ суох, хаһан болдьоспут күннэригэр бөртүлүөт сылгылаталыар диэри, ыйы ыйдаан балааккаҕа хоно сытан хайыһарынан сылдьан бултууллара.
Кадровай булчуттар күһүҥҥү тыаттан эргийэн киирэн баран аҕыйах хонукка сынньанаат, аны андаатары туунан бултааһыҥҥа туруналлара. Онон, түүлээҕи бултааһын оччолорго алтынньы ортотуттан саҕаланан баран, түүлээх хаачыстыбатын тутарын тухары олунньу, кулун тутарга түмүктэнэрэ.

Бөртүлүөтүнэн көппүттэр балаакканан сытан, ый курдук сатыы сылдьан кииһи, андаатары, баар сиригэр кырсаны бултаан киирэллэрэ. Манна үгүстүк тутууга үлэлээбит Моисеев Александр Гаврильевич, тутуу отделын столяра Григорьев Иннокентий Иннокентьевич, ойуур хаһаайыстыбатын үлэһитэ Степанов Иван Николаевич (Боруучаан Уйбаан) көтөллөрө. Онтон сорохтор атынан Хорула үрэҕин бастарынан Ампаардааҕы, Эмпэни нөҥүөлээн киис соноругар туруналлара. Онно пиэримэ бостууга Игнатьев Маркс Михайлович, кадровай булчуттар Захаров Василий Егорович (Татаар Баһылай), Данилов Прокопий Данилович (Былтыаскай), сопхуос диспетчерэ Сидоров Иван Николаевич сылдьаллара.

Прокопьев Василий Иванович (Кэдэк Баһылай) кыһыннары-сайыннары Даҕы күөлүгэр олороро. Сайын онно субай сүөһүгэ анаан Туулуурунан, Дьаантыырынан, Бөөлөөнүнэн көлө-илии звенотугар сылдьан оттууллара. Күһүн онно үрдүттэн от сиэтэн, субай сүөһүгэ кыстыкка анаан хотону, үлэһиттэр олороллоругар дьиэлэрин өрөмүөннүүллэрэ уонна сезон саҕаланна да булт соноругар туруналлара.
Уруккута Хорула аатырбыт булчута Иванов Алексей Николаевич (Көөһө Өлөксөйө) уола Егор Алексеевич охотовед үөрэҕин бүтэрэн Антоновкаҕа ананан үлэлии кэлэн, дьонун-сэргэтин сөбүлээн олохсуйан, олоҕун тиһэх күннэригэр диэри Семенов Афанасий Гаврильевичтыын (Лесхоз Оппуонньалыын) Куутту үрэҕин эҥээр өлгөмнүк бултаан сылдьыбыттара.

Антоновка биир хоһуун отчута, сайын окко көлө-илии звенотун салайан үлэлэтэр, кыһын сорсуннаах кадровай булчут Афанасьев Трофим Афанасьевич (Чоймо Хоноһото) элбэх эдэр булчуту булт соноругар үөрэппит, такайбыт киһинэн буолар. Трофим Афанасьевич Кэмпэндээйи курордугар эмтэнэн баран, эмиэ үлэ үлүскэнигэр андаатардыы сылдьан сыыстаран, олохтон эрдэ барбыта.

Бу үөһээ ааттаммыт кадровай булчуттары таһынан, сүрүн үлэлэрин уоппускатын кэмигэр сопхуоһу кытта дуогабар түһэрсэн түүлээххэ сылдьыһан, сопхуос түүлээҕин былаанын толороругар төһүү күүс буолар “любитель булчуттар” диэн баар буолаллара. Олорго тырахтарыыстар Васильев Семен Никифорович (Сылгы Сэмэн), Попов Иван Семенович (Токос Уйбаан), Тимофеев Николай Николаевич (Чолоххой Ньукулай), суоппардар Яковлев Григорий Дмитрьевич (Миитик Кирииһэтэ), Иванов Николай Васильевич (Байыас Ньукулай), Семенов Михаил Егорович (Дьөрбөгөс Мэхээлэ), сылгыһыттар Тимофеев Михаил Васильевич (Халлаан Мэхээлэ), Васильев Афанасий Иванович (Ныһыйа), соҕурууттан көһөн кэлэн Антоновканы иккис дойду оҥостон олорбут нуучча киһитэ Козлов Николай Гаврильевич о.д.а. бааллара.
Ол гынан баран, мин бачча сааспар диэри ханнык даҕаны кадровай булчут бэйэтин оҕотун булка бииргэ илдьэ сылдьан уһуйарын олох көрбөтүм. Эбэтэр ыччаттара аҕалара тоҥон-хатан булка эриллэрин көрөн саллыганныыллара дуу эбэтэр үгүс моһоллор күүтэллэриттэн оҕолорун харыстаан булка улаханнык сыһыара сатаабаттара дуу? Куска, куобахха эр дьон үксүлэрэ уолаттарын батыһыннара сылдьан айылҕаҕа, сиргэ-уокка сылдьарга бэйэлэрин холобурдарынан такайаллара.
60-с уонна 70-с сыллар ортолоругар диэри хас хаһаайыстыбаннай маҕаһыын аайы хаһыы саалар, туоһапкатыттан булт харабыыныгар тиийэ 15 солкуобайтан 60 солкуобайга диэри сыаналаах дэлэй ыйанан турар буолааччылар. Аны туран, куулунан доробуунньа арааһа, хордуоҥка хоруопкалаах буруолаах буорах, бааҥкалаах буруота суох буорах, тимир гильза дэлэй буолааччы. Ханнык баҕарар киһи милиция көҥүлэ суох киирэн, нус-хас атыылаһан тахсар буолаоа. Ол гынан баран, оччотооҕу дьон оннук элбэхтик сааны ылыммат этилэр. Чахчы тыаҕа-уокка сылдьар, булдунан идэтийэн туран дьарыктанар дьон ылынааччылар. Онтон 70-с сыллар ортолоруттан дьэ, милиция отделын нөҥүө сааҕа көҥүл ирдэнэр буолбута да, билиҥҥи курдук кытаанах буолбатах этэ. Ыалга киирдэххэ, үгүс ыалга саала хоско тайах муоһугар саа арааһыттан киэргэл курдук ууруллан турар буолара. Онтон биһиги көлүөнэ уолаттар 4-5-с кылаастартан бэйэбит анал саалаах буоларбыт. Онон сиргэ-уокка сылдьарга, эт-хаан өттүнэн бэйэ бодобутун тардына сылдьарга, сааны-сэби сатаан туттарга, аты бостууктуурга, миинньэргэ-көлүнэргэ олох оҕо сааспытыттан үөрэммиппит олохпутугар үтүө өттүнэн дьайбыта саарбаҕа суох.

Оччотооҕу сылларга хас тыаҕа сылдьар булчут сирин-уотун сылын ахсын уочаратынан солбуһуннара сылдьан өртөөн, кыыл-сүөл саҥа үүммүт сиргэ тохтоон олохсуйарын оҥороллорун таһынан, хонтуруола суох баһаар баран хоромньуну оҥорботун ситиһэллэрэ. Өртөммүт сиргэ чаҕылҕантан, этиҥтэн уот турбутун да иһин, баһаар күүһэ-уоҕа кур лаҥхаҕа курдук суоһа-суодала суох буолан, умулларарга аҕыйах күүһү эрэйэрэ. Бөрөнү утары сиринэн сылдьан бултуулларын таһынан, сааһыары ойуур көмнөҕө түһүүтэ бөртүлүөтү туһанан, онтон тыатааҕыга анал көҥүл ирдэммэт буолан ким түбэспит үөрэ-көтө, сиэри-туому тутуһан бултууллара. Кыыл-сүөл ахсаана хонтуруолга тутуллан, хаһаайыстыбаларга хоромньуну оҥорботторун таһынан, тыаҕа-уокка сылдьар дьоҥҥо кутталы үөскэппэттэрэ.
Биһиги көлүөнэ булка сыһыаннаах уонна баҕалаах өттө сааланарга, булка-алка сылдьарга өбүгэлэрбит төрүт былыргыттан илдьэ кэлбит сиэрдэрин-туомнарын тутуһан, айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһан бултаан-балыктаан, Эһэкээн чалбараҥ остуолугар үөрэ-көтө олорон ааспыппытынан киэн туттабыт.
«Ньурба» сопхуос тэриллибитэ быйыл 65 сылын туолан, бу суруйуум 30-тан тахса сыл тыа сирин сайдыытыгар сүдү кылааттарын киллэрэн, өрөспүүбүлүкэ биир улахан тыа хаһаайыстыбатын салаатын, нэһилиэктэри социальнай-экэнэмиичэскэй тутулларын балысханнык сайыннаран, ону олоххо киллэрэн олорбут кэрдиис кэмнэригэр дойду валютатын пуондатын хаҥатыспыт нэһилиэкпит булчуттарыгар ананар… Ким эмэ умнууга хаалбыт буоллаҕына баалаабаккытыгар көрдөһөбүн…

«Саха сирэ», edersaas.ru анаан  Валерий ИЛЛАРИОНОВ