Бүгүн, сэтинньи 25 күнүгэр, Саха АССР уонна РСФСР Үтүөлээх артыыһа, СӨ Норуодунай артыыһа, СӨ Бочуоттаах олохтооҕо, «Кыһыл көмүс мааска» бириэмийэ лауреата Анна Ивановна Кузьмина 84 сааһыгар күн сириттэн барда диэн П.А. Ойуунускай аатынан Саха академическай театра иһитиннэрэр. edersaas.ru
Анна Ивановна 1933 сыллаахха Орджоникидзевскай оройуон Нөмүгү сэлиэнньэтигэр күн сирин көрбүтэ. 1955 сыллаахха М.С.Щепкин аатынан театральнай училищены драма артыыһа идэлээх бүтрэбитэ. Онтон ыла П.А. Ойуунускай аатынан Саха академическай театрыгар үлэлээбитэ. Үлэлээбитин тухары 120-н тахса араас хараактырдаах оруоллары толорбута. Саха телевидениетыгар «Умуллубат сулустар» биэрии ааптара этэ. Саха бастакы артыыстарын туһунан «Умуллубат сулустар. Ахтыылар» кинигэтэ 2009 сыллаахха күн сирин көрбүтэ.
Уһуллубут киинэлэрэ:
«Мотуо» (режиссер В. Семенов)
«Тайбаан арыы» (режиссер Н. Аржаков)
Театрга оонньообут сүрүн оруоллара:
А.Островскай «Хаарчаана» – Саас, Ч.Айтматов «Ийэ сирэ» – Ийэ сир, В.Шекспир «Гамлет» – Гертруда, «Таптал» – Кэтириис, «Бүдүрүйбүт» – Алааппыйа, Ф.Буляков «Ньургуһун иккистээн тылыннар» – Ивановна, «Сааскы кэм» – Өрүүнэ, «Тайбаан арыы» — Аана, Ф. Лорк «Иччитэх дьиэ» – Понсия, «Макбет» – леди Макбет уо.д.а.
2013 с. муус устар 28 күнүгэр «Саха сирэ» хаһыакка суруналыыс Татьяна Маркова Анна Ивановна Кузьминалыын «Театр — кини таҥарата» диэн кэпсэтии тахсыбыта. Ону таһаарабыт.
ТЕАТР – КИНИ ТАҤАРАТА
«Театр сүрүн күүһэ артыыс. Артыыһа суох — театр суох… Саха артыыһа барахсан, ордук саҥа суол тэлэр саҕана, кырдьык да, эрэйдээх-буруйдаах олохтооҕо. Дьиэ-уот суоҕа, хамнас кырата, туох баайы-дуолу мунньунаахтыай. Ол үрдүнэн искусствоҕа бэриниилэрэ, син биир олоҥхоһут, остуоруйаһыт, сэһэнньит кэриэтэ дьону үөрдэр, өрө күүрдэр, кынаттыыр баҕалара баһыйан, олохторун бүтүннүү бу идэҕэ анаатахтара…», – бу мин, биир идэлээҕим диэн олус киэн тутта, сүгүрүйэ ааттыыр киһим, суруналыыс, театральнай кириитик, Суруналыыстыкаҕа СР Государственнай бириэмийэтин лауреата Николай Максимов тыллара. «Умнуллубат сулустар» диэн РФ үтүөлээх, СР народнай артыыһа Анна Кузьмина ахтыыларын кинигэтигэр киирии тылга Николай Иванович аҕа көлүөнэ артыыстар олохторун аҕыйах тылынан сөпкө даҕаны, чопчу даҕаны этэр диэммин сөҕөбүн.
Анна Кузьмина 58-с сылын ханна да харыс халбарыйбакка тапталлаах театрыгар айа-үлэлии сылдьар. Итиэннэ быйыл, 2013 сыл кулун тутар 3 күнүгэр, Уус-Алдан улууһугар гастроллуу сылдьан, Анна Ивановна Кузьмина 80 сааһын туолла! Онон, театр гастроллаан кэлээтин кытта, мин Анна Ивановнаны кытта сэһэргэһиим, биллэн турар, гастроль туһунан ыйыталаһыыттан саҕаланна.
— Анна Ивановна, биир ыйы быһа гастроллаан кэллигит, бүгүҥҥү көрөөччү хайдаҕый? Уларыйбыт дуу, cуох дуу?
— Биһиги Уус-Алдан улууһун туох баар нэһилиэктэрин барытын кэриэтэ хабан, олунньу 19 күнүттэн кулун тутар 20 күнүгэр диэри – биир ыйы быһа гастроллаатыбыт. Кырдьык, көрөөччү уларыйа быһыытыйбыт. Ол сүрүн биричиинэтэ – биһиги, театрдар, айанныырга үп да көрүллүбэтэх бириэмэлэрдээх буоламмыт, өр киэҥник хабан гастроллаабаккабыт, ханнык эрэ кэми, ол көлүөнэ көрөөччүлэрбитин, оччолорго оҕолор – билигин улахан дьон, сүтэрэ сыспыт эбиппит… Биирдиилээн тахсыылар бааллара эрээри, улахан биригээдэнэн сылдьыбатахпыт уонча сыл буолбут. Гастроль кэмигэр итинник санаатым. Быйыл, Тыа сирин сыла биллэриллэн, Саха театра республиканы биир гына хабан сырытта, бастыҥ спектаклларын көрдөрдө. Онон, көрөөччүбүтүн түмэр санаа бөҕөх.
Бу сырыыга Уус-Алдаҥҥа сылдьыым миэхэ ураты күндү, суолталаах буолла. Тоҕо диэтэххэ, айаммыт аан бастакы күнүгэр Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Балыктаах сэлиэнньэтин анараа өттүгэр, Маттаҕа – Саха АССР үтүөлээх артыыһа Яков Кычкин аатынан кулуупка түстүбүт. Дьон-сэргэ кинини олох умнубат эбээт, үчүгэй баҕайы, бу күннэргэ, дойдутугар, Дьаакып Кыычыкын аата үгүстүк ааттанна, «Наара суохха», синньигэс биилинэн имиллэҥнээн хаамар, күп-күөх харахтаах, наһаа минньигэс саҥалаах — Баачыка да Баачыка этэ, дэһэллэр. Оннооҕор, «Святой уу котова» диирэ иһиллэргэ дылы гынна… Онтон, сарсыныгар Бэйдиҥэҕэ, РСФСР уонна САССР норуодунай артыыһа Афанасий Петров төрөөбүт дойдутугар сырыттыбыт. Урут театрга кини сценаҕа көһүннэр эрэ – «Оо, Петров артыыс таҕыста!», дэһэ түһэллэрэ. Кини Суорун Омоллоон «Күкүр Ууһугар» Най оруолугар «…аргыый, наллаан буоллаҕа дии!» диэн репликата уос номоҕо буоллаҕа! Дьон урукку артыыстары барыларын ахталлар – Марк, Мотрена Слепцовтары, Ирина Максимованы, Гаврил Колесовы, Ходуловтааҕы – барыларын-барыларын. Билиҥҥи көрөөччү үчүгэй, сахалыы спектаклы көрүөн баҕарар эбит. Биһиэнэ, холобура, «Сааскы кэм» курдук, элбэх артыыс оонньуур улахан, элбэх араас декорациялаах, эргийэр сценалаах, араас уоттаах-күөстээх туруорууну, ыйы-ыйынан илдьэ сылдьыбат буоллаҕыҥ дии. Ол иһин, гастрольга анаан туруоруулар наадалар эбит.
Уопсайынан, нэһилиэк-нэһилиэк аайы ити курдук, олус күндү, истиҥ санаалар, ахтыылар киирэр дойдуларыгар сылдьан, астынан кэллим.
Анна Ивановна, «Бу театрбыт саҥа таас дьиэтин, кыраһыабай, искусство храмын кинилэр көрбөккө, манна үлэлээбэккэ-айбакка бараахтаабыттара наһаа хомолтолоох. Төһөлөөх ыра санаа оҥостубуттарай…», – диэн, олохторун бүтүннүү театрга анаабыт аҕа саастаах биир идэлээхтэрин санаан, уйадыйан ылла…
Кини бэйэтин туһунан буолбакка, үксүн, ытыктыыр, убаастыыр биир идэлээхтэрин, урут да үлэлээн ааспыт, билигин да айа-тута сылдьар артыыстарын, биир дьиэ кэргэн курдук саныыр дьонун тустарынан кэпсиирин сөбүлүүр. Оттон, гастроль кэмигэр улуустар хаһыаттара, биир идэлээхтэрбит туох диэн суруйбуттара буолла, диэн көрүтэлээбитим, Уус-Алдан «Мүрү саһарҕата» Анна Кузьмина туһунан маннык суруйбут: «… Саха театра биһиги улууспут устун айанын биэтэгэ билигин да ыраах. Онон, көрөөччүлэр сүдү артыыс Анна Ивановна Кузьмина кэхтибэт, уостубат дьоҕуруттан сөҕүөхтэрэ, уҕараабат ытыстарын тыаһынан көрсүөхтэрэ…».
Кырдьыга да оннук буоллаҕа. «Анна Кузьмина кэлбит!», — диэн артыыс талааныгар сүгүрүйээччилэр оройуон кииниттэн 5-тии көстөөх сирдэртэн тиийэ мустубуттарын, уруккуттан билэр, ытыктыыр, таптыыр артыыстарын олох, «тутан олорон көрөн», кэпсэтэн-ипсэтэн олус үөрбүттэрин, долгуйбуттарын истибитим. Оттон артыыстар барахсаттар, гастрольга тиийдэхтэринэ билигин даҕаны, урукку үөрүйэхтэринэн, тыа кулууптарыгар бэйэлэрэ илдьэ кэлбит раскладушка оронноругар утуйан туран баран, сценаҕа бу курдук үөрэн-мичилийэн тахсаллара буолуо диэн, арааһа, ким даҕаны түһээн да баттаппата буолуо диэн оҥоробун… Ыйы быһа, тыа сирин көрөөччүтүгэр тиийдэрбин диэн, айар куттаах дьон, дьэ, итинник айанныыллар. Хорсун санаалаах, кэрэ ыралаах, дьоҥҥо-норуокка чугас, истиҥ санаалаах артыыстарбытыттан сөҕөн-махтайан, кинилэргэ махтанан итинник холобуру аҕалабын.
— Репертуарбытыттан А. Касон “Мастар охтубакка кэхтэллэр” диэн спектакльбытын илдьэ барбыппыт. Бу билиҥҥи кэмҥэ сүрдээх актуальнай, тоҕоостоох тема. Дьон сэргээтэ. Урут Симон Петрович Федотов толорбут оруолун СР үтүөлээх артыыһа Михаил Семенов оонньоон, оруолугар бэркэ киирдэ. Уонна саҥалартан, эдэр артыыспыт Валентин Макаров олус кыһамньылаахтык оонньоото. Мин Эухенияны толоробун. Иккис айымньыбыт – Чехов «Үбүлүөй» комедията. Артыыска Мария Николаева үбүлүөйүгэр анаан туруоруллубута. Көрөөччү үөрэ-көтө ылынар спектакла. Уопсайынан, драманы көрөөччүлэр сүрдээх үчүгэйдик ылыналлар, көхтөөхтөр. Биһиги иннибитинэ ырыаһыт Далаана кэнсиэртээбит, Аркадий Новиков, циркэлэр кэлэн ааспыттар. Онон, «үтүрүһүүлээх» да соҕус курдук буоллар, дьон барахсаттар махталлара улахан.
— Төрөөбүт күҥҥүн Уус-Алдаҥҥа хайдах бэлиэтээтигит?
— Кулун тутар 3 күнүгэр Тандаҕа баарбыт. Саҥа, купол курдук оҥоһуулаах, кулууптаахтар. Онно миигин эҕэрдэлээтилэр. Акустиката бэрт үчүгэй эбит. Дьон наһаа үчүгэй, истиҥ тыллары эппиттэригэр, сценаҕа өссө да оонньоо, ай диэбиттэригэр махтанабын.
Танда Таҥаратын дьиэтигэр сырытыннардылар. Кулууптар туһунан эттэххэ, холобура, бу улууска Кэптэнигэ эргэ кулууптарын олох саҥалыы оҥорон, наһаа үчүгэйдик тутан олороллор эбит. Уопсайынан, үчүгэй директордаах, культураны, духуобунаһы өйүүр баһылыктаах нэһилиэктэргэ тыа кулууптара бэркэ айымньылаахтык үлэлииллэр-хамсыыллар.
— Анна Ивановна, Эн, театрым – мин олоҕум, дьылҕам диир толору бырааптаах киһигин…
— Мин олохпун театрга анаабыт киһибин. Оҕо эрдэхпинэ, ийэм ыарытыйар буолан, быраас буолар ыра санаалаах этим. Ол эрээри, Дьылҕа-хаан бэйэтэ театрга сиэтэн аҕаллаҕа. Мин кэргэним Михаил Гоголев артыыс, кини аҕата Николай Гоголев эмиэ биллэр-көстөр артыыс этэ. Онон эйгэбит театр. Оҕолорбутун Михаил ийэтэ көрөн-истэн, үлэлээн-хамсаан кэллэҕим. Киниэхэ олус махтана саныыбын. Онон, театрым – мин олоҕум, мин дьылҕам, диибин.
А.Островскай «Хаарчаана» – Саас, Ч.Айтматов «Ийэ сирэ» – Ийэ сир, В.Шекспир «Гамлет» – Гертруда, «Таптал» – Кэтириис, «Бүдүрүйбүт» – Алааппыйа, Ф.Буляков «Ньургуһун иккистээн тылыннар» – Ивановна, «Сааскы кэм» – Өрүүнэ, «Тайбаан арыы» — Аана, Ф. Лорк «Иччитэх дьиэ» – Понсия, «Макбет» – леди Макбет, онтон да атын, барыта сүүстэн лаппа тахса оруолу оонньоон, араас уобараһы айан, Анна Кузьмина көрөөччүтүн махталын ылар, оттон, өскөтүн артыыһы, кини саамай таптыыр оруола – оонньуу илик оруола, диир буоллахтарына, саха көрөөччүлэрэ таптыыр артыыспытыттан Анна Кузьминаттан өссө саҥа, сонун оруоллары күүтэбит. 28.03.2013 сыл. «Саха сирэ» хаһыат.
«Саха сирэ» хаһыат эрэдээксийэтин кэлэктиибэ Анна Ивановна Кузьмина дьиэ кэргэнигэр, чугас дьонугар дириҥ кутурҕанын биллэрэр.