Хас эмэ уонунан сыллар усталарыгар Саха сирин сорох дьоно Мииринэй оройуонун үтүө турук халбаҥнаабат сирин-уотун курдук көрөрө, ол ардыгар ордугургааһыны үөскэтэрэ. Кырдьык, АЛРОСА хамнаһы мэлдьи үчүгэйдик төлүүрэ, манна үлэҕэ киириини элбэх киһи билиҥҥэ диэри ыра санаа оҥостор. Ол гынан баран, алмаас боростуой киһиэхэ олох уйгутун бэлиэтэ буоллаҕына, мииринэйдэргэ бэйэлэригэр аныгы муодунай дьахталлар кулгаахтарыгар кэтэр бриллианнара эрэ буолбатах – бастатан туран, үлэ. Ол туһунан мин эмиэ этиэхпин сөп, тоҕо диэтэххэ, Мииринэй сирэ-дойдута – мин төрүт дойдум.
edersaas.ru
«Новай» сопхуос туһунан
Ришат ЮЗМУХАМЕТОВ, алмааһы хостуур баараҕай тэрилтэ баар Мииринэй оройуонун баһылыга:
− Ришат Нургалиевич, уонунан сыллар усталарыгар АЛРОСА-ны судаарыстыба иһигэр судаарыстыбанан ааттаан кэллилэр. Эһиги санааҕытыгар билигин хампаанньа Мииринэй оройуонугар буолар хамсааһыннарга биллэр дьайыыны оҥороро салҕанар дуо?
− Бу оруол сүрүнүнэн хаалар. Хампаанньа, уруккутун курдук, Мииринэй оройуонугар эрэ буолбакка, бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ бүддьүөтү оҥорор сүрүн тэрилтэнэн буолар. Биһиги нолуоктартан уонна дивиденнэртэн ураты социальнай уонна инфраструктура бырайыактарыгар үбү ылабыт. Ону тэҥэ, АЛРОСА дьоно манна олороллор, манна хамнастарын ылаллар, онон түмүккэ ити харчылара оройуон экэниэмикэтигэр барар.
− АЛРОСА сорох профильнайа суох актыыптарын судаарыстыба бас билиитигэр биэрэрэ Мииринэй оройуонун олохтоохторугар туох содуллааҕын туһунан сиһилии кэпсэтиэх эрэ. Чуолаан, «Новай» сопхуоска тахса турар балаһыанньаны.
− Билэргит курдук, бу сыл тохсунньу 1 күнүттэн “Новай” сопхуос өрөспүүбүлүкэ бас билиитигэр бэриллибитэ – сопхуос аны хампаанньа салаата буолбат. АЛРОСА бары дуогабардарын быһыытынан, үлэһиттэргэ эбэһээтэлистибэлэрин толорбута. Ону таһынан, Мииринэй оройуонун уонна Саха сирин бырабыыталыстыбатын кытары сөбүлэһии быһыытынан, хампаанньа быйыл 200 мөлүйүөн солкуобайы кэлэктиип хамнаһын таһымын өйүүргэ уонна 400-тэн тахса мөлүйүөнү сопхуос сайдыытын инвестиционнай бырагырааматыгар биэрбитэ. Бырагыраама, ол эбэтэр саҥа производствоны сайыннарарга көмөлөһүөхтээх саҥа эбийиэктэри тутуу сотору кэминэн олоххо киллэриллиэхтээх. Биһиги көтөрү иитии, ынах сүөһүнү көрүү, үүт бородууксуйатын оҥоруу өрөспүүбүлүкэ көмөтүнэн саҥа таһымҥа тахсыаҕар эрэнэбит.
Атын эбийиэктэр тустарынан этэр буоллахха, 2019 сыл тохсунньу 1 күнүттэн Мииринэй оройуона “Алмазик” автономнай кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ төрүттээччитинэн буолбута. Тэрилтэҕэ АЛРОСА уһуйааннара бары киирбиттэрэ. Биһиги онно өссө 4 муниципальнай уһуйааны холбообуппут уонна ороскуоту аҥаардаан сүгэбит. 2020 сылга АЛРОСА уонна оройуон дьаһалтата бу сыалга-сорукка 660 мөлүйүөннүү солкуобайы былааннаабыта. Ол аата, хампаанньа уһуйааннары көрүү-истии ороскуотун аҥаарын салгыы уйунар.
− АЛРОСА Мииринэй оройуонун бүддьүөтү оҥорор тэрилтэтинэн буоларынан, хампаанньаҕа тахсар кириисис оройуон олохтоохторугар хайдах дьайыай?
− Пандемияны кытта сибээстээх быйылгы ыарахан кэм – хампаанньа кириисиһэ буолбатах, тыҥааһыннаах кэм аан дойду алмаастаах-бриллианнаах комплексын барытын таарыйда. АЛРОСА биһиэхэ сүрүн хампаанньа буоларынан, маны барытын чугастык ылынабыт. Дьиҥэр, ыарахан кэмнэр атын да салааларга буолаллар. Холобур, кэнники сылларга ньиэп сыаната хайдах курдук өрө тахсыбытын кэтээн көрүҥ – бу кэмнэргэ ньиэптээх-гаастаах хотугу куораттар олохтоохторо олус долгуйбут буолуохтаахтар.
Билигин хампаанньаҕа судургута суох кэмнэр. Аан дойдуга барытыгар өр кэм устата атыы-тутуу барбата, ол аата, АЛРОСА үпкэ көрдөрүүлэрэ уларыйда, билигин саҥа чөлүгэр түһэн эрэр. Биһиги АЛРОСА-тан 2020 сыл бастакы аҥаарын түмүгүнэн аахсыйаларбытыгар дивиденнэри ылбаппытын өйдүүбүт. Ол гынан баран, бастатан туран, эн акционер буоллаххына, ыларга эрэ буолбакка, хампаанньаны кытары ыарахаттары туоруурга мэлдьи бэлэм буолуохтааххын. Иккиһинэн, мүччүргэннээх кэмнэр урут да буолаллара, ону хампаанньа эрдээхтик туоруура.
АЛРОСА кыһалҕаттан маннык дьаһаллары ыларга күһэлиннэ: хамнаһы кыччатта, хостооһуҥҥа үлэ ыытыллыбат кэмигэр сорох үлэһиттэри тохтотон эрэргэ тиийдэ. Бу олус ыарыылаах, ол эрээри наадалаах хардыылар. Хампаанньаҕа уонна биһиэхэ саамай сүрүнэ – хампаанньа кириисистэн тахсыыта. Ол гынан баран, бу туһалаах баайы хостооһуну уонна хамнаһы кыччаппакка эрэ кыаллыбат. Хампаанньалар бары ити суолунан бардылар.
АЛРОСА билиҥҥи кэмҥэ элбэх бырагырааманы кылгаппыта, ол эрэн, социальнай эбэһээтэлистибэлэрин (ол иһигэр Мииринэй оройуонун олохтоохторугар) барытын толорорун бэлиэтиэхпин баҕарабын.
Мииринэй баахта куората буолбат
− АЛРОСА сорох сулууспаларын Новосибирскайга көһөрүү туһунан… Бу эмиэ кириисистэн сылтаан ылыллыбыт дьаһал дуо? Мииринэй сорох олохтоохторун таарыйбыт көһөрүү туһунан сонуну хайдах ылыннылар?
– Дьон араастык ылынна. Новосибирскайга олорор дьиэлээх эбэтэр онно көһөр туһунан эрдэттэн толкуйдаабыт дьон холкутук сыһыаннаста. Новосибирскай көһөн тиийэргэ сөптөөх сиринэн биллэр, ол туһунан элбэх киһи толкуйдуур. АЛРОСА кинилэргэ көһөргө кыаҕы биэрэр уонна үлэ миэстэтинэн хааччыйар. Арай, дьон бу бырайыак тоҕо наадатын өйдөөбөт эбэтэр биһигини күүстэринэн көһөрүөхтэрэ дии саныыр буоллахтарына, өйдөспөт быһыы-майгы үөскүүр. Бары өрөспүүбүлүкэ таһыгар дьиэ атыылаһар кыахтара суох. Өссө төгүл этэбин – хампаанньа Новосибирскайга көһөрүн туһунан ханнык да кэпсэтии суох, кэпсэтии сорох салаалар үлэһиттэрин туһунан барар.
− Мииринэй баахта дьонун куоратынан буолуон сөбүн туһунан социальнай ситимнэргэ элбэхтик аахтыбыт.
− Билигин социальнай ситимнэргэ тугу-тугу аахпаккыный? Кимберлит рудатын хостооһуну уонна үлэни баахта ньыматыгар көһөрүү туһунан ханнык да былаан, биир да докумуон суох. АЛРОСА үлэһиттэрин баһыйар ахсаана – олохтоох дьон. Бастатан туран, оҥорон таһаарыы маннык улахан кээмэйин баахта үлэтинэн кыайан ситиспэккин. Иккиһинэн, бу судургу үлэ буолбатах, туох да диэбит иһин, манна үлэ уратытыгар уонна олохтоох килиимэккэ үөрэммит дьон наадалар.
Ону таһынан, АЛРОСА баахта дьонун кытары буолбакка, олохтоох дьону кытары үлэлиирэ быдан көдьүүстээх. Мэлдьи үлэлиир дьон үлэҕэ туттуллар тэриллэри, айылҕаны харыстыыллар, бэйэлэрин дойдулара сайдарын туһугар үлэлииллэрин өйдүүллэр.
Итини сэргэ, биһиги оройуоммут сиригэр-уотугар баахта ньыматынан ньиэби уонна гааһы хостуур элбэх саҥа туһанааччылар баар буоллулар. Үлэһиттэрэ өрөспүүбүлүкэ тас өттүттэн кэлэллэр. Кинилэргэ холбоһор мииринэйдэр бэйэлэрэ атын эрэгийиэҥҥэ көһөр уонна баахта үлэһитин быһыытынан төннөр балаһыанньалара баар буолар. Уопсайынан, баайдаах сири туһанааччылар “Олохтоох каадырдары – бырамыысыланнаска” бырагырааманан көхтөөхтүк үлэлииллэригэр этиллибитэ. Онон, баҕар, атын да тэрилтэлэр оройуон олохтоохторун бастайааннай үлэҕэ актыыбынайдык ылыахтара. Онон, Мииринэй баахта куората буолуо диэн ханнык да санаа суоҕун өссө төгүл тоһоҕолоон бэлиэтиибин.
— Бөдөҥ производтво кэтэх өттө – айылҕаҕа хоромньуну таһаарыы. Мииринэй оройуонугар экология боппуруоһа төһө сытыытык турарый?
− АЛРОСА аан дойду таһымнаах хампаанньа быһыытынан экологияҕа, тулалыыр эйгэни чөлүгэр түһэриигэ дьайыытын аччатарга сүҥкэн элбэх харчыны ороскуоттуур. Итиннэ уопсастыбаннас ирдэбилэ эмиэ күһэйэр. Дьиҥэр, уу туругар эрэ сыһыаннаах дьаһаллар ылыллыбаттар, үксүгэр биллибэккэ хаалар дьаһаллар эмиэ бааллар. Холобур, өрүстэн ыраас ууну хос-хос ылбат туһугар ууну үлэҕэ иккистээн туһаныы, уоту кэмчилээһин, күн уотун туһаныы, гаас оттугун баһылааһын. Бу күннэргэ быйыл балык ыаматын өрүскэ бүтэһик ыытыыга кытынным. Биһиги араас тиэмэлэргэ уопсастыба санаатыгар ыйытыылары тиһигин быспакка ыытабыт уонна кэнники кэмҥэ экология кыһалҕалара социологическай ыйытыктарга кэнники былааҥҥа хаалалларын көрөбүт.
Мииринэй туһунан санаалар
− Ришат Нургалиевич, АЛРОСА «Мир» карьерга буолбут алдьархайтан саҕалаан, экэниэмикэ уустук балаһыанньатыгар киирбитигэр, биһиги санаабытыгар, Мииринэйгэ бэл бырачыастыыр настарыанньа үөскээбитэ. Ону хайдах сыаналыыгыт?
− Ол бырачыастыыр настарыанньа буолбатах. Ол кыһалҕалартан санааҕа ылларыы, оттон кыһалҕалар хас биирдиибитигэр араастар. Ким эрэ үлэ миэстэтэ сарбыллыа диэн куттанар, инникигэ эрэлэ сүтэр. Тустаах сүпсүлгэн баар – кириисис кэмигэр онтон атын буолар кыаҕа суох. Онуоха биһиги үлэлэһэ сатыыбыт, биһиги бэйэбит өттүбүтүттэн уонна хампаанньа барытын быһаарабыт. Билигин ким да суруйбута, ыыппыта биллибэт иһитиннэриилэр олус элбээбит кэмнэрэ. Хомойуох иһин, ону дьон итэҕэйэр.
− Статистиканы көрдөххө, Мииринэй аныгы олохтооҕо диэн кимий?
− Мииринэй оройуонугар олорор иккис эбэтэр үһүс көлүөнэ 35-40 саастаах киһитэ. Кини бэйэтин олоҕун төрөөбүт кыраайын кытта сибээстиэн баҕарар, ол иһин буолар хамсааһыннарга олус кыһаллар. Чуолаан, АЛРОСА туругар. Ол гынан баран, хампаанньа маннык кириисистэри урут да туораабытын – оҥорон таһаарыы кээмэйэ түһэ сылдьыбытын, дьону үлэттэн тохтоторго күһэллибиттэрин билэбит. Биһиги маны урут да билбит буолан, хампаанньа ыарахан балаһыанньаттан тахсарыгар, оҥорон таһаарыы уонна атыы-эргиэн кээмэйэ чөлүгэр түһүөҕэр эрэнэбит. Хампаанньа дьыалата үчүгэй буоллаҕына, ол аата алмаастаах кыраайга олорооччуларга барыларыгар үчүгэй.
− Өссө сэбиэскэй кэмтэн ыла Саха сирэ барыта мииринэйдэргэ – кинилэр үрдүк хамнастарыгар уонна олохторун усулуобуйатыгар ымсыырара. Билигин итинник сыһыан уларыйарын эбэтэр өрөспүүбүлүкэ атын олохтоохторун хараҕар Мииринэй наһаа баҕалаах сиринэн хааларын билэҕит дуо?
– АЛРОСА аата-суола, төһө да кириисистэр буоллаллар, күүскэ уларыйбата. Улуустан кэлээччилэр, урукку курдук, биһиэхэ үлэлии киириэхтэрин баҕараллар. Мииринэй олорорго уонна үлэлииргэ киһини тардар сиринэн уруккутун курдук хаалар. Салгыы да оннук буолуоҕар эрэнэбин.
− Ол гынан баран, Мииринэйгэ күннээҕи туттар табаардар сыаналара олус үрдүктэр. Саатар, бородуукта сыаната чэпчииригэр тугу оҥоруохха сөбүй?
− Ырыынак экэниэмикэтин усулуобуйатыгар ханнык да дьаһалта ырычаахтара үлэлиэхтэрэ суоҕа. Сыанабыт үрдүк, тоҕо диэтэххэ, дохуоппут арыый үрдүк. Хамнас кээмэйэ төһө уларыйарыттан, сыана халбаҥныыр.
− Ол гынан баран, онно күрэстэһии сайдыыта, олохтоох оҥорон таһаарыы дьайыахтарын сөп.
− Урбаанньыттар элбэх барыстаах сиргэ бараллар. Оттон элбэх барыс билигин эргиэҥҥэ киирэр. Биһиэхэ оннооҕор Бүлүүттэн, Үөһээ Бүлүүттэн дьаарбаҥкаҕа кэллэхтэринэ, бэйэлэрин бородууксуйаларын сыанатын Дьокуускайга атыылыылларынааҕар үрдэтэллэр. Тоҕо диэтэххэ, биһиэхэ баай дьон олорорун курдук саныыллар.
− Дьокуускайы үксүгэр «алмаастаах киин куоратынан» ааттыылларыттан Мииринэй олохтоохторо өһүргэммэттэр дуо?
− Суох. Дьиҥэр, алмаастаах кыраай киинэ биһиги куораппыт буоларын билэллэр.
− Бөлүһүөктээн көрүөххэ эрэ: алмаас эһиэхэ, саха үһүйээнигэр этиллэрин курдук, таҥаралар харахтарын уута дуу эбэтэр сэбиэскэйдии эттэххэ, дьол тааһа дуу?
− Туох да диэбит иһин, биһиэхэ алмаас – бэйэ сыала-соруга буолбакка, олох дьоһуннаах усулуобуйатын тэрийэр үнүстүрүмүөн. Оттон кимиэхэ эрэ дьолу аҕалар буоллаҕына – олус үчүгэй.
− Ришат Нургалиевич, мииринэйдэр өйдөрүгэр-санааларыгар хайдах хаалыаххын баҕараҕын? Хас да сылынан кинилэр “Бу Юзмухаметов” дииллэрин курдук…
− (толкуйдуур). Арааһа, Мииринэй оройуонугар дьолго баҕарыы сыл аайы уларыйа турар. Билигин бары кириисистэн түргэнник тахсыахтарын, үлэ баар буолуон, хамнас үрдүөн баҕараллар. Кинилэр былырыын арыый атыны баҕарбыттара, эһиил өссө атын ыра санаалар баар буолуохтара. Сүрүнэ – туруктаах уонна сарсыҥҥы күҥҥэ эрэллээх буолуу. Хомойуох иһин, бу биир Юзмухаметовтан тутулуга суох.
Биһиги Мииринэй оройуонун баһылыгын кытары кэпсэтиибитин муниципалитет ылар дивиденнэрин дьылҕатын туһунан түмүктээтибит.
Ришат Юзмухаметов:
— 2013 сылтан Саха сирин арҕаа улуустарын баһылыктарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэбин. Сэбиэт – “АЛРОСА” хампаанньа үлэтин ыытар улуустар тэрийбит коллегиялаах уорганнара. Кинилэртэн хас биирдиилэрэ аахсыйалар 1 бырыһыаннарын бас билэр. Биллэн турар, биһиги сэбиэппитигэр дивиденнэр хайысхаларын уонна бастакы соруктарын хаста да дьүүллэспиппит. Баһылыктар бары дивиденд харчыта күннээҕи ороскуокка бытарыйбакка, салгыы сайдыыга уонна биир дойдулаахтарбыт олохторун хаачыстыбатын тупсарыыга угар санааҕа кэлбиттэрэ. Онон, дивиденнэр үптэрэ биһиги инвестияҕа бырагыраамабыт сорҕотунан буолаллар.
Билиҥҥи сокуоҥҥа көҕүлээһининэн, “АЛРОСА” АХ аахсыйаларыттан киирэр дивиденнэр – оройуон бүддьүөтүн сүрүн чааһа. Мииринэй оройуонун сэбиэтин дьокутааттара сыл аайы инвестиция бырагырааматын дьүүллэһэллэр, олохтоохтор наадаларын учуоттаан ханнык эбийиэги тутарбытыгар эбэтэр өрөмүөннүүрбүтүгэр биир санааҕа кэлэбит. Ону тэҥэ, бүддьүөт бырайыагын уопсастыба хайаан да дьүүллэһэр.
Кэнники сылларга АЛРОСА дивиденнэринэн тутулуннулар:
− Мииринэй куорат ыраах сытар «Заречнай» дьоҕус оройуонугар 250 миэстэлээх “Семицветик” оҕо уһуйаана;
− Арыылаах сэлиэнньэтигэр успуорт аныгы стадиона урут оройуон бүддьүөтүн үбүнэн тутуллубут физкултуура-чэбдигирдэр комплекска эбии тутуунан буолла;
− Хотугу сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттара түөлбэлээн олорор Сүлдьүкээр сэлиэнньэтигэр сылы быһа айанныыр массыына суола оҥоһуллар. Бу – оройуон киинин кытта сылы эргиччи сибээһэ суох олорор оройуон биир соҕотох нэһилиэнньэлээх пууна. 36 килэмиэтир усталаах суолу оҥоруу 2021 сылга түмүктэниэхтээх, 27,5 килэмиэтир номнуо бэлэмнэннэ;
− Өрөспүүбүлүкэни кытары хос үбүлээһин усулуобуйатыгар балаҕан ыйын 1 күнүгэр Алмазнай бөһүөлэккэ 275 үөрэнээччигэ аналлаах таас оскуола үлэҕэ киирдэ. Оҕолор урут саахалланар кутталлаах эргэ мас дьиэҕэ үөрэммиттэрэ;
− Сүлдьүкээргэ 10 нүөмэрдээх оскуола иһинэн успуорт саалата, Удачнай куоракка 24 нүөмэрдээх, Айхалга 5 нүөмэрдээх, Мииринэйгэ 26 нүөмэрдээх, Светлэйгэ 15 нүөмэрдээх, Чернышевскайга 3 нүөмэрдээх оскуолалар истэринэн стадионнар тутулуннулар;
− Мииринэйгэ, Удачнайга уонна Айхалга массыына суоллара аспаалланнылар;
− Оскуолаларга, уһуйааннарга уонна бибилэтиэкэлэргэ капитальнай өрөмүөннэр ыытылыннылар;
− Саахалланар кутталлаах уонна хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү, эдэр ыалы дьиэнэн хааччыйыы бырагыраамаларыгар дивиденнэри хос үбүлээһиҥҥэ туһанабыт;
− Мииринэйгэ бүддьүөт эйгэтин үлэһиттэригэр 54 кыбартыыралаах
9 мэндиэмэннээх олорор дьиэ уонна Сүлдьүкээргэ, Таас Үрэххэ, Алмазнайга 4 кыбартыыралаах дьиэлэр тутулуннулар;
− Мииринэйгэ уонна Чернышевскайга энэргиэтикэ эбийиэктэрэ өрөмүөннэннилэр;
− Бүддьүөт эйгэтин үлэһиттэригэр 71 кыбартыыралаах 9 мэндиэмэннээх олорор дьиэ тутуута саҕаланна. Биһиги бу дьиэни “Учууталлар дьиэлэринэн” ааттыыбыт, оройуоҥҥа үлэлии кэлэр эдэр учууталларга олорор дьиэ биэрэргэ былаанныыбыт.
«Саха сирэ», edersaas.ru cайтка анаан Айталина НИКИФОРОВА суруйуутуттан тылбаас.