Алта сыл иһигэр бааһынайдарга 32 млрд кэриҥэ солкуобайдаах көмө оҥоһулунна
Бу ый 11-12 күннэригэр Краснодарга Кубаннааҕы аграрнай университекка ыытыллыбыт Бүтүн Россиятааҕы тыа хаһаайыстыбатын форумугар биһиги өрөспүүбүлүкэбититтэн 6 киһилээх дэлэгээссийэ тиийэн кыттан кэллэ. Бөлөх салайааччыта, тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирин солбуйааччы Николай Петров дойду таһымнаах дьаһал хайдах барбытын уонна тугу сэргии-сэҥээрэ истибитин сырдатта.
-Дойдубут бары муннуктарыттан 500 киһи муһунна. Форум маҥнайгы күнүгэр 4 секцияҕа (сир үлэтэ, сүөһү иитиитэ, астыыр-үөллүүр салаа, тыа сирин сайыннарыы) хайдыһан үлэлээтибит. Онтон күн иккис аҥаарыгар тэриллибит түмүк мунньаҕы дойду тыатын хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Ткачев салайан ыытта. Онно “Сады Придонья” национальнай производственнай бөлөх бэрэсидьиэнэ Андрей Самохин, “ЭкоНиваАгро” ХЭУо генеральнай дириэктэрэ Штефан Дюрр, Санкт-Петербургдааҕы бурдугу мэлийэр хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Наталья Загорская, АККОР бэрэсидьиэнэ Владимир Плотников кыттыыны ыллылар.
Александр Ткачев Россия тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын тас ырыынакка батарар кээмэйэ 2000 сыллаахха 1,5 млрд долларга тэҥнэһэр эбит буоллаҕына, ааспыт сыл түмүгүнэн дойдубут хааһынатыгар экспортан 20 млрд 800 мөл. доллар киирбит. Билигин дойду бэйэтэ 21 мөл. туонна үүтү оҥорон таһаарар, тастан 7 мөл. туонна киллэриллэр. Александр Николаевич бэлиэтииринэн, омук дойдуларыттан киирэр бородууксуйаҕа пальма арыытыттан ылыллар бассыыбай, сымыйа үүт элбэх эбит. Онон мантан инньэ контрафагы утары үлэ күүһүрдүллэн, сокуону кэһээччилэргэ ыстараап 2-3 төгүл үрдэтиллиэ уонна атыылыыр-эргинэр көҥүл 90 хонукка диэри быһыллыа диэн эттэ.
Миниистир кэлиҥҥи 6 сылга фермердэргэ “Саҕалааччы фермер” уонна “Дьиэ кэргэн сүөһү иитэр фермаларын сайыннарыы” тус сыаллаах федеральнай бырагыраамаларынан улахан өйөбүл (грант бүттүүн суумата – 31,8 млрд солк.) оҥоһуллубута үлэ көрдөрүүтэ үүнэригэр сабыдыаллаабытын ыйда. Ол курдук, дойду үрдүнэн 200 тыһ. хаһаайыстыбалаах бааһынайдар халыҥ аармыйалара оҥорон таһаарыыларын 5 сыл иһигэр 2,5 төгүл улаатыннаран, тыа хаһаайыстыбатын баалабай бородууксуйатын 50 бырыһыанын оҥорор буоллулар. Ити иһигэр кэлиҥҥи 3 сылга хортуоппуйу 6, үүтү 24 бырыһыанынан эппиттэр. “Кэлэр 2019-2020 сылларга өйөбүлү өссө улаатыннарыахпыт”, — диир миниистир. Оччоҕуна үлэ көрдөрүүтэ өссө тупсарыгар киһи саарбахтаабат.
Дьиҥэр, кыһалҕа билигин даҕаны баар. Дойду бырабыыталыстыбатын көҕүлээһининэн былырыын саҕаламмыт АПК 5 бырыһыаннаах кирэдьииттээһинигэр бытархай хаһаайыстыбалар дэбигис тиксибэттэр. Александр Николаевич фермердэргэ кирэдьиити биэрии дьоҕус уонна орто предпринимателлээһин корпорациятын нөҥүө тэрилиннэҕинэ эрэ хотуулаах буолуон сөбүн эттэ. Чэпчэтиилээх бырагыраама көмөтүнэн 3 сыл устатыгар 26 тыһ. тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэтэ ылыллыбыт. Сири тупсарыы үлэтэ өссө күүһүрдүллүөхтээх: сыл аайы 200 тыһ. гектар быраҕыллыбыт бааһынаны чөлүгэр түһэрии соруга турар. Тэпилииссэҕэ олордуллар оҕуруот аһын үүнүүтүн ылыы ааспыт сылга 16 бырыһыанынан улааппыт. Миниистир аны 3 сылынан дойду томатынан уонна оҕурсунан бэйэтин хааччынар кыахтааҕар эрэнэрин биллэрдэ. “Тыа сирин бигэтик сайыннарыы бырагырааматын эбии үбүлээһиҥҥэ үлэлэһиэхпит”, — диэн санаанан Александр Ткачев этиитин түмүктээтэ.
Россияҕа олохсуйбут ньиэмэс Штефан Дюрр хаһаайыстыбата киэҥ: 6 региону хабан үлэлиир, 186 тыһ. гектар сирдээх, 40 тыһ. ынах сүөһүлээх, ол иһигэр 17 тыһ. ынахтаах, күн аайы 1200 туонна үүтү туттарар, сылга 1 ынаҕыттан ортотунан 9,5 тыһ. лиитирэ үүтү ылар. Дюрр ааҕарынан, чэпчэки сыаналаах сымыйа үүтү кытта дьиҥнээх үүт күрэстэһэр кыаҕа суох, 26 солкуобайтан чэпчэкитик атыылыыр буоллахха, ороскуотун толуйбат. Судаарыстыба 1 солкуобайдаах көмөнү оҥорор буоллаҕына, “ЭкоНиваАгро” ХЭУо 4 солкуобай 20 харчыны хааһынаҕа нолуок быһыытынан төлөөн киллэрэ олорор. “Дьиҥнээх үүтү оҥоруу эрэ салааны сайыннарыаҕа”, — диир бөдөҥ хаһаайыстыба салайааччыта.
АККОР бэрэсидьиэнэ Владимир Плотников 17 сыл устатыгар бааһынай хамсааһына наар өрө баран, сайдан иһэрин, чааһынай бас билиилээх дьон бэйэлэрин хаһаайынныы сананалларын бэлиэтээн туран, дьоҕус киэптээх хаһаайыстыбалар бурдук 57, подсолнечник 62 бырыһыанын оҥорон таһаарар буолбуттарын холобурдаата. Дойду үрдүнэн 20 мөлүйүөн кэтэх хаһаайыстыбалаах ыал баарыттан 2 мөлүйүөнэ – табаарынайдар. Бааһынай аймах баһылыга инникитин маннык хаһаайыстыбалар бааһынай быһыытынан регистрацияланалларыгар көмөлөһөн, чэпчэтиилээх кирэдьииккэ, өйөбүлгэ тиксэллэрин ситиһэр сорук турарын тоһоҕолоон ыйда.
Василий НИКИФОРОВ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru