Ааспыт 2020 сыл бүтүн аан дойду олохтоохторугар күүтүллүбэтэх өттүттэн сүҥкэннээх тургутан көрүүнү тосхойбута. Хаһан да, ханна биллибэтэх хара дьайдаах ыарыы кыра да, бөдөҥ да тэрилтэлэр үлэлэрин улаханнык туорайдаабыта. Онуоха аан дойдутааҕы алмаас-бирилийээн эйгэтэ, чуолаан дьаҥ хааччаҕа маҥнай утаа саҕаламмыт кэмигэр, улаханнык оҕустарбыта.
edersaas.ru
Туга-ханныга, хаһан бүтэрэ биллибэт сэрэхтээх ыарыы эмискэ кэлбит кэмигэр ким баҕарар бирилийээҥҥэ, киэргэлгэ интэриэһэ биллэ аҕырымныыра өйдөнөр. Ол да курдук, маҕаһыыннар, тэрилтэлэр сабыллан, айан-сынньалаҥ бобуллан, иннибитигэр туох күүтэрин билбэккэ кэриэтэ олорбуппут. Бэйэ уонна чугас дьоммут доруобуйата ордук долгуппута омун буолбатах. Инньэ гынан, былырыын саас ювелирнай оҥоһуктарга сэҥээрии, наадыйыы суоҕун тэҥэ буолбута. Оттон атыы-тутуу барбат, харчы эргийбэт буолла да, бирилийээн, алмаас наадата суох буола түһэр. Итиннэ киһи соһуйара суох. Бүддьүөппүт сүрүн өлүүскэтэ алмаас атыытыттан киирэр өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо ити чахчыттан, кырдьыгынан эттэххэ, ытырыктата саныырбыт.
Дьэ, ол гынан баран, итинник уустук усулуобуйаҕа, эппиккэ дылы, соххор солкуобай дохуот киирбэт кэриэтэ кэмигэр аан дойду алмааһын салаатын лиидэрэ АЛРОСА хампаанньа, Саха сиригэр үлэлиир бырамыысыланнас тэрилтэлэриттэн биир бөдөҥнөрө, үөрүөхпүт иһин, балаһыанньаттан тахсыбыта. 2019 сылга да алмаас бородууксуйатыгар наадыйыы 25 % түспүтүн, оттон 2020 сыл сааһыгар уонна сайыныгар атыы-тутуу тохтообутун да иһин, хампаанньа 2019 сыллааҕы үлэ түмүгүнэн дивидени бэйэтин аахсыйалаахтарыгар төлүүрү ситиспитэ. Чопчулаан этэр буоллахха, Саха Өрөспүүбүлүкэтэ уонна алмаастаах аҕыс улуус түөлбэтэ 2020 сылга уопсайа холбоон, 6,4 миллиард солкуобай суумалаах дивидени ылбыттара. Соһуйуохпут иһин, бу этиллэр суума 2016 сыллааҕыта бэриллибит дивидентэн түөрт гыммыт бииринэн элбэх, оттон 2012 сыллааҕыга бэриллибит дивидентэн икки аҥаар бүк үрдүк суумалаах буолбута!
Маныаха алмаас хампаанньата дьаҥ биллэриллээтин кытта суһаллык кэккэ уонна кэлим сөптөөх быһаарыылары ылыммыта – бүттүүн аан дойдутааҕы алмаас-бирилийээн салаата улаханнык айгыраабакка, үлэлиир туругун ыһыктыбатаҕар улаханнык көмөлөстө. Ол көмөтүнэн хампаанньа алмаас атыытын бэлиэр атырдьах ыйыттан саҕалаан чөлүгэр түһэрэн барбыта. Бэрт сотору буолаат АХШ уонна Кытай тутаах суолталаах ырыынактарыгар ювелирнай оҥоһуктар атыыга хамаҕатык барыыта чөлүгэр түһэн испитэ. Дьэ, ол суотугар дьаҥ өрө турбут, өтөрүнэн буолбатах уустук уонна долгутуулаах 2020 сыл иккис аҥаарын түмүгүнэн Саха Өрөспүүбүлүкэтэ уонна алмаастаах түөлбэ улуустара 2019 сыл да дивидениттэн 3,5 бүк үрдүк дивидени ылыахтара. Ону солкуобайыгар таһаардахха, 23,2 миллиард солкуобай. Бу – сыл аҥаарынааҕы үлэ түмүгүнэн бэриллэр дивидеҥҥэ хаһан да буолбатах сөҕүмэр кээмэй диэн эттилэр. Бу 2021 сыл атырдьах ыйыгар төлөнөрө былааннанар дивиденд бүтүн 2018 сыллааҕы дивидеҥҥэ кыранан эрэ чугаһаабат. Санатар буоллахха, ити 2018 с. муҥутуур элбэх алмаас бородууксуйата атыыламмыт сылынан биллэр.
Урукку дивиденд кээмэйигэр тэҥнээн көрдөххө маннык: 2010 сыллааҕы эмиэ бүтүн аан дойду үрдүнэн бүрүүкээбит үп ытарчатын (үп кириисиһин) кэнниттэн Саха сирэ уонна аҕыс алмаастаах түөлбэ улуустара АЛРОСА-тан 100 мөлүйүөн солкуобайга да тиийбэт дивидени ылбыттаахтар. Аны кэнники үс сыл иһигэр, ол эбэтэр 2018-2020 сылларга, өрөспүүбүлүкэ
8 сыл устата холбоон-илбээн ылбыт дивидениттэн сыалай 20 миллиард солкуобайы элбэҕи ылан туһаммыт.
Устуоруйаттан кылгастык
Ааспыт үйэ 1990-с сылларыгар төрүттэммит АЛРОСА хампаанньа бу иннинэ, Сэбиэскэй кэм саҕана, алмаас хостуур тэрилтэлэри түмэн үлэлиир «Якуталмаз» трест үлэтин саҕалаабыта. Хампаанньа бастаан тэриллэригэр хара ааныттан аахсыйалаахтар сабыылаах уопсастыбаларын быһыытынан үлэлээбитэ. Ол кэмҥэ хампаанньа аахсыйата биэс араас бөлөххө баара: Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баайга-дуолга министиэристибэтигэр аахсыйа
32 % баара, үлэ кэлэктиибигэр –
23 %, алмаастаах түөлбэ аҕыс улууһугар – 8 %, РФ Баайга-дуолга министиэристибэтигэр – 32 % уонна ону таһынан байыаннай сулууспалаахтарга социальнай мэктиэ пуондатыгар 5 % аахсыйа тиксэрэ. Кэлин Арассыыйа Федерацията Саха сиригэр уонна аҕыс улууска бэриллибит аахсыйаттан ураты атын аахсыйалары атыылаһан, бэйэтигэр тиксэр өлүүскэтин улаатыннаран биэрбитэ. 2013 сыллаахха, аахсыйа публичнай этиигэ киирэр кэмигэр атын аахсыйалаахтарга тиксэр өлүүскэ 10 % тиийэ аҕыйаабыт этэ.
Аныгы, ырыынак усулуобуйатын иннинээҕи сэбиэскэй сылларга үлэлии олорбут трест тутулун оннунан хаалларыы көдьүүһэ суоҕа. Кэм ирдэбилигэр олоҕуран, тэрилтэ тутула уларытыллан, аныгы хампаанньа быһыытынан үлэлиэхтээҕэ өйдөнөр этэ. Тоҕо диэтэххэ, АЛРОСА салгыы сайдан, көдьүүстээх дьаһаныыга киирэн, оҥорон таһаарыыга туттар тэриллэрин саҥардан, саҥа технологиялары туһанан, саҥаттан саҥа алмаас саппаастаах сирдэри булан, туһаҕа таһаарыахтааҕа, алмааһы хостуур ньыманы тобулуохтааҕа. Сир үрдүттэн хостуур ньыма туһаныллар алмаастаах сирдэр саппаастара аҕыйаан, сири хаһан киирэн, сир аннынан хостуур үлэҕэ киириэххэ наада буолбута. Сир аннынааҕы рудниктары тутарга улахан инвестиция угуллуон наада этэ. АЛРОСА сайдар, киэҥ хоннохтоохтук үлэлиир туһугар иннин диэки киэҥ хардыыны оҥороругар үгүөрү үбүлээһин наадата. Бу боппуруоһу биржаҕа тахсыы быһаарар кыахтааҕа. Оттон биржаҕа тахсан атыыны-тутууну ыытар туһугар хампаанньалар ыытар үлэлэрин-хамнастарын түмүгүнэн тугу, төһөнү ситиспиттэрин арыйар, билиһиннэрэр, быһата, кистэлэҥэ суох буолар, инвестиция угар тэрилтэлэри интэриэстиир, сэҥээрдэр туһуттан тутулуга суох аудит бэрэбиэркэтин ааһар эбэһээтэлистибэни ылыналлар. Оччотугар эрэ иэс ылар үбү-харчыны ылар кыах улаатар, ол өҥөнү туһаныы сыаната намтыыр. Сөп ээ, кимэ-туга биллибэт кэриэтэ тэрилтэҕэ ким инвестиция уга сатыаҕай? Иэс биэрээччи эрэллээх тэрилтэни талар.
Ити барыта ол кэмҥэ АЛРОСА-ҕа улахан суолталааҕа. Маныаха 2000 сылларга, анаабыт курдук, алмааһы батарыы моделын хаттаан көрүү, уларытыы барбытын умнумуохпутун наада. Аатырбыт-сураҕырбыт De Beers бүтүн үйэ аҥаарын устата үлэлээбит Атыыга-тутууга сөбүлэҥэ диэн баара. Ол онно олоҕуран, аан дойду таһымнаах хампаанньа алмааһы бигэтик олохтоммут сыанаҕа атыылаһара, онон хампаанньа бу бачча кээмэйи атыылаан, баччаны киллэринэбин диэн бигэ эрэллээх буоларыгар мэктиэ баара. Ону баара, ол сөбүлэҥ 2009 сылга тиийэн, дьайыыта тохтообута. Ол кэмҥэ аан дойдуну атыйахтаах уу курдук аймаан, бүтүн аан дойду үрдүнэн үп ытарчата ыга ылан барар. Ону кытта алмаас-бирилийээн атыыта-тутуута тохтоон барар. Оттон хампаанньа ол кэмҥэ бэйэтин бородууксуйатын батарар тиһигин таҥан оҥорбокко хаалар. Маннык түгэҥҥэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр куттал суоһуур, төлөбүр тардыллыыта, алмаастаах түөлбэ инфраструктуратын хааччыйыы уустуктанар кыһалҕата тириир кутталлааҕа. Онуоха судаарыстыба хампаанньаҕа көмөлөһөөрү, АЛРОСА-тан дойду алмаас Гохраныгар бүтүн 1 миллиард солкуобай дуоллардаах алмааһы атыылаһан ылар. “Федеральнай бырабыыталыстыба АЛРОСА-ны өйөөн, Саха сирин быыһыыр. «Бу (Гохран атыылаһар лимиитин улаатыннаран биэрии) – бэлитиичэскэй быһаарыы. Дьиҥ иһигэр, киллэринэр дохуоттара АЛРОСА үбүн туругуттан быһаччы тутулуктаах Саха сирин үп ытарчатыттан быыһаан ылыы туһунан манна этиллэр”, – диэн 2009 сааһыгар “Коммерсант” хаһыат киин бырабыыталыстыба иһитиннэриитигэр тирэҕирэн суруйбута баар.
Онон, судаарыстыба өйөбүлүнэн АЛРОСА, кинини кытта Саха сирэ – үп ытарчатын сытыы кыһалҕатын этэҥҥэ аһарбыппыт. Ол гынан баран, ити кэм алмаас хампаанньата биллэ уларыйыахтааҕын, кэлэр сырыыга кутталлаах балаһыанньа үөскүүр түгэнигэр көмө көрдөөн сүүрбэт гына, көмүскэллээх уонна бигэ тирэхтээх буолуохтааҕа дьэҥкэтик көстөн кэлбитэ. Ол уларыйыы биир көстүүтэ, түһүмэҕэ 2013 сылга Москватааҕы биржаҕа хампаанньа аахсыйатын киллэрии буолбута. Бу маннык дьаһаныы билигин да салгыы ыытыллар.
Саха сиригэр ананар дивиденнэр
Бары да билэргит курдук, Саха сирин хааччыйар өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн АЛРОСА хампаанньа төлүүр нолуога уонна нолуогу таһынан оҥорор төлөбүрдэрэ толорор.
Бүддьүөтү хаҥатыы бастакы төлөбүрүгэр, сүрүннээн, АЛРОСА хампаанньа үлэлээн-хамсаан киллэринэр үбүттэн (прибыль) тутуллар нолуок, туһалаах баайы хостуур иһин төлөнөр нолуок (НДПИ) уонна ону таһынан хампаанньа уонунан тыһыынча үлэһитэ хамнаһыттан төлүүр НДФЛ төлөбүрэ киирэллэр. Бу нолуоктар уонна ону тэҥэ олору ааҕан таһаарыы ыстаапката, син эмиэ атын тэрилтэлэргэ курдук, дойду сокуоннарыгар олоҕурар.
АЛРОСА бүддьүөккэ киллэрэр үбүн иккис чааһа – бүгүн бу кэпсии олорор дивидеммит буолар. Бу дивидени Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбата уонна аҕыс алмаастаах түөлбэ улуустара, АЛРОСА аахсыйалаахтара буолалларын быһыытынан, хампаанньаҕа төһө аахсыйалара баарыттан көрөн, өлүүскэ төлөбүрдэрин ылаллар.
Өрөспүүбүлүкэ 2013 сыллаахха бэйэ бас билэр бакыатын 7 % атыылаан, 17 миллиард солкуобай кэриҥэ үбү киллэриммитэ. Ол үбү хаарбах, сууллар туруктаах дьиэлэртэн олохтоохтору көһөрүүгэ, гаас инфраструктуратын сайыннарыыга уонна социальнай эбийиэктэри тутууга туһаммыта.
Бу атыы түмүгэр Саха сирэ уонна аҕыс алмаастаах улуус холбоон-илбээн, күн бүгүн уопсайа АЛРОСА хампаанньа 33 бырыһыан аахсыйатын бас билэллэр. Биир оччо бырыһыан аахсыйа федеральнай бас билиигэ сылдьар. Ол иһин АЛРОСА Саха сирин түмүллүбүт (консолидированнай) бүддьүөтүгэр уонна Арассыыйа Федерациятын бүддьүөтүгэр киллэрэр дивиденин суумата тэбис-тэҥ кээмэйдээх.
Дивиденд диэн тугуй?
Уопсайынан, дивиденд диэн тугуй? Боростуой тылынан быһаардахха, хампаанньа киллэриммит барыһыттан кыттыгас бас билээччилэригэр, ол эбэтэр, аахсыйалаах дьонугар үллэрэр үбэ ааттанар. Ситиһиллибит барыстан ылыллар нолуоктан уратыта – нолуок төлөбүрүн биэрии быраабылата уонна кимиэхэ төлөнөрө Арассыыйа Федерациятын Нолуокка кодексыгар суруллар. Тустаах сокуонунан салаллар.
Оттон төһө дивидени биэрэри туһааннаах кэм устата хампаанньа төһө-хачча барыһы киллэриммититтэн көрөн, тэрилтэ аахсыйалаахтара бэйэлэрэ быһаараллар. Холобур, оҥорон таһаарыы саҥа тутуулара, алмаас баайдаах сирдэри туһаҕа таһаарыы курдук үлэлэр күүскэ бара турар кэмнэригэр тэрилтэлэр аахсыйалаах дьоҥҥо лаппа кыра дивидени төлүөхтэрин эбэтэр букатын да 0 гыныахтарын сөп. Ол оннугар киирбит барыһы оҥорон таһаарыыны уонна кэлэр кыаҕы улаатыннарыыга уган туһаныахтарын сөп. Аахсыйалаахтар кыттыгас аахсыйаларыгар төлөбүр хайдах быһыылаахтык уонна төһө ааҕылларын дьэҥкэтик өйдүүллэрин туһугар хампаанньа дивиденд бэлиитикэтэ диэн анал докумуону оҥорон бигэргэттэрэр. Аны, АЛРОСА курдук судаарыстыба хонтуруолугар сылдьар хампаанньаларга федеральнай таһымҥа оҥоһуллубут эбии быраабылалар дьайаллар. Билиҥҥи директива этэринэн, норуоттар икки ардыларынааҕы отчуоттааһын ыстандаартыгар (МСФО) олоҕуран, сыл түмүгүнэн ылыллар ыраас барыс 50 бырыһыаныттан кырата суох кээмэйэ дивиденд төлөбүрүгэр барыахтаах. Арассыыйатааҕы буҕаалтыр учуотун тиһигиттэн атына – АЛРОСА хампаанньа бөлөҕөр киирэр тэрилтэлэр барыстарын эмиэ учуоттуур.
Муҥутуур үрдүк төлөбүрдэр
2020 сыл саҕаланыытыгар, хамсык хааччаҕын кэмигэр хас да ый алмаас атыыта тохтоон турбута. Алмаас атыытыттан киллэринэр дохуота да суох сырыттар, АЛРОСА үлэлээбитин курдук үлэлии сылдьыбыта, алмаас хостоно турбута, хамнас төлөммүтэ. Бу манна барытыгар эрдэттэн баар үп саппааһа туһалаабыта. 2020 сыл бастакы аҥаарын түмүгүнэн, киллэриммит үбүнээҕэр 30 миллиард солкуобай элбэх үбү ороскуоттаабыта. Онон иллэҥ харчы сүүрүгэ (свободный денежный поток) суох, “минус” этэ. Онон сыл бастакы аҥаарын иһин дивидени АЛРОСА төлөһөр кыаҕа суоҕа.
Атырдьах ыйыгар алмаас атыыга барар буолан барбыта, ырыынак сэргэхсийэн, тиллэ түспүтэ, хампаанньаҕа сыл иккис аҥаарыгар балай эмэ ситиһиилээх күн-дьыл үүммүтэ. Дивиденд бэлиитикэтигэр олоҕуран, АЛРОСА бэйэтин аахсыйалаахтарыгар тустаах кэмҥэ баар иллэҥ үп 80 % дивидеҥҥэ биэрэргэ быһаарбыта. Бу – 2020 сыл түмүгүнэн хампаанньа ситиспит ыраас барыһыттан икки аҥаар бүк кэриҥэ улахан суума. Ону таһынан 2019 сыл түмүгүнэн ааҕыллыбыт дивидентэн икки аҥаар төгүл үгүөрү диэн, үөһэ этэн аһардыбыт.
Ол аата, өрөспүүбүлүкэ уонна алмаастаах түөлбэ аҕыс улууһа дивиденд быһыытынан, 17,6 миллиард солкуобайы уонна 5,6 миллиард солкуобайы эбэн, уопсайа холбоон, 23,2 миллиард солкуобайы ылан туһаныахтара.
Өрөспүүбүлүкэ уонна тустаах алмаастаах улуустар АЛРОСА-тан кэлэр дивидени, син эмиэ хампаанньа киллэрэр нолуогун курдук, бүддьүөттэрин чэрчитинэн ылан туһаналлар. Ордук суолталаах уонна күннээҕи уонна стратегическай суолталаах сыалга-сорукка, бүддьүөт үлэһиттэригэр төлөнөр хамнастан саҕалаан, инфраструктура эбийиэктэрин тутууга былааннаан туһаналлар. Тустаах улуустар баһылыктара этэллэринэн, оройуоннар алмаас хампаанньатыттан ылар дивиденнэрин 70-тан 90-ҥа диэри бырыһыана локальнай инвестициялаах бырайыактарга, инникилээх дьыалаҕа туттуллаллар. Онуоха сокуон ирдэбилинэн, бу үлэлэри оройуон уопсай бүддьүөтүн бигэргэтии чэрчитинэн быһаараллар. АЛРОСА дивиденин көмөтүнэн улуустар хаарбах дьиэттэн олохтоохтору көһөрүү бырагырааматыгар, суол-иис, хочуолунай өрөмүөнүгэр, уу ситиминэн хааччыйыыга, дьыссаат, оскуола тутуутугар, доруобуйа харыстабылын сайыннарыыга, чиэски сытар нэһилиэктэргэ интэриниэт ситимин тардыыга уо.д.а. наадаҕа туһаналларын этэллэр.
АЛРОСА хампаанньа нолуогу, нолуогу таһынан төлөбүрдэри, дивидени төлүүрүнэн тохтообот. Араас аһымал санаа бырайыактарыгар, аахсыйаларыгар көхтөөхтүк кыттар. Ону тэҥэ бэйэтин үлэһиттэрэ кырдьар саастарыгар биэнсийэлэрэ үрдүк буоллун диэн, эрэллээх “Алмазная осень” судаарыстыбаннайа суох биэнсийэ пуондатыгар (НПФ) үлэһиттэригэр биэнсийэ төлөбүрүн ыытар.
Алмаас хампаанньата 10 миллиардка чугаһыыр суумалаах 500-кэ тиийэ социальнай көҕүлээһини олоххо киллэрэр. Бу түмүгэр тыа, куорат сир оскуолалара, балыыһалара тутуллаллар, өрөмүөннэнэллэр. Успуорду, култуураны, үөрэҕириини өрүү да өйүүллэр.
2010-2020 сылларга, ол эбэтэр уон төгүрүк сыл иһигэр алмаас хампаанньата АЛРОСА өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтигэр 940 миллиард солкуобайы киллэрбит. Итинтэн нолуок уонна дивиденд быһыытынан төлөммүтэ – 502 миллиард солкуобай.
«Саха сирэ», edersaas.ru саайтка анаан АЛРОСА пресс-сулууспатын суруйуутуттан тылбаас
АЛРОСА пресс-сулууспатын хаартыскалара