Бүгүҥҥү күҥҥэ Бүлүү улууһун Сыдыбыл нэһилиэгин сиригэр-уотугар турар «Ампаардаах» механизированнай пиэрмэтигэр 204 ынах сүөһү кыстаан турар. Онтон ыанар ынаҕа – 103 төбө. edersaas.ru
«Сахамедиа» холдинг «Улуус олоҕо» бырайыагын суруналыыстара матырыйаал хомуйа сылдьан, анаан болдьоһон пиэрмэҕэ үлэ саамай үгэнигэр түбэспиппит. Оччолорго номнуо отучча ынах төрөөбүт этэ.
— Бэйэбит «Баахымах» диэн бааһынабытыгар сүүрбэччэ га сэлиэһинэй үүннэрэбит. Быйыл курааннаан, 10 эрэ тонна бурдугу хомуйдубут. Урукку сылларга 20-чэ га сиртэн 43 тоннаҕа тиийэ ыларбыт. Быйыл бу сирбитигэр бурдугу үһүс сылбытын хомуйабыт.
Ону эбии аһылыкка туттабыт. Былырыын саас бурдугу бытарытар анал тэрили үүппүт харчытынан атыылаһан, Алтайтан аҕалбыппыт. Бааһыналарга үлэлииргэ тиэниньикэ (трактор, комбайн) тиийбэт, — диэн кэпсиир хаһаайыстыба салайааччыта Симон Томскай.
«Ампаардаах» пиэрмэтигэр күҥҥэ балтараа тоннаҕа тиийэ үүт ыанан, «Сыа Бүлүү» кэпирэтиипкэ туттарыллар. Онтон сороҕо атыыга барар, атына үүт-ас бородууксайатыгар переработкаланан, иэдьэгэй, кефир, суорат оҥоһуллан, олохтоох нэһилиэнньэҕэ атыыланар.
Механизированнай пиэрмэ буолан, иннэ-манна кунуопканы баттаатыҥ да бүттэ, үлэ күөстүү оргуйбутунан барар. Ынах сааҕын кытта анал механизм хомуйар. Ол курдук, кунупка баттанна да, тимир трос ынах сааҕын тарыйан илдьэ барар. Ынахтар, үөрүйэх буолан, туораан биэрэллэр.
Хотон 2014 сыллаахха үлэҕэ киирбит. Быйыл төрдүс кыстыктара. Пиэрмэҕэ кыһыҥҥы кэмҥэ 14 киһи үлэлиир. Хотон 100 ыанар ынахха суоттаныллан оҥоһуллубут. Билигин манна Новосибирскай уобалаһыттан аҕалыллыбыт 103 симментал боруода ынах кыстаан турар.
Былырыын Ньурба улууһун кытта хантыраак түһэрсэн, «Ампаардаах» биэс ынаҕын кытта 14 туҥуйу атыылаабыттар.
— Үс сыл устата 75 ынаҕы атыылыахтаахпыт. Быйыл — 19, эһиил 25 ынах атыыга барыаҕа. Хас биирдии ынах инвентаризацияламмыт нүөмэрдээх.
Онон «Ампаардаах» ынахтара буолаллара ити нүөмэрдэринэн биллэллэр. Ньирэй төрөөтөҕүнэ тута инвентаризацияҕа киирэн, эмиэ туспа анал нүөмэрдэнэр, — диэн салгыы кэпсиир Симон Томскай.
Оттон зоотехник Александра Лаврентьева «Ампаардаах» учаастагын сүөһүлэрин астарын туһунан маннык билиһиннэрэр:
— Быйыл сайын сүөһүлэрбитигэр 200 тонна оту оттоотубут. Кураан буолан, 150 тоннаны эбии атыылаһаары олоробут. 450 тонна сиилэстээхпит. Сүөһүлэргэ дьаамаҕа сиилэс аһытан, от, уотурба сиэтэбит. Күҥҥэ биирдэ 25-30 киилэни биир ынахха сиэтэбит. 3-4 киилэ эбии аһылык бэриллэр. 250 рулоннаах оттон биир ынахха 7-8 киилэ от тиксэр гына тарҕатан биэрэбит. Тырахтарыыстар нуормаларын билэллэр.
Биһиги сылдьар кэммитигэр таһырдьаттан тыраахтарынан сиилэс, онтон от киллэрэн тарҕаттылар. Хотоҥҥо сибиэһэй от сыта тунуйар. Ынахтар барахсаттар, үтүрүһэ-үтүрүһэ түһүнэн кэбистилэр…
Сотору кэминэн «Сыа Бүлүү» кэпирэтиип Чочутааҕы «Ампаардаах» механизированнай пиэрмэтигэр киэһээҥҥи ыам саҕаланар. Сибиэһэй үүт ыанан тахсан, «Сыа Бүлүү» үүт аһа дуо?» дэтэр «Ампардаах» пиэрмэтин үлэтин биир көрүҥүн анаан кэтээн көрдүбүт. «Елочка» ынах ыыр аппараакка аҕыс ынах биирдэ киирэн ыанар эбит.
Сүөһүлэр бэйэ-бэйэлэригэр мэһэйдэспэккэ, аналлаах миэстэлэригэр турунан кэбистилэр. Ыанньыксыттар — икки эр киһи ынахтар синньилэрин сууйан, аппараакка холбууллар. Ханнык ынах төһө үүтү биэрэрэ таблоҕа тахса турар. Ынах 4-5 мүнүүтэ иэтэр эбит. Үүт ыамын үрдэтэр туһуттан сахалыы эбэтэр классическай муусуканы холбууллар. Биһиги сылдьар кэммитигэр ыанньыксыт уол умнан кэбиһэн, муусука холбооботох. Ол да иһин эбитэ дуу, элбэхпит бэрдиттэн соһуйан дуу, биир ынах олох аҕыйах үүтү биэрдэ диэтилэр. «Муусуканан ыатахха үүт ыама эбиллэр» диэн быраабыланы ыанньыксыт уолаттарга «Ампаардаах» пиэрмэ научнай куратора Николай Борисов ирдиир эбит.
Буолумуна, Николай Иванович пиэрмэ аһыллыытыгар бастыҥ симментал боруода ынахтары Новосибирскайтан бэйэтэ көрөн-истэн, анаан талан аҕалтарбыт. Уопуттаах учуонай билигин да ол ынахтарын көрө-истэ, сүбэлии сылдьар. Сарсыардааҥҥы ыам 7 чааска, киэһээҥҥи 18 чааска саҕаланар эбит.
Ынахтар ыанар кэмнэригэр ыанньыксыттар олоппосторугар олорон, аппараат үлэлээн бүтэрин кэтэһэн олоро түһэллэр. Дьэ, үчүгэй сайдыылаах олох кэлбит диэн киһи сөҕө көрөр хартыыната! Биир ынах биир ыамҥа 4 мүнүүтэ иһигэр 18 лиитэрэ үүтү биэрэр эбит. Ыаммыт үүт туспа хоско турар сүүнэ улахан баахха шланганан киирэн кутулла турар. Ол кэмҥэ эмискэ уот баран хаалла. Ханна да ким да аймаммата. Бары тустаах үлэлэрин толоро сылдьаллар. Итинник түгэн элбэхтэ буолан ылар буолан буолуо, барыта туох да ыксала суох кэмиттэн кэмигэр оҥоһуллан, бүтэн-оһон истэ.
Аныгы үйэ диэх курдук, муусука доҕоһуһуолунан ыанар ынахтаах сырдык ыраас хотоҥҥо сылдьан баран, сүргэбит көтөҕүллэн таҕыстыбыт.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ.