Алмаастаах туундара чаҕылхай кырааскалара

Бөлөххө киир:

Лаптевтар муораларыгар түһэр Анаабыр өрүс салаатын аатын ылбыт «Эбэлээх» дьикти өҥнөрдөөх алмаас бытархай боруодатынан биллэр. 2019 сыллаахха Анаабыр туундаратыгар, бу баайдаах сиргэ Арассыыйа устуоруйатыгар саамай улахан кытархай алмааһы хостообуттара. 2017 сыллаахха эмиэ манна биир ый устата үс дьикти алмааһы  — сырдыктыгы-араҕас, кытархай уонна хараҥа кыһыллыҥы өҥнөөхтөрү тута хостообуттара. Бу үс таас үһүөн кырыыламмыттара уонна бриллиант быһыытынан киэҥ эйгэҕэ таһаарыллыбыттара.

edersaas.ru

Сыаналаах бытархай боруодалар

«Эбэлээх» баайдаах сиргэ үлэ сылы быһа барар – кыһын уонна саас үүттүүр-дэлби тэптэрэр үлэлэр ыытыллаллар. Онтон ыам ыйыттан балаҕан ыйыгар диэри, муус тоҥуор диэри сууйуу сезона буолар. Сыаналаах таастары хостуурга Анаабыр өрүс сүнньүгэр уонна кини салааларыгаралмаастаах кумаҕы ыраастыыллар.

Ону сэргэ, бириискэ үлэһиттэрэ көмүһү уонна сэдэх металлары хостууллар. Холобур, быйыл бириискэлэргэ 200 киилэттэн тахса көмүһү хостуур былааннаахтар.

Быйыл 9 көҥүллээх учаастакка 5,6 мөлүйүөн кубометртан тахса алмаастаах кумаҕы сууйуохтаахтар. 19 суортуур-наардыыр тэрил, сууйууга 1,8 тыһыынчаттан тахса киһи үлэлиир. Тэҥнээн эттэххэ, 2021 сыллаахха тыһыынча курдук этэ. Манна даҕатан эттэххэ, хампаанньаны кытары аан бастаан хантараак түһэрсибит ыччат ахсаана 2022 сыллаахха 868 киһиэхэ

тэҥнэспитэ.

Тэрилтэ кылаабынай инженерэ Виктор Шамаев кэпсээбитинэн, быйыл үс учаастагы — «Эбэлээх», Хара Мас өрүс тардыытын уонна Биллээх өрүс салаатын бытархай боруодалардаах сирдэрин сөргүппүттэрэ. Бу алмааһы хостооһуну 3 мөлүйүөн 744 тыһыынча каракка диэри тириэрдэргэ көмөлөстө. 2021 сыллаахха 1 мөлүйүөн 390 тыһыынча карат хостоммута. Үлэ былаанын биллэрдик улаатыннарыы тиэхиньиичэскэй сэбилэнэниини, оттук-оҕунуох матырыйаалын ыскылааттарын саҥардыыны кытары тэҥҥэ иһэр.

Былырыын тэрилтэҕэ тиэхиньикэ үлэтин хонтуруоллуур систиэмэни (СКРТ) үлэлэппиттэрэ. Ол чэрчитинэн бириискэҕэ оҥорон таһаарыы хаамыытын салайар автоматизированнай систиэмэ киллэриллэр. «Анаабыр алмаастарыгар» хайа тырааныспар 150 тиэхиньикэтэ үлэлиир.

Систиэмэҕэ хайа тиэхиньикэтэ барыта холбонор, ол көмөтүнэн дизели туһаныы уонна хостооһун үлэтэ ыытылла турар учаастактар икки ардыларыгар тиэхиньикэни сыҕарытыы учуоттанар. Ону таһынан, систиэмэ көмөтүнэн тиэхиньикэ үлэтэ учуоттанар, бэл, суһал эрэһиими тутуһууну хонтуруоллааһыны хааччыйар. Ол иһин, сыыппаралааһыны киллэрии көмөтүнэн биһиги үлэбитин сайыннарарга улахан хардыы оҥоһулунна дии саныыбын», —– диэн кылаабынай инженер кэпсээтэ.

«Тиэхиньикэни, ордук бульдозердары, кэмигэр өрөмүөннээһинтэн оҥорон таһаарыы үлэтэ тутулуктанар», —– диир өрөмүөннүүр-мэхэниичэскэй мастарыскыай силиэсэрэ Андрей Савич. Кини билигин биир идэлээхтэрин кытары «БелАЗ» 30 туонналаах погрузчик двигателын өрөмүөннүүр. «Тымнытар убаҕас тохторун суох оҥоробут, үксүгэр маннык двигателы оҥорорго икки күн барааччы», —– диир кини.

Үлэ икки симиэнэнэн – суукканы быһа барар. Түүҥҥү симиэнэ силиэсэрэ Максим Кайдалов Komatsu тиэхиньикэтин өрөмүөннүүр.

«Саппаас чаастара, урукку курдук, наһаа элбэҕэ суохтар. Сүрүннээн, кабина алдьаммытын, передача коробкаларын өрөмүөннүүбүт. Ыарахан тиэхиньикэлэргэ үлэлииргэ маннааҕы аҕа саастаах биир идэлээхтэрим үөрэппиттэрэ. Биллэн турар, хапытаалынай өрөмүөнү ыытар ордук ыарахан”, — диир Максим Кайдалов.

Хотугу логистика

Анаабыр өрүс төрдүгэр сытар Үрүҥ Хайа сэлиэнньэтигэр, Лаптевтар муораларын кытылыттан ырааҕа суох сиргэ хампаанньа таһар-сүөкүүр базата баар. Элбэх алмааһы хостооһун бырамыысыланнай таһаҕас тиһигин быспакка аҕалылла турарын эрэйэр. Ол да иһин, бу бөһүөлэк улахан таһар-сүөкүүр базаҕа табыгастаах.

Үрүҥ Хайа атын пуортартан уонна таһар-сүөкүүр ыстаансыйалартан уратытынан дизель оттуктаах муора танкердара айаннаан кэлэллэрэ буолар. Оттон атын бөһүөлэктэргэ өрүс суудуналара эрэ кыайан тиийэллэр.

Быйыл база 42 тыһыынча туонна оттук-оҕунуох матырыйаалын, 10 тыһыынча курдук табаары (онтон 500 туоннаны Анаабыр оройуонун наадатыгар) тутар былааннаах. Таһаҕас Дьокуускайтан уонна Архангельскайтан аҕалыллар.

Баахта бөһүөлэктэригэр тэриллэри, тиэхиньикэни, аһы-үөлү хотугу навигация кэмигэр, кылгас сайын аҕалаллар. Бу күннэргэ Үрүҥ Хайаҕа дизель оттугун тиэйбит бастакы хараабылы күүтэллэр. База киэн туттуута — Liebherr LR көтөҕөр кыраан, 280 туоннаны көтөҕөр кыраан бэйэтэ 350 туонна ыйааһыннаах. Биир сайыҥҥы сезоҥҥа кыраан 6,6 тыһыынчаттан тахса туонна таһаҕаһы көтөҕөр. Маннык улахан кырааны салайыыны Үрүҥ хайаҕа 2008 сылтан үлэлиир, база биир уопуттаах үлэһитигэр, машинист Валерий Ивановка итэҕэйбиттэр.

«Кырааны салайарга Австрияҕа Liebherr собуокка үөрэммитим. Саамай кутталлааҕа  — сөкүүндэҕэ 30 миэтэрэҕэ тиийэр тыал түһүүтэ. Биллэн турар, күүстээх тыалга үлэлиирбит көҥүллэммэт. Таһаҕаһы сүөкээһиҥҥэ стропальщиктарынан сүрүннээн олохтоох ыччат үлэлиир. Миигин ыарахан балаһыанньаҕа бырахпыттара диэн хаһан да суоҕа, булгуччу көмөҕө кэлэллэр”, — диэн Валерий Иванов кэпсиир.

Күһүн кэлиитэ уонна Анаабыр өрүскэ муус туруута таһаҕастары кыһыҥҥы суолунан баахта бөһүөлэктэригэр уонна хампаанньа хостуур учаастактарыгар тиэрдэллэр.

Таймыыры баһылаан

Хампаанньа үлэтин географиятын кэҥэтэр. Билигин Красноярскай кыраайга Таймыыр тумул арыытыгар көмүстээх сирдэргэ геологическай чинчийии актыыбынай түһүмэҕэ бара турар. “Анаабыр алмаастара” 2020 сылтан бу эрэгийиэҥҥэ баайдаах сири туһанар быраапка икки көҥүллээх.

Хампаанньа геологическай управлениетын бырайыагын салайааччы, ХИФУ-ну бүтэрбит Максим Одинцов сири үүттээччилэри уонна көмө үлэһиттэри кытары Сааскылаах сэлиэнньэтиттэн 700 килэмиэтирдээх сиргэ Таймыыр тумул арыытыгар барарга бэлэмнэнэр.

Таймыырга үүттүүр үлэлэр 2021 сыл олунньутуттан саҕаламмыттара. Сайын көрдүүр уонна геология үлэлэрэ ыытыллаллар. Быйыл геофизическай чинчийиилэр саҕаланнылар.

«Таймыыр — геологияҕа ыраас лиис. Манна чуолаан кэнники кэмҥэ геологтар аҕыйахтык үлэлээтилэр. Көмүс олохтоох уонна бытархай баайдаах сирдэрин булуу өттүттэн көрдөххө, кэскиллээх оройуон”, — диир бырайыак салайааччыта.

Онтон логистика өттүттэн ыллахха — бу уустук бырайыак. Геологтарга таһаҕас уонна оттук кылгас кэмҥэ Хотугу муора суолунан аҕалыллар, Карскай муора уонна Лаптевтар муораларын кыраныыссаларыгар Челюскин хомотугар — Арассыыйа саамай хотугу континентальнай туочукатыгар оҥоһуллубатах, бэлэмэ суох биэрэккэ сүөкэнэр.

«Суудуналары наар муус ытаһалыыр Вилькицкай силбэһиитигэр, Челюскин хомотугар көрсөбүт. Ити, биллэн турар, үлэни уустугурдар. Оттук ону таһынан Хотугу муора суолунан тиэрдиллэр. Ардыгар бытархай саппаас чаас тиийбэккэ хаалар, ону суһаллык аҕалар кыахтара суох — былаан быһыытынан сотору көтөн кэлиэхтээх бөртөлүөтү күүтэргэр тиийэҕин”, — диэн Максим Одинцов кэпсээтэ.

Таймыырга ыраах сытар учаастакка 50 киһи — үс үүттүүр биригээдэ уонна көмө дьон үлэлиэхтэрэ. Төһө да тэйиччи сытарын иһин, хас биирдии биригээдэ туспа баанньыктаах уонна остолобуойдаах, олорор богуоннар, аргыс-телевидение уонна интэриниэт бааллар.

«Геологияҕа үлэм миигин элбэх сиргэ айаннатар — олус кыраһыабай уонна тыытыллыбатах сирдэргэ. Таймыыр — кураанах туундара, ойуур биһиги чугастааҕы базабытыттан 500 килэмиэтиргэ эрэ баар. Анаабыртан атына диэн, онно кумаар суох уонна кыһын наһаа тыйыс тымныыта суох. Үрүҥ эһэлэр, овцебыктар, табалар, моржалар хаамсаллар. Үрүҥ эһэни 30–40 миэтэрэттэн элбэхтик көрдүм. Мин үлэбэр миигин саҥаны арыйыы романтиката тардар диэн этиэхпин сөп”, — диир кини.

Таймыырга кэлии хампаанньаҕа хайа хостуур үлэлэр сирдэрин кэҥэтии эрэ буолбатах. Бырайыак быһыытынан, инникитин саҥа үлэ миэстэлэрэ тахсыахтара, бырамыысыланнас салҕыы сайдара кэскиллээх буолуоҕа”, — диэтэ бырайыагы салайааччы.

«Саха сирэ», edersaas.ru анаан  Дмитрий ОСИПОВ суруйуутуттан тылбаас.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0