АЛРОСА алмаастаах хампаанньа кэнники 10 сылга тугу оҥордо? Бу туһунан биһиги өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэҕэ миниистирэ Майя Данилованы кытары кэпсэттибит.
edersaas.ru
Хампаанньа социальнай бырагыраамалара
– АЛРОСА – Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бүддьүөккэ үбү киллэрэр, үлэ миэстэтин хааччыйар уонна экэниэмикэ сайдыытыгар социальнай кылаатын киллэрэр бөдөҥ хампаанньалартан биирдэстэрэ.
Тэрилтэ 60 сыллаах үлэтин кэмигэр нолуок төлөбүрдэриттэн ураты тустаах социальнай эбэһээтэлистибэлэри сүгэр. Судаарыстыба уонна хаһаайынныыр субъектар икки ардыларыгар сыһыан уларыйыытыгар, олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара олохтоноллоругар, уопсастыбаннай институттарга социальнай бииргэ үлэлээһини ааһар.
Ол курдук, хампаанньа сыл аайы социальнай бырагыраамаларга, өрөспүүбүлүкэ тус сыаллаах пуондатын үбүлээһинин киллэрэн туран, 10 миллиард кэриэтэ үбү ыытар. Бу үбүнэн суоллар, олорор дьиэлэр, оскуолалар, балыыһалар, Култуура кииннэрэ, оҕолор доруобуйаларын чөлүгэр түһэрэр кииннэр тутуллаллар. Барыта 500-чэ социальнай бырайыак уонна дьаһал олоххо киллэриллэр.
АЛРОСА федеральнай уонна эрэгийиэннээҕи бүддьүөттэргэ нолуогу төлөөн, олохтоох дьону үлэҕэ ылан, олохтоох уонна эрэгийиэннээҕи поставщиктар өҥөлөрүн атыылаһан, тустаах салаалар сайдыыларын түргэтэтэн, өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар уонна өрөспүүбүлүкэ үтүө тускулугар биллэр кылаатын киллэрэр. Бу барыта олохтоох нэһилиэнньэ олоҕун усулуобуйата тупсарыгар уонна өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтэ улаатарын көҕүлүүргэ көмөлөһөр.
2019 сылга хампаанньа өрөспүүбүлүкэ мунньуллубут бүддьүөтүгэр нолуок уонна нолуога суох төлөбүрдэр – 30 бырыһыаннарын, 2020 сылга 23 бырыһыанын хааччыйбыта, 2021 сылга ааспыт сыл таһымыттан улаатыы күүтүллэр.
Сүрүн макроэкономическай көрдөрүүлэр итинниктэр, валовай эрэгийиэннээҕи бородуукта (ВРП) уонна бырамыысыланнас оҥорон таһаарыытын кээмэйдэрэ АЛРОСА үлэтин кытта быһаччы сибээстээхтэр. Бөдөҥ ньиэп-гаас инвестиционнай бырайыактарын олоххо киллэрии суотугар 2020 сыллаахха ВРП кээмэйигэр биллэр структурнай уларыйыылар тахсыбыттара: алмааһы, көмүһү, чоҕу хостооһуҥҥа үгэс буолбут базовай салааларга ньиэп-гаас комплекса эмиэ дьайар.
Нэһилиэнньэ олоҕун хаачыстыбатын тупсарар, социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын соруктарын быһаарар, “алмаастаах түөлбэлэр” улуустарын экологиялара айгыраабатын туһугар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын Ыйааҕынан “алмаастаах түөлбэлэр” улуустарын социальнай-экэнэмиичэскэй уонна экологияларын сайдыытын кэнсиэпсийэтэ бигэргэтиллибитэ.
Манна даҕатан эттэххэ, СӨ Ил Дархана хампаанньаны кытары сөбүлэһиитин түмүгэр ылыммыт быһаарыытынан, “алмаастаах түөлбэ” улуустарын ахсааныгар 2021 сылтан Кэбээйи улууһа киллэриллибитэ.
Кэнсиэпсийэ быһыытынан, хампаанньаттан киирэр үп оҥорон таһаарар уонна оҥорон таһаарбат суолталаах саҥа эбийиэктэри тутууга, “алмаастаах түөлбэлэр” экологияҕа кыһалҕаларын быһаарыыга бэриллэр.
Саха сирин олохтоохторугар оскуолалар, кулууптар
— Өрөспүүбүлүкэ АЛРОСА хампаанньаны кытта сыһыана хайдаҕый? Социальнай эйгэҕэ өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын уонна АЛРОСА бииргэ үлэлээһиннэрэ төһө тэтимнээхтик сайынна? Ол Саха сирин олохтоохторугар тугу биэрдэ?
— Мин үөһээ этэн аһарбытым курдук, АЛРОСА хампаанньа өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр, төлөбүрдэриттэн уонна дивиденнэриттэн ураты, социальнай эйгэҕэ эмиэ биллэр-көстөр төлөбүрү быһаччы оҥорор. СӨ бырабыыталыстыбатын уонна АЛРОСА икки ардыларыгар СӨ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын салаатыгар уһун кэмнээх бииргэ үлэлээһин туһунан Дуогабар быһыытынан, хампаанньа 2011 сылтан ыла сыл аайы харчынан үбү СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатыгар ыытар. Бу дуогабар чэрчитинэн, үгүс сыллар усталарыгар социальнай эбийиэктэр тутуллаллар.
Ол курдук, Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын үпкэ өйөбүлүнэн, 2012-2020 сылларга социальнай инфраструктура 27 бырайыага (ол иһигэр, оскуолалары, уһуйааннары, балыыһалары тутуу) олоххо киллэрилиннэ. Холобур, Абый улууһун Абый сэлиэнньэтигэр оскуола дьиэтэ, Амма улууһун Бөтүҥ сэлиэнньэтигэр успуорт адаптивнай көрүҥэр саала, Дьокуускайга ХИФУ 500 миэстэлээх уопсай дьиэтэ, Үөһээ Халыма улууһун Зырянка бөһүөлэгэр култуура-успуорт комплекса, Дьааҥы улууһун Баатаҕай бөһүөлэгэр балыыһа, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Майа сэлиэнньэтигэр элбэх хайысхалаах култуура-сынньалаҥ комплекса уо.д.а.
Инфраструктура дьоһуннаах бырайыактарыттан биирдэстэрэ – Мииринэй куоракка саҥа аэропорду тутан үлэҕэ киллэрии 2023 сылга былааннанар. Хампаанньа ону тэҥэ Удачнайга гааһы киллэриигэ кыттар, Мииринэйгэ, Айхалга, Удачнайга саахалланар кутталлаах уонна хаарбах дьиэлэртэн көһөрөр үлэлэри ыытар.
Олохтоох каадырдары – бырамыысыланнаска
— АЛРОСА үлэтигэр олохтоох үлэ ресурсатын кыаҕа көдьүүстээхтик туһаныллар дуо?
— Уон сыл иһигэр АЛРОСА-ҕа 32 тыһыынчаттан тахса олохтоох каадыр үлэҕэ ылылынна.
Хампаанньа бөлөхтөрүгэр «Олохтоох каадырдары – бырамыысылыннаска” бырагырааманан билигин өрөспүүбүлүкэ 20 тыһыынчаттан тахса олохтооҕо үлэлиир. Ол курдук, АЛРОСА өрөспүүбүлүкэҕэ үлэни биэрээччи улахан тэрилтэ эрэ буолбатах, кини ону таһынан Саха сирин үгүс олохтооҕо үлэлиир аан дойду таһымнаах соҕотох хампаанньа.
Хампаанньа үпкэ туругун уонна өрөспүүбүлүкэ мунньуллубут бүддьүөтүгэр төлөбүрүн улаатыннарар туһугар структурнай подразделениелары уларытар. Бу боппуруос «алмаастаах түөлбэ» оройуоннарын нэһилиэнньэтин биир сытыы боппуруоһунан хаалар уонна экэниэмикэҕэ эрэ буолбакка, социальнай содулларга суолталаах.
— Уопсайынан, 2011 сыллаахха АЛРОСА уонна СӨ бырабыыталыстыбатын икки ардыларыгар түһэриллибит Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын туһунан дуогабары олоххо киллэрии түмүктэрин өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата хайдах сыаналыырый?
— Уопсайынан ыллахха, өрүттэр дуогабарга эбэһээтэлистибэлэрэ барыта толорулунна. Экэниэмикэҕэ, үпкэ, социальнай эбэһээтэлистибэлэри хардарыта толорууга икки өрүттээх улахан үлэ ыытылынна.
Ону таһынан, хампаанньаны кытары хардарыта бииргэ үлэлииргэ атын докумуоннар эмиэ бааллар: «Олохтоох каадырдары – бырамыысыланнаска” дьоһун суолталаах бырайыагы олоххо киллэрэргэ хардарыта бииргэ үлэлээһин туһунан сөбүлэһии; «Үүнэр көлүөнэ туһугар» СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын тус сыаллаах бырагыраамата; өрөспүүбүлүкэ 9 муниципальнай оройуонун кытта социальнай-экэнэмиичэскэй бииргэ үлэлээһин туһунан сөбүлэһии.
Хампаанньа «Үүнэр көлүөнэ туһугар» тус сыаллаах бырагыраама чэрчитинэн, социальнай эбийиэктэри тутууттан ураты өрөспүүбүлүкэ ыраах сытар нэһилиэктэрин оҕолоро дьоһуннаах билиини ылалларыгар көмөлөһөр, ыччаты үөрэхтээһин табыгастаах буоларын хааччыйар.
2018 сылтан “Олохтоох каадырдары – бырамыысыланнаска” өрөспүүбүлүкэтээҕи дьоһун суолталаах бырайыак үлэлиир. АЛРОСА нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун кииннэрин кытары бииргэ үлэлиир, дьаарбаҥка вакансияларын оҥорор. Сөбүлэһии чэрчитинэн дьарыга уонна үлэтэ суох (ол иһигэр, тыа сириттэн) дьону үлэҕэ ыларга араас дьаһаллар тэриллэллэр.
Тутулла турар эбийиэктэргэ тустаах уонна быстах кэмнээх үлэни толорорго хампаанньа баахта ньыматынан үлэҕэ идэлээх үлэһиттэри тардар. Онно олохтоох каадырдары, ол иһигэр Саха сирин төрүт омуктарын бэрэстэбиитэллэрин, булгуччу ылар.
Хампаанньа 2019-2023 сылларга тулалыыр эйгэ харыстабылыгар биир кэлим киэҥ бырагырааманы ылыммыта. Ол курдук, АЛРОСА 6 миллиард кэриҥэ суумаҕа айылҕа харыстабылыгар ыытыллар дьаһаллары сыл аайы үбүлүүр. Биэс сыл иһигэр 30 миллиард солкуобай буолуоҕа. Үп тулалыыр эйгэни тас дьайыыттан көмүскээһиҥҥэ, салгын ырааһын хааччыйыыга, килиимэт уларыйыытыгар тириэрдэр дьайыылары намтатыыга туһаныллар. Соруктар испииһэктэригэр ону тэҥэ “Саха сирин тыыннаах алмаастара” айылҕа дьиктилээхэй пааркатын өйөөһүн, өрүстэргэ балыгы ыытыы, үлэҕэ-хамнаска туһаныллыбыт сирдэри рекультивациялааһын, быйаҥнаах кырыс дьапталҕатын чөлүгэр түһэрии уонна мастары, сэппэрээктэри, үүнээйилэри олордуу киирэллэр.
Бэлиэтээн эттэххэ, корпоративнай социальнай эппиэтинэс бэлиитикэтин олоххо киллэрии чэрчитинэн, өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар үлэлиир бөдөҥ хампаанньалар АЛРОСА хампаанньа холобурунан социальнай хайысхалаах эбийиэктэри тутуу быһыытынан эмиэ өйөбүлү оҥороллор.
Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбата сири туһанар бөдөҥ хампаанньалары кытары түһэрсибит 31 сөбүлэһиитэ үлэлиир. Бу – өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын салаатыгар өр кэмҥэ бииргэ үлэлээһин чэрчитинэн, эрэгийиэннээҕи, муниципальнай бырагыраамалары уонна социальнай инфраструктура эбийиэктэрин тутуу, табаар-материальнай сыаннастары тиэрдии бырайыактарын олоххо киллэриигэ бөдөҥ хампаанньалар кыттыыларынан.
АЛРОСА уонна СӨ бырабыыталыстыбатын икки ардыларыгар ылыллыбыт өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын туһунан дуогабар өрөспүүбүлүкэ түргэн тэтимнээх социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар көмөлөһөр уонна хардарыта бииргэ үлэлээһин бары эйгэтин сиһилии таарыйар соҕотох биир кэлим дуогабарынан буолар. Маныаха АЛРОСА өрөспүүбүлүкэ бырамыысыланнаһын сайдыытын флагмана эрэ буолбатах, өссө Саха сирин олохтоохторун интэриэстэригэр өр кэмнээх социальнай эппиэтинэстээх бэлиитикэни ыытарга баайдаах сири туһанар атын хампаанньаларга холобур буолар.
Бииргэ үлэлиир туһунан саҥа дуогабар
— Сотору кэминэн АЛРОСА-ны кытары өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын туһунан саҥа дуогабарга илии баттаныаҕа. Дуогабар сүрүн пууннара?
— Саҥа дуогабар алмаас ырыынагар балаһыанньа уларыйыытын, баайдаах сири туһанааччылары кытары хардарыта бииргэ үлэлээһиҥҥэ эрэгийиэннээҕи уонна федеральнай нуорма-быраап базата сайдыытын, ону таһынан техногеннай саахаллар содулларын учуоттуур. Дуогабар тулалыыр эйгэҕэ, үлэ харыстабылыгар, социальнай мэктиэлэргэ, аһымал аахсыйаларга уо.д.а. өрөспүүбүлүкэ уонна хампаанньа икки ардыларыгар бииргэ үлэлээһини күүһүрдүүгэ хайысхаланар. Хампаанньа социальнай суолталаах эбийиэктэри тутууга социальнай эбэһээтэлистибэлэри салгыы толорор.
Дуогабар саҥа бырайыагар АЛРОСА хампаанньа маннык хайысхаларга эбэһээтэлистибэлэрэ көрүллэллэр: Саха сирин олохтоохторугар социальнай мэктиэлэр, тулалыыр эйгэни харыстааһын, хампаанньа үлэлиир сиригэр экологияҕа уонна бырамыысыланнаска куттал суох буолуутун хааччыйыы, өрөспүүбүлүкэ научнай-тиэхиньиичэскэй кыаҕын туһаныы, научнай-чинчийэр уонна уопуттуур-конструкторскай үлэлэри үбүлээһин, “алмаастаах түөлбэ” улуустарыгар инфраструктураны сайыннарыы, уопсастыба социальнай, култуурунай уонна гуманитарнай эйгэлэрин, үөрэхтээһини, доруобуйа харыстабылын, экологияны, физическэй култуураны уонна успуорду, уһулуччу талааннаах оҕолору сайыннарыыны өйөөһүҥҥэ уонна сайыннарыыга туһуламмыт аһымал бырайыактары уонна көҕүлээһиннэри олоххо киллэрии.
СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын устааптаах үлэтин сыл аайы үбүлээһин, “2019-2024 сылларга Бүлүү бөлөх улуустарын уунан хааччыйыы систиэмэтин сайыннарыы бырагырааматын” үбүлээһин, Мииринэй улууһун Мииринэй куоратыгар саахалланар кутталлаах уонна хаарбах дьиэлэри көтүрүүгэ уонна көһөрүүгэ кыттыы – дуогабар ордук суолталаах пууннарынан буолаллар.
Дуогабарга чопчу дьаһаллары бигэргэтэр пууннар эмиэ киирбиттэр. Эрдэ эппитим курдук, хампаанньа өрөспүүбүлүкэни кытта тута хас да хайысханан үлэлиир. Ол курдук, аҥаардас бу эрэ дуогабар чэрчитинэн, 2021-2025 сылларга социальнай суолталаах дьаһаллары үбүлүүргэ 6 миллиард кэриҥэ суумалаах үбүлээһин көрүллэр. Дуогабары түһэрсии СӨ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар, материальнай уонна интеллектуальнай кыахтары түмэргэ өрүттэр хардарыта бииргэ үлэлээһиннэрин бырагыраамаларын уонна бырайыактарын олоххо киллэриигэ АЛРОСА кыттыылаах өр кэмнээх бииргэ үлэлээһин сайдарыгар көмөлөһүөҕэ.
Ону таһынан, саҥа дуогабар бырайыага уопсастыба социальнай, култуурунай уонна гуманитарнай эйгэлэрин, үөрэхтээһин, доруобуйа харыстабыла, экология, физическэй култуура уонна успуорт, уһулуччу талааннаах оҕолору өйүүр уонна сайыннарар дьаһаллары, ону сэргэ СӨ сиригэр-уотугар социальнай суолталаах судаарыстыбаннай бырагыраамалары олоххо киллэриини эбии тус сыаллаахтык үбүлээһин кыаҕын көрөр.
Биллэн турар, бу саҥа дуогабары түһэрсии өрөспүүбүлүкэ хампаанньаны кытары өр кэмҥэ бииргэ үлэлээһинэ салгыы сайдарыгар (биһиги өрөспүүбүлүкэбит социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын бырагыраамаларын уонна бырайыактарын олоххо киллэрии, сүрүн сыал-сорук – Саха сирин нэһилиэнньэтин олоҕун тупсарар туһугар материальнай уонна интеллектуальнай кыахтары түмэргэ өрүттэр бииргэ үлэлээһиннэрэ көмөлөһүөҕэ.
ххх
АЛРОСА үбүлээһининэн Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата 2012-2020 сылларга социальнай инфраструктура 27 эбийиэгин олоххо киллэрдэ.
ххх
Хампаанньа сыл аайы социальнай бырагыраамаларга 10 миллиард кэриҥэ суумалаах үбү ыытар.
ххх
Инфраструктура дьоһуннаах бырайыактарыттан биирдэстэрэ – Мииринэй куоракка саҥа аэропорду тутан, үлэҕэ киллэрии 2023 сылга былааннанар.
«Саха сирэ», edersaas.ru анаан Матрена КОНДРАТЬЕВА суруйуутуттан тылбаас
«АЛРОСА» пресс-сулууспатын хаартыскалара