Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэриллибит Сомоҕолоһуу сылыгар анаан араас тэрээһиннэр эрчимнээхтик ыытыллан эрэллэр. Олор истэригэр биир нэһилиэктэн төрүттээх дьон хамсааһынын киллэриэхпин баҕарабын. Ханнык баҕарар уопсастыбаҕа сыал-сорук турдаҕына биирдэ ситиһии баар буолар. Ити биир киһи сыратыттан буолбакка, хас да киһи кыһамньытын көмөтүнэн туолар кыахтаах. Сомоҕолоһуу сүрүн идеята итиннэ сытар дии саныыбын. Кыра нэһилиэк түмсүүтүн кэнсиэрин Дьокуускайга тэрийии туһунан атын да нэһилиэктэргэ туһалаах буолуо диэммин, уопут атастаһа таарыйа, санааларбын суруйарга сананным.
edersaas.ru
Биһиги, Амма улууһун Алтан нэһилиэгиттэн силистээх-мутуктаах, Дьокуускай куоракка олохсуйан олорор дьон, биир үтүө күн төрөөбүт дойдубут туһугар диэн көмө кэнсиэр тэрийэргэ сананныбыт. Кыра кыымтан кутаа уот күөдьүйэр дииллэринии, тэрээһиммит барыла улам улаатан, кыттар дьоммут элбээн, кэнсиэргэ билиэт ылааччы ахсаана үксээн киирэн барда. Үтүө санаанан кынаттаммыт түмсүү чилиэттэрэ сүрүн үлэбитин тохтоппокко, быыс булан артыыстары, кыттааччылары кэпсэтэн, нүөмэрдэри хомуйан, билиэт атыылааһыныгар сүүрдүбүт. Киирбит харчыбытынан нэһилиэкпит киин уулуссатыгар уот тардалларыгар көмөлөһөр баҕа санаабыт күүстээх.
Алтан Суола үрэх сүнньүн батыһа, улуус кииниттэн Амма сэлиэнньэтиттэн 100 км хотугулуу-арҕаа туһаайыыга сытар, Мэҥэ Хаҥалас улууһун кытары быысаһар кырыы нэһилиэк.
Ааспыт үйэ 70-с сылларыттан элбэх ыччаты араас идэҕэ угуйбут 15-с №-дээх СПТУ баар сирэ диэн өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр (билигин Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумун филиала).
Олунньу 9 күнүгэр Оҕо дыбарыаһын кэнсиэртиир саалатыгар тобус толору дьон тоҕуоруһа муһунна. Биир да миэстэ ордубакка, дьон эбии олоппос булунна. Ол да буоллар күүтүүлээх тэрээһини көрөр баҕалаах бары баттылар. Биир кыра нэһилиэк Дьокуускайга маннык элбэх дьону муспута ахсааннааҕа буолуо диэн дьон-сэргэ таба бэлиэтээтилэр.
“Дойдум дьоно – дууһабар!” диэн ааттаан, Амма улууһун “Алтан түмсүүбүт” Саргылана Адамова — Алтан Кыыс уопуттаах салалтатынан тэрийбит кэнсиэрэ биир дойдулаахтарбыт өр сыллааҕы баҕа санааларын толордо диэхпин баҕарабын. Кэнсиэргэ кыттыыны ыллылар: Алтан нэһилиэгиттэн төрүттээх, араас сылларга үлэлээн-хамнаан ааспыт, Дьокуускай куоракка олохсуйан олорор дьоммут, өрөспүүбүлүкэҕэ ырыаһыттарынан биллибит убайдыы-бырааттыы Неустроевтар уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрэ, ол эбэтэр “Суоппардар”, ону таһынан Христофор Максимов аатынан фонда тэрийэр күрэҕин кыайыылаахтара Михаил Санников, Василий Новоприезжай, Василий Местников, С.А.Зверев — Кыыл Уолун аатынан үҥкүү тыйаатырын артыыстара, “Эйээр” этногруппа хомусчуттара, “Айини” үҥкүү ансаамбыл тэрээһини киэргэттилэр. Норуот ырыалара, хомус, дэгэрэҥ, этнобалет, опера, баян, флейта, гитара, биир дойдулаахпыт Валерий Ноев ырыалара солбуһа сылдьан толорулуннулар.
Аҥардас кыттааччыларбыт ааттарын да ааттаатахпына, ама биир кыра түөлбэ бу маннык талааннаах дьону мунньуон сөп эбит дуу диэн киһи санаата өрө көтөҕүллэ түһэр: нэһилиэкпититтэн удьуордаммыт киэҥ биллиилээх артыыстар Айталина Адамова-Афанасьева, Вера Никифорова, Исай Брызгалов, Светлана уонна Егор Неустроевтар, Василий Неустроев – Байаан Бааска, Светаслава, маны таһынан Алтаҥҥа үлэлээн-хамнаан ааспыт ырыа айааччы Юрий Сивцев, урукку сылларга сыанаттан түспэтэх ырыаһыттарбыт Валерий Никитин, Софрон Андреев, Дмитрий Григорьев, Петр Никифоров уонна да атыттар.
Биир дойдулаахтарбыт, ыаллыы сытар нэһилиэктэрбит, Амма улууһун олохтоохторо уонна бэл диэтэр, атын улуустартан анаан-минээн айаннаан кэлбит дьоммут залга тобус-толору кэнсиэри көрөн дуоһуйа олороллоро артыыстары да, ыытааччылары да олус долгуппута. Дьэ, бу манна баар этэ дьоммут көрсүһүүлэрин өрөгөйө, өр сыл ахтыспыт табаарыстар бэйэ бэйэлэрин булсар үөрүүлэрэ. Аҥардас бу да туһуттан маннык тэрээһин ыытыллара туспа туһааннаах дьыала буолар эбит.
Кэнсиэргэ барыта 34 нүөмэр таҕыста, бириэмэтинэн 2 чаас 10 мүнүүтэ устата буолла. Биир да киһи сылайары билбэккэ, бары болҕойон олорон көрдүлэр. Бастаан сценарий сурулларыгар кыттааччыларбыт ааттарын-суолларын, туох үлэлээх-хамнастаах, дьарыктаах буолалларын кэпсиир гына бэлэмнээбит эбит буоллахпытына, бириэмэни ыытымаары, кэлин ону быспыппыт. Биир дойдулаахтарбыт ону өйдүүр инилэр. Тыл этээһиннэрин эмиэ эрдэттэн киллэрбэтэхпит, арай кэнсиэр саҕаланыыта нэһилиэкпит аҕа баһылыгар Максим Неустроевка уонна “Алтан түмсүү” салайааччытыгар Михаил Неустроевка этиттэрбиппит. Бииртэн биир ырыа, үҥкүү сыана кэнниттэн биллэриинэн баран испиттэрэ табыгастаах этэ. Кэнсиэри тэрийээһин төһө да бириэмэни уонна ороскуоту эрэйдэр, мин санаабар, дьон үөрүүтэ, дуоһуйуута туохха да тэҥнэспэт.
Бу курдук тоҕоостоох дьоро киэһэҕэ кэнсиэр кэннэ дьон өр тарҕаспакка кэпсэтэ-ипсэтэ Дыбарыас көрүдүөрүгэр турбуттара, салгыы араас сылларга оскуолаҕа үөрэммит табаарыстар, аймахтар тэрээһининэн сибээстээн болдьоспут көрсүһүүлэригэр барбыттара.
Дьокуускайга үксүн маннык хабааннаах биирдиилээн улуус түмсүүлэрин кэнсиэрдэрэ ыытыллар эбит буоллахтарына, нэһилиэк талааннаах дьонун мунньан, эппиэтинэстээх дьону миэстэлэринэн туруортаан сөпкө дьаһаннахха, кыра да түмсүү кыайыан сөптөөх дьыалата эбит. Биллэн турар, бу хамсааһыҥҥа нэһилиэнньэ бэйэтэ, дьон көҕүлээһинэ улахан оруолу оонньуур. Тэрийсибит киһи аатыттан этиэм этэ: маннык улахан хамсааһыннарга сомоҕолоһуу сүдү күүһэ көстөр, кыаххар кыах эбэр, салгыы кыайыыга кынаттыыр. Амма улууһун дьаһалтатыгар, депутаттарыгар, нэһилиэкпит, улууспут дьонугар, ону таһынан олохтоохтор баҕа санааларын өйдөөн, өйөөн, чэпчэтиилээх сыананан Алтан-Дьокуускай-Алтан хайысхатынан тиэйбит суоппардарбытыгар улахан махталбын тиэрдэбин. Куорат иһигэр түмсүү кэнсиэрэ – сонун тыын, төрөөбүт дойдуга көмө уонна сомоҕолоһуу биир бэлиэ тэрээһинэ буолла.
Мария НИКИТИНА,
“Полярная звезда” уус-уран-литературнай уонна общественнай-политическай сурунаал отделын редактора,
Россия Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ,
“Алтан түмсүү” чилиэнэ.