Былырыын Саха Өрөспүүбүлүкэтин мелодистарын сойууһа төрүттэммитэ 20 сыллаах үбүлүөйдээх сыла ааста. Хомойуох иһин, хамсык ыарыы турбатаҕа буоллар, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн киэҥ далааһыннаахтык ылыллыа эбитэ буолуо.
edersaas.ru
«Саха” Национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа көмүс пуондатыттан СӨ норуодунай артыыската Анастасия Варламова «Ахтан, санаан ааһыаҕыҥ…» авторскай биэриитин көрөммүн олус үөрэн да, долгуйан да оччотооҕу кэмнэри ахтан-санаан ааһыахпын баҕаран, бу сурукка тиһэн эрэбин.
Анастасия Николаевна бу биэриитигэр Саха сиригэр 1960-с, 70-с сылларга ырыалара элбэхтик ылламмыт, норуот уоһуттан түспэт ырыалардаах мелодист Трофим Семенов айар үлэтин, олоҕун сырдатар. Мин ити авторскай биэриигэ сыһыаннаах буоламмын, ол эбэтэр режиссерунан да, оператор да быһыытынан үлэлэһэммин, ити биэрии хайдах төрөөн-үөскээн тахсыбыт устуоруйатын эһиэхэ, ааҕааччыларга, тиэрдиэх кэриҥнээхпин. Билэрбит курдук, Анастасия Николаевна Варламова СӨ Мелодистарын сойууһун бастакы төрүттээччи, бэрэссэдээтэлэ этэ. Мин кинини сирэй көрсөн билбэт этим. Наар кэнсиэртэргэ эбэтэр араадьыйаҕа уонна тэлэбиисэргэ эрэ ытыктыы, убаастыы көрөр-истэр киһим этэ.
2004 сыллаахха кыһыары үлэбэр олордохпуна ааны тоҥсуйбуттарыгар мин: “Киириҥ, киириҥ!» — диэтим. Арай таптыыр ырыаһытым илэ бэйэтинэн киирэн кэлбитигэр мин соһуйдум даҕаны, куттанным даҕаны. Туох кистэлэ кэлиэй, биһиги да саҕана титрдарбытыгар ырыаһыттар ааттарын дуу, регалияларын дуу сыыһа-халты суруйуу ханна барыай (онтон сэмэлэнии баар суол), ону аахса кэллэ быһылаах дии санаатым. Онтум баара Анастасия Николаевна: «Анатолий Антонович диэн кимий?» – диэн ыйытта.
Мин нэһиилэ саҥа таһааран: «Мин», – диэтим. «Ээ, эн эбиккин дуу, миэхэ эйигин ыйан ыыттылар, сахалыы тыыннаах режиссерга наадыйабын. Мин «Ахтан-санаан ааһыаҕыҥ…” диэн авторскай биэриини толкуйдуу сылдьабын, онно режиссерунан сөбүлэһиэҥ этэ дуо?» – диэтэ. Ол кэнниттэн биэрии туох сыаллаах-соруктаах буолуохтааҕын быһааран, өр соҕус кэпсэттибит. Мин үгүһү-элбэҕи толкуйдуу барбакка сөбүлэстим. Ханныгын да иһин, мин Улан-Удэтээҕи култуура институтун бүтэрбитим уонна бу телевидениеҕэ кэлиэхпэр диэри Дьокуускай куорат култуураҕа отделыгар методиһынан алта сыл үлэлээбитим. Онон, өрөспүүбүлүкэҕэ опера да, эстрада да ырыаһыттарын, мелодистары кытары элбэхтик алтыспытым.
Ол курдук, үлэбит күөстүү оргуйбута. Сахабыт сирин бастакы профессиональнай, талааннаах опернай ырыаһыттарын, композитордарын, мелодистарын олохторун, кинилэр айбыт-туппут ырыаларын дьылҕатын туһунан өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар билиһиннэрэр очеркалары утуу-субуу оҥортоон барбыппыт. Ол иһигэр, саха күөрэгэйэ Анна Егорова, Илья Перевалов, Николай Баскаров, Лобановтар, Георгий Никифоров, Марыына Попова уо.д.а. Ол эрээри, мин барыларыгар тохтообокко, чопчу биир түгэни ахтан ааһыам этэ.
Биһиги ити курдук, үс сыл бииргэ эйэ дэмнээхтик күүскэ үлэлээбиппит. Хомойуох иһин, Анастасия Николаевна кэлин ыарыыта бэргээн балыыһа киһитэ буолбута. Ол да буоллар, кэмигэр көҥүллэтэн да, күрээн да кэриэтэ балыыһаттан тахсан, кэнники биэриилэрбитин оҥорбуппут. Сайын ортото, от ыйыгар быһыылааҕа, Эдьиий Марыына туһунан биэрии оҥороору анал эмтиир, көрөр быраастаах Мэҥэ Хаҥаласка тахсан, Майа тулатынааҕы алаастарынан сылдьан элбэх ырыаны уһулбуппут. Онтон киэһэлик Анастасия Эдьиий Марыыналыын кэпсэтэн, интервью ылан ыкса хойут бүтэн, бүтэһик поруомҥа нэһиилэ баттаһан Дьокуускайбытын булбуппут. Ол айаннаан иһэн эппит тылларын оччолорго соһуйа истибиппин билигин да бу баардыы өйдүүбүн.
«Оҕолоор, арааһа, бу бүтэһик үлэм буолуохтаах, ыарыым хам тутан иһэр», — диэхтээбитэ уонна дириҥник үөһэ тыыммыта. Ол кэннэ балыыһаттан тахсыбатаҕа. Биир күһүҥҥү ардахтаах күн Анастасия Николаевна балыыһаҕа ыҥыртаран ылан, били, сайын устубут видеобытын көрдөрөрбөр көрдөспүтэ, мин сарсыныгар видеомагнитофон илдьэ баран балаататыгар киирэн кэлбитим. Анастасия Николаевна наһаа дуоһуйа-астына көрбүтэ, олус үөрбүтэ. “Дьэ, бэртээхэй хартыыналар эбит, таҥыллан бүттэҕинэ, дьоһуннаах үлэ буолсу”, — дии-дии оҕолуу үөрбүтэ, харахтыын сырдаабыкка дылы буолбута. Онтон олорбохтуу түһэн баран аа-дьуо: “Толя, дьэ мин биир кэриэс этэр кэриэтэ көрдөһүүлээхпин. Хомойорум диэн, мин Бүлүү диэкиттэн төрүттээх мелодистары, композитордары кыайан сырдаппакка хааллым. Санаабар иитиэхтээн сылдьыбыт биир киһибин, мелодист Трофим Семенов туһунан очерката Виталий Тимофеевич Андросовтыын оҥоруҥ эрэ. Виталий эйигин билэбин диир этэ”, — диэхтээбитэ.
Трофим Семенов элбэх биллэр ырыалардаах мелодист, ордук биллэр уостан түспэт ырыатынан «Саныыбын төрөөбүт алааспын» диэн буоларын саха дьоно бары да билэр буолуохтаах. Анастасия Николаевна ол кэннэ өрүттүбэккэ, бу орто дойдуттан күрэммитэ…
Дьэ, ол кэннэ СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Виталий Андросовтыын көрсүһэн, сүбэлэһэн баран, Анастасия Варламова кэриэс тылын толорон, эһиилги сайыныгар мелодист Трофим Семенов дойдутугар Үөһээ Бүлүү Намыгар тиийэн, бииргэ үлэлээбит дьоннорун, аймахтарын камераҕа устан, таҥан, “Саха” НКИХ ханаалыгар таһаарбыппыт. Элбэх киһи көрөн үөрэн, махтал тылларын эппитэ.
“Саха сирэ”, edersaas.ru cайтка анаан Анатолий СПИРИДОНОВ-ЛЭКЭ СИЭН