Айылҕа чочуллубатах алмаастарын араарыынан (сортировка), таҥыынан (комплектация) уонна батарыынан дьарыктанар АЛРОСА алмааһынан эргинэр тэрилтэтэ «Буревестник» инновационнай киин саҥа технологическай тэрилин билиһиннэрдэ. Хампаанньа тиэхиньиичэскэй базатын саҥардан уонна оҥорон таһаарыы циклын кыччатар тэрээһин дьаһалларын ыытан, сыаналаах минералы ырыынакка таһаарыы тэтимин биллэ улаатыннарда уонна былырыын атыыга муҥутуур кээмэйи ситистэ.
edersaas.ru
Санатан эттэххэ, алмаастары атыылыыр Саха сиринээҕи тэрилтэ (ЯПТА) АЛРОСА атыыга батарар комплексын подразделениетынан буолар. Подразделение алмааһы ис уонна тас ырыынакка батарыы көдьүүһүн улаатыннарар соруктаах тэриллибитэ. Бу тэрилтэҕэ номнуо 25-тэн тахса сыл иһигэр айылҕа чочуллубатах алмаастарын араарыынан, таҥыынан уонна батарыынан дьарыктаналлар.
АЛРОСА ЯПТА дириэктэрэ Алексей Евстратов кэпсээбитинэн, кэнники сылларга тэрилтэ сүрүннээн Ньурба улууһун сиригэр-уотугар хостоммут сырьену араарыынан уонна батарыыга бэлэмнээһининэн дьарыктанар. Пандемия төһө да уһун кэмҥэ салҕаннар, АЛРОСА 2021 сыллаахха хостонор сырье кээмэйин улаатыннарары ситиспитэ, онтон бородууксуйаны батарар блок атыы-эргиэн муҥутуур кээмэйин ситиспитэ. Сыл устата хостоммут алмаастар эрэ буолбакка, урут ырыынакка наадалара намыраабыт, мунньуллубут «стоки» атыыламмыттара.
АЛРОСА экспертэрэ уонна наардааччылара улаханнык билиниллибит аптарытыаттаахтар, ол иһин чуолаан ЯПТА-лыын алмааһы атын бас билээччилэр эмиэ сибээстэһэллэр -– 2021 сыллаахха Саха сирин Гохранатын уонна өрөспүүбүлүкэ баайдаах сирин туһанааччыларыттан биир кэскиллээхтэрин саппаастарын араарарга уонна сыаналыырга үлэ ыытыллыбыта.
Алмаастаах сырьену араарыы добуочча уустук процеһынан буолар. Алмаас аан дойдутааҕы ырыынагын тэрилтэлэрэ уонунан сыллар усталарыгар сырьену илиинэн араараллар, ол гынан баран, кэнники сылларга кинилэртэн үгүстэрэ илиинэн үлэрин механизацияҕа солбуйан эрэллэр. АЛРОСА хампаанньа эмиэ сыыйа-баайа сүрүн хаамыылары автоматизациялаан эрэр. Билигин ЯПТА-ҕа күҥҥэ ортотунан 30 тыһыынча карат алмаастаах сырьену наардыыллар.
«Кэнники үс аҥаар сылга биһиэхэ технологическай паарканы саҥардыы актыыбынайдык ыытыллар: эргэ тэриллэр уларытыллаллар уонна сабыс-саҥа тэриллэр биллэрдик элбииллэр. Ол курдук, биһиги алмааһы быһыытынан-таһаатынан, өҥүнэн уонна хаачыстыбатынан араарар саҥа аптамааттары (АСА) «Буревестник» инновационнай киинтэн (Санкт-Петербург) атыыластыбыт. Ону сэргэ, 2021 сыл бүтүүтэ биһиэхэ боксалары хомуйар аптамааттар (АКБ) аҕалыллыбыттара, «Буревестникка» араартыыр аптамааттар саҥа көрүҥнэрин оҥороллор. Аппарааттар бары инники иһэр технологиянан оҥоһуллаллар, үрдүк хаачыстыбалаахтар уонна оҥорон таһаарыылара эмиэ элбэх», -– диэн дириэктэр бэлиэтээн эттэ.
Саҥа тэрил көмөтүнэн алмааһы араарыы хаамыыта биллэ түргэтээтэ. Өссө ааспыт сыл бүтүүтэ аҕалыллыбыт саҥа тиэхиньикэ биир сырыыга номнуо сүүһүнэн маарыннаһар сыаналаах минераллары таһаарар кыахтаах. Тэриллэр сүрүн уратыларынан элбэх хайысхалаахтара уонна түргэннэрэ буолар. Биир итинник аппараат сөкүүндэҕэ уончаҕа тиийэ алмааһы араарар кыахтаах. Сыаналаах таастар ону сэргэ, араас өҥү араарарга видео-устуу ньыматын туһанан, 12 бөлөххө арахсаллар. Технологическай процесс саҕаланыыта алмаастар бары химическэй ыраастааһыны, куурдууну ааһаллар, бөдөҥ алмаастар ыйааһыны араарар аптамааттарга араарыллаллар. Онтон сүрүн сырье илиинэн араарар учаастактарга киирэр. Арыый бытархай алмаастары атын учаастакка механизация көмөтүнэн араараллар, манна сырьену быһыытынан, өҥүнэн уонна хаачыстыбатынан араарар АСА уонча аптамаата үлэлиир.
«Биһиги манна өҥүнэн араарыы түмүктэрин көрөбүт, сырдык уонна хараҥа сырьену ылабыт. Салгыы сырдык бородуукталар көрүҥүнэн араарыллыыга ааһаллар, манна кристалларынан байытыллыбыт сырьеҕа, обломочнай сырьеҕа арахсаллар. Хараҥа өттүн салгыы хаачыстыбатынан наардыыр аптамаакка атаарабыт, манна хараҥа хаачыстыбалаах сырьеттан «борту» араарабыт, кини алмаас үнүстүрүмүөннэрин бырамыысылыннаһыгар сырье буолар. Судургутук быһаардахха, «борт» технологическай туһаныыга ыытыллар, онтон сыаналаах сырье сырдык уонна хараҥа чаастарын кырыылааччылар атыылаһаллар итиэннэ онтон ювелирнай киэргэллэри оҥороллор», -– диэн иккис категориялаах эксперт Илья Суздалов кэпсээтэ.
Бэлиэтээн эттэххэ, алмаастары массыынанан араарыы кэнниттэн үрдүк таһымнаах исписэлиистэр эбии илиинэн наардыыллар. Ити классификаторынан чопчу позицияны быһаарар туһугар оҥоһуллар. Кээмэйинэн, ыйааһынынан, быһыытынан, хаачыстыбатынан уонна өҥүнэн уратылаһар 8000-тан тахса позиция баар. Араарыы чопчутуттан, хаачыстыбатыттан алмаастар бүтэһиктээх сыаналара, батарыыттан киирэр үп тутулуктаналлар. Позицияларга сөпкө араарарга алмаастар холобурдарын дьикти кэллиэксийэтэ туһаныллар, ону араарыллар таастары кытары тэҥнииллэр. Араарааччы уонна эксперт хас биирдии тааһы луупанан уонна микроскобунан көрөр, бу -– олус бырыынчык, тыҥааһыны эрэйэр илии үлэтэ.
Быһыытынан, хаачыстыбатынан, өҥүнэн көрөн илиинэн араарыы биир караттан ордук ыйааһыннаах бөдөҥ алмаастарга эмиэ туһаныллар. Алмаастар өҥүнэн палитралара өҥө суох, дьэҥкир алмаастан саҕалаан, араҕас, күрэҥ, бороҥ, бэл, хараҥа өҥүнэн түмүктэнэллэр. Атыыга Арассыыйа Гохранатын бэрэстэбиитэллэрэ сыаналаабыт уонна хонтуруоллаабыт алмаастарын чопчу араарыллыбыт баартыйалара эрэ киирэллэр.
«Алмааһы араарар сыахха 20-тэн тахса сыл үлэлиибин. Биһиги учаастакпытыгар бөдөҥ алмаастары илиибитинэн араарабыт. Саамай уустук алмаас сырьетун сөпкө араарар сорук турар. Сөптөөх сыанабылы оҥорор туһугар быһыытынан, хаачыстыбатынан, өҥүнэн араарыахпытын наада. Манна сыыһар табыллыбат, онон элбэх сыл ыстаастаах экспертэр эрэ үлэлииллэр. Сүүмэрдииргэ ис уонна тас дьиэктэрэ учуоттаналлар, иһигэр эбэтэр таһыгар көстөр киллэһиктэр уонна хайаҕастар баар буолуохтарын сөп, ол ханнык балаһыанньаҕа баара эмиэ суолталаах. Саамай күндү, хаачыстыбалаах алмаас бастыҥ көрдөрүүлээх, быһаарыылаах буолуохтаах. Ол эбэтэр, дьиэгэ суох уонна быһыытынан эҥкилэ суох буолуохтаах. Төһөнөн улахан да, биллэн турар, оччонон сыаналаах уонна таас өҥө сыанабыл бастакы критерийдэригэр киирсэр», -– диэн алмааһы араарар сыах сүрүннүүр эксперэ Светлана Туласынова санаатын үллэһиннэ.
Алмаастар үс түһүмэхтээх процеһы барытын ааһаннар, аныгыс туочукаҕа -– ыйааһынан таҥыыга киллэриллэллэр. Өскөтүн ураты улахан таастар биирдиилээн атыыланар буоллахтарына, атын алмаастар атыыга боксаларга, бакыаттарга хас да тааһынан таҥыллаллар. Сыаналаах табаар номенклатурата биллэ уустук, АЛРОСА атыылаһааччылара элбэхтэр уонна таҥыы хаамыыта олус судургута суох. Онуоха боксалары таҥар аптамааттар атыылаһылыннылар. Кинилэр урут Москваҕа АЛРОСА ЕСО-ҕа эрэллээхтик үлэлииллэрин уонна оҥорон таһаарыылара үрдүгүн номнуо көрдөрбүттэрэ.
«Билигин аптамааттар боруобалааһыны ситиһиилээхтик ааһаллар. Саҥа аппарааттар технологическай процеһы түргэтэттилэр уонна илии үлэтин аччаттылар. Ити, алмаас киирэр кээмэйэ элбээбитин да иһин, биһиги ырыынакка алмааһы өссө түргэнник уонна хаачыстыбалаахтык таһаарарбытыгар кыаҕы биэрэр», -– диэн ЯПТА автоматизацияҕа сүрүннүүр исписэлииһэ Артем Протасов киэн туттан кэпсээтэ.
Тэрилтэ дириэктэрэ Алексей Евстратов бэлиэтээн эппитинэн, 2022 сылга саҥа аппарааттары атыылаһарга үлэ салҕаныа. Былааҥҥа — саамай бытархай алмаастары араарар эргэрбит массыыналары уонна бөдөҥ алмаастары ыйааһыннарынан араарар аптамааттары уларытыы.
ххх
АЛРОСА 2021 сылга алмаастаах сырьену уонна бриллианнары атыылааһын барыллаан түмүктэрин биллэрэр.
АЛРОСА 2021 сылга алмаас-бриллиант бородууксуйатын атыытыттан $4,169 миллиарды, ол иһигэр, алмаастаах сырьеттан – $3,977 миллиарды, бриллиантан – $192 мөлүйүөнү, киллэрдэ.
Ахсынньыга $254 мөлүйүөннээх, ол иһигэр, алмаастан – $241 мөлүйүөннээх, бриллиантан − $12 мөлүйүөннээх бородууксуйа атыыламмыта.
«Биһиги билигин 2021 сыл 12 ыйыгар алмаастаах сырьену атыылааһынтан үрдүк көрдөрүүлэрбититтэн үөрэбит. Барыллаан сыанабылынан, көрдөрүү 2020 сыл таһымын 50% аһарда, онтон, 2019 сылы кытта тэҥнээтэххэ, 21% улаатта. Бу Хотугу Эмиэрикэҕэ уонна Азияҕа бриллианнаах ювелирнай бородууксуйаҕа наадыйыы чөлүгэр түспүтүн иһин кыалынна. Маннык улахан наадыйыы кэмигэр ахсынньыга атыы динамиката ааспыт сыл ахсынньытын үрдүк базатынан быһаарыллар, бу кэмҥэ атыы улахан чааһа саппаастартан турбута. Эргиэн сессиятын ый бүтэһигэр сыҕарытыы эмиэ оруоллаах, сорох өттө тохсунньуга сыҕарыллыбыта. Бэлиэтээн эппиппит курдук, биһиги бэлэм бородууксуйабыт саппааһа 2021 сыл балаҕан ыйыттан аҕыйах ахсааннааҕа хаалла. Уопсайынан, алмаас-бриллиант бородууксуйатын саппааһа лаппа аҕыйаабытын уонна ювелирнай бородууксуйаҕа улаханнык наадыйаллара оннунан хааларын учуоттаан, инникитин алмаастаах сырьеҕа наадыйыы динамикатын үчүгэйдик сыаналыыбыт», -– диэтэ АЛРОСА генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Евгений Агуреев.
ХХХ
Саха Өрөспүүбүлүкэтэ АЛРОСА сүрүн акционерынан буолар. Билигин Саха сирэ АЛРОСА аахсыйатын 33 % бас билэр, РФ өлүүтэ — 33 %. АЛРОСА өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр нолуоктан уонна атын сиртэн киирэр үбүн 40 % кэриҥин хааччыйар.
«Саха сирэ», edersaas.ru анаан Айаал АРГУНОВ суруйуутуттан тылбаас
Мария ВАСИЛЬЕВА түһэриилэрэ