2021 сылга киириэх иннинэ Мэҥэ Хаҥалас улууһун Майа сэлиэнньэтигэр Дмитрий Ходулов аатынан элбэх хайысхалаах култуурунай-сынньанар комплекс үөрүүлээх быһыыга-майгыга аһыллыбыта.
Оттон бу күннэргэ Дьааҥы улууһун Баатаҕай бөһүөлэгэр саҥа балыыһа комплекса аанын арыйыаҕа. Өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар олус наадалаах социальнай эбийиэктэр АЛРОСА үбүнэн өйөбүлэ суох тутуллуо суох этилэр. Хампаанньа социальнай бырайыактарын уонна инники былааннарын туһунан АЛРОСА акционернай хампаанньа генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Прокопьевич Дьячковскайы кытары кэпсэттибит.
9 сыл устата — 7 миллиартан тахсаны
— Алексей Прокопьевич, үлэҕэ киллэриллибит саҥа комплекстар АЛРОСА хампаанньаны уонна СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын кытары бииргэ үлэлээһин 5 сыллаах бырагырааматын чэрчитинэн тутуллубуттара. Бу бырагыраама түмүктэрэ хайдахтарый?
— Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата өрөспүүбүлүкэҕэ биһиги социальнай бэлиитикэбитин олоххо киллэриигэ АЛРОСА-ҕа сүрүн бииргэ үлэлэһээччибитинэн буолар. Быраабыла курдук, холбоһуктаах бырайыактар Саха сирин бары сиригэр-уотугар кэриэтэ үөрэх, доруобуйа харыстабылын, култуура уонна успуорт эбийиэктэрин тутууну үбүлээһини көрөллөр. Арай, алмаастаах түөлбэ оройуоннара эрэ хампаанньаттан быһа эбии дохуоту ылаллар. Биһиги билигин тус сыаллаах пуонда нөҥүө сыл аайы өрөспүүбүлүкэҕэ биэрэр үппүт кээмэйэ – 800-850 мөлүйүөнтэн кырата суох.
Кэнники сылларга АЛРОСА Бүлүү бөлөх улуустарын нэһилиэнньэлээх пууннарын ыраас уунан хааччыйыы бырагыраамаларын олоххо киллэриини, Бүлүү бөлөх улуустарын экологиятын туругун уонна манна олорор нэһилиэнньэ доруобуйатын биир кэлим научнай чинчийиини пуонда нөҥүө үбүлүүр. Пуонда нөҥүө хампаанньа атын эбэһээтэлистибэлэрэ эмиэ үбүлэнэллэр. Уопсайынан, АЛРОСА Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын кытары бииргэ үлэлиир сылларыгар култуура, үөрэх, наука, доруобуйа харыстабыла сайдыытыгар, дьиэ кэргэни, успуорду уонна физкультурнай хамсааһыны өйөөһүҥҥэ, экология харыстабылыгар хайысхаламмыт сүүһүнэн бырайыагы олоххо киллэрдэ.
АЛРОСА уонна Тус сыаллаах пуонда бииргэ үлэлээһиннэрин түмүгэр, Саха сирин 17 оройуонугар сүүстэн тахса үөрэх, успуорт, култуура уонна социальнай эбийиэктэри өрөмүөннээһин эбэтэр тутуу итиэннэ киһи хапытаалын өйүүргэ уонна элбэтэргэ хайысхаламмыт хас да уонунан араас бырайыагы олоххо киллэрии ситиһилиннэ.
1993-2018 сылларга пуонда үбүнэн 102 эбийиэк, ол иһигэр үөрэх – 37, успуорт – 15, доруобуйа харыстабылын – 8, култуура 17 эбийиэктэрэ, тутулунна эбэтэр саҥардылынна.
Бэлиэтээн эттэхпинэ, 2011-2020 сылларга АЛРОСА социальнай соруктары быһаарыыга Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын нөҥүө 7 миллиартан тахса үбү ыытта.
Хампаанньа уонна тус сыаллаах пуонда
— Алексей Прокопьевич, Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын нөҥүө бииргэ үлэлээһин бырагыраамата 2020 сылга түмүктэннэ. Ааспыт сыллааҕы кириисис кэмэ хампаанньа социальнай эбэһээтэлистибэлэрин толороругар хайдах дьайда уонна пуонданы кытары бииргэ үлэлээһин былааннара ханныктарый?
— Бииргэ үлэлээһин биэс сыллаах былаана ситиһиилээхтик түмүктэнэр. Бу кэм устата киин куоракка, куораттарга уонна сэлиэнньэлэргэ социальнай суолталаах 20-чэ эбийиэк тутулунна, доруобай туруктаах көлүөнэни иитэргэ, дьиэ кэргэни, оҕо аймаҕы өйүүргэ, саҥа талааннары арыйарга анаммыт элбэх сана бырайыактар олоххо киирдилэр. Биллэн турар, 2020 сылга, ордук иккис кыбаарталга алмааһы батарыы “турбут” кэриэтэ кэмигэр, АЛРОСА-ҕа уустук этэ. Ол да буоллар, социальнай эбийиэктэри тутууну үбүлээһиҥҥэ пуонда иннигэр эрдэ ылыммыт эбэһээтэлистибэлэрбититтэн туораабатахпыт.
2021 сылга бииргэ үлэлээһин туһунан этэр буоллахха, биһиги бииргэ үлэлээһин саҥа хаачыстыбалаах түһүмэҕэр киирэбит. Былааммытыгар Бороҕон сэлиэнньэтигэр Василий Васильевич Никифоров-Күлүмнүүр аатынан Култуура киинин, Нам сэлиэнньэтигэр Култуура уонна духуобунай сайдыы дыбарыаһын тутуу, Дьокуускай куоракка Үүнэр көлүөнэ пааркатын уонна өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэлээх пууннарыгар аныгы уопсастыбаннай эйгэни оҥоруу киирэллэр.
Маны таһынан, өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, алмаастаах түөлбэ оройуоннарыгар, ол иһигэр Мииринэй оройуонугар, социальнай боппуруостары быһаарарга биир сүрүн үнүстүрүмүөнүнэн пуонданы көрүөхпүтүн баҕарабыт. Пуонданы эрэгийиэҥҥэ социальнай бырагыраамалары үбүлээһиҥҥэ биһиги сүрүн механизм курдук көрөбүт. Билигин биһиэхэ Мииринэй оройуонугар доруобуйа харыстабылын систиэмэтин саҥардыы, өрөспүүбүлүкэҕэ эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэрин ситимин сайыннарар соруктар тураллар. Тус сыаллаах пуонда социальнай эбийиэктэри тутууга үп-харчы угааччы эрэ буолбакка, үөрэхтээһин систиэмэтин сайыннарыы ис хоһоонноох чааһынан дьарыктанар, талааннаах оҕолору көрдүүр уонна өйүүр структуранан буолар.
Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын кытары холбоһуктаах үлэбит чугастааҕы былааннара итинниктэр. 2021 сылга тус сыаллаах үбүлээһин дуогабарыгар чугастааҕы кэминэн илии баттаныаҕа.
Алмаастаах түөлбэлэр төһө үбү ылалларый?
— Алексей Прокопьевич, АЛРОСА Бүлүү бөлөх улуустарын экологиятын чинчийиигэ 138 мөлүйүөнү биэрэрин туһунан сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ эрдэ иһитиннэриллибитэ. Бу эрэгийиэҥҥэ наука чинчийиилэрэ хайдах баран иһэллэрий?
— Чинчийии наадатын туһунан боппуруос 2018 сыллаахха Иирэлээххэ тахсыбыт түбэлтэ кэнниттэн турбута. Өрөспүүбүлүкэ былаастарын кытары биир кэлим научнай чинчийии үс хайысхата: уулаах сирдэр уонна өрүстэр, олохтоохтор доруобуйаларын туруктара уонна уу атын төрүөттэрин көрдөөһүн сөбүлэһиннэриллибитэ. Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын нөҥүө бырагыраамаҕа кыттыспыт биһиги учуонайдарбыт, бэдэрээтчиттэрбит үлэлэрин түмүгүнэн, 2020 сылга былааннаабыт эбэһээтэлистибэлэрбит толорулуннулар. Өрөспүүбүлүкэ наукатын академията научнай үөрэтиилэри оҥорор экспиэртэр түмүктэрин 2021 сыл олунньу 15 күнүгэр биллэриэҕэ. Сири-уоту научнай чинчийии маннык үчүгэй үөрүйэҕэ өрөспүүбүлүкэ бырамыысыланнай тэрилтэлэрин кытары хардарыта бииргэ үлэлээһинин тэрийиигэ инникитин даҕаны наада буолуоҕар эрэнэбит.
— АЛРОСА хампаанньа социальнай инвестициялара, биллэн турар, киэҥнэр, Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын кытары бииргэ үлэлээһининэн эрэ муҥурдамматтар. Бу – өрөспүүбүлүкэ алмаастаах түөлбэтин улуустарын социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыта, биһиги эмчиттэрбитин өйөөһүн, элбэх аһымал үлэ уо.д.а. АЛРОСА сүрүн социальнай соругун туохха көрөҕүтүй?
— Хампаанньа өрөспүүбүлүкэҕэ социальнай эбэһээтэлистибэлэрэ (дивиденнэри уонна нолуоктары төлөөһүнтэн ураты) сыл аайы 10 миллиартан тахсарын, ардыгар аһарарын өйдүөххэ наада.
Бастатан туран, Мииринэй оройуонугар успуорт уонна култуура тэрилтэлэрэ бары кэриэтэ хампаанньа бастайааннай кыһамньытыгар бааллар. АЛРОСА кинилэри хааччыйар, бу тэрилтэлэр үлэһиттэрин хамнастарын төлүүр. Ону таһынан, сыл аайы оҕо оройуоннааҕы уһуйааннарын көрөргө-истэргэ хампаанньа 688 мөлүйүөн солкуобайы биэрэр. АЛРОСА аһымал үлэтин уонна муниципальнай тэрилтэлэр бүддьүөттэрин нөҥүө тус сыаллаах үбүлээһини оҥорор эрэ буолбатах, хампаанньа бэйэтин үбүн суотугар Мииринэй оройуонун социальнай инфраструктуратын хааччыйар.
Иккиһинэн, биһиги оройуоҥҥа социальнай суолталаах эбийиэктэри тутабыт, бу эбийиэктэр өрөмүөннэригэр, көрүүтүгэр-истиитигэр ороскуоттары сүгэбит, суоллары уонна биһиги хампаанньаны кытары быһаччы сибээстээх атын эбийиэктэри тутабыт.
Үсүһүнэн, алмааһы хостооһун үлэтэ ыытыллар Ньурба уонна Өлөөн улуустарын кытары бииргэ үлэлииргэ уонна социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыга дуогабардары түһэрсибиппит. Бу дуогабарынан Ньурба улууһугар сыл аайы социальнай эйгэ эбийиэктэрин тутууга уонна өрөмүөннээһиҥҥэ 324 мөлүйүөн солкуобай, Өлөөн эбэҥки национальнай оройуонугар 100 мөлүйүөҥҥэ тиийэ үп бэриллэр. Бу үп дивиденнэргэ эбии ыытыллаллар. Хампаанньа алмаастаах түөлбэ оройуоннарын бүддьүөттэригэр биэрэр.
АЛРОСА-ны Саха сирин кытары бииргэ үлэлээһин эрэ сибээстээбэт – өрөспүүбүлүкэ хампаанньа сүрүн акционерынан буолар. Саха сиригэр АЛРОСА аахсыйаларын – 25%, 8 улууска (оройуоҥҥа) өссө 8% тиксэр, ол эбэтэр 33% — РФ өлүүтүгэр (33%) тэҥнэһэр.
Бу ураты статус хампаанньа өттүттэн тута хас да хайысхаҕа өйөбүлү: акционердарга дивиденнэри төлөөһүнү, нолуоктары уонна да атын төлөбүрдэри оҥорууну быһаарар. Кэнники 10 сылга АЛРОСА Саха сиригэр уонна өрөспүүбүлүкэ 8 улууһугар төлөөбүт дивиденнэрин уонна нолуоктарын уопсай кээмэйэ триллион аҥаарыттан таҕыста, кэнники үс сылга, төһө да кириисис баарын үрдүнэн – 180 миллиард курдук. Бу кырдьык, дьоһуннаах үп. Ити түмүгэр алмаастаах түөлбэ оройуоннара сыл аайы 600-700 мөлүйүөн солкуобайы ылаллар. Ол иһин, кинилэр бэйэ инвестиционнай бэлиитикэтин ыытар, социальнай суолталаах эбийиэктэри тутар эрэ буолбакка, оройуоннааҕы дьаһалталар уонна сэбиэттэр быһаарыыларынан бу үбү атын сыалга туһанар кыахтаахтар.
Ыарахан кэмтэн өссө күүһүрэн кэриэтэ таҕыстыбыт
Бэлиэтээн эттэхпинэ, хамсык кэмигэр буолбут кириисис уустук этэ, ол гынан баран, АЛРОСА итинтэн өссө күүһүрэн кэриэтэ таҕыста. 2020 сыл төрдүс кыбаарталын түмүктэрэ инникигэ тустаах эрэли сахтылар. 2021 сылга дьоһуннаах дивиденнэр муниципальнай тэриллиилэр бүддьүөттэригэр киириэхтэригэр уонна кинилэр социальнай сайдыыларыгар сөптөөх үптээх буолуохтарыгар эрэнэбин.
АЛРОСА Саха сиригэр 60-тан тахса сыл үлэлиир. Бу үлэ бастакы күнүттэн биһиги сорукпутунан алмааһы хостооһун эрэ буолбакка, төрөөбүт өрөспүүбүлүкэбитин сайыннарыы буоларын билэбит. Сокуон өттүнэн көрдөххө, АЛРОСА эрэгэйиэн иннигэр эбэһээтэлистибэлэрэ дивиденнэри уонна нолуоктары төлөөһүнүнэн, ол иһигэр туһалаах баайы хостооһуҥҥа нолуогунан, муҥурданаллар. Ол гынан баран, биһиги санаабытынан, хампаанньа соруга өссө киэҥ уонна дьоһуннаах – Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр табыгастаах инфраструктураны уонна эйгэни оҥоруу, дьон олоҕун усулуобуйатын тупсарыы, көмөҕө наадыйааччылары өйөөһүн. Саҥа социальнай эбийиэктэри үлэҕэ киллэрии, сайдыы араас бырагыраамаларын үбүлээһин – өрөспүүбүлүкэ, оройуоннар уонна АЛРОСА биир сомоҕо буолуутун көрдөрүүтэ.
«Саха сирэ», edersaas.ru cайтка анаан АЛРОСА пресс-сулууспатын иһитиннэриитинэн тылбаас