Судаарыстыба баһылыга Владимир Путин от ыйын 1 күнүн Төрүт Сокуоҥҥа көннөрүүлэри киллэрэргэ Бүтүн Арассыыйатааҕы куоластааһын күнүнэн биллэрбитэ. Саха сиригэр куоластааһын хайдах ыытылларын, төһө быыбардыыр учаастак баарын, санитарнай өттүнэн куттал суох буолуутун хааччыйыы туһунан СИА-ҕа интервьютугар өрөспүүбүлүкэтээҕи Киин быыбардыыр хамыыһыйа салайааччыта Алексей Ефимов кэпсээтэ.
— Алексей Михайлович, от ыйын 1 күнүгэр Төрүт Сокуоҥҥа уларытыылары киллэриигэ куоластааһын ыытыллыаҕа. Киин быыбардыыр хамыыһыйа иннигэр ханнык соруктар туралларый?
— Бу куоластааһыҥҥа хамыыһыйаларга куоластааһын кырдьыктаах уонна дьиҥнээх буолуутун хааччыйар сорук турар. Гражданнар куоластыыр учаастактактарга сылдьыыларыгар куттал суох буолуутун хааччыйыыга сөптөөх усулуобуйалар тэрилиннилэр. Маны сэргэ, Арассыыйа Киин быыбардыыр хамыыһыйатыгар элбэх ханааллаах, босхо төлөпүөн нүөмэрдээх иһитиннэрэр-ыйытар киин үлэтин саҕалаата. Бу 8-800-200-00-20 төлөпүөнүнэн дьон интэриэһиргиир ыйытыыларыгар хоруйдары ылыахтара.
— Өрөспүүбүлүкэбитигэр хас быыбардыыр учаастак үлэлиэҕэй?
— Биһиэхэ уопсайа 799 быыбардыыр учаастак үлэлиирэ былааннанар, итилэртэн 791 – бастайааннайдар, 8 – быстах кэмҥэ: үс учаастак – полярнай ыстаансыйаларга, үс – хайа-байытар тэрилтэлэргэ, икки – өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ мэдиссиинэ тэрилтэтигэр.
— Быыбардыыр учаастактарга хамсык кэмигэр ханнык миэрэлэр ылыллалларый?
— Билэргит курдук, дьаҥ кэмигэр ханна барытыгар куттал суох буолуутугар миэрэлэр ылыллаллар, Бүтүн Арассыыйатааҕы куоластааһыҥҥа да итинник дьаһаллар ылыллыахтара. Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыйаах таһаарарыгар, быыбардыыр хамыыһыйа сүрүн соругунан куоластааччыларга уонна быыбардыыр хамыыһыйа чилиэннэрин доруобуйаларыгар куттал суох буолуутун хааччыйыыны бэлиэтээбитэ. Манан сибээстээн, биһиги Арассыыйа Киин быыбардыыр хамыыһыйатын РФ Роспотребнадзорун кытта сүбэлэригэр олоҕуран бары миэрэлэри ылынабыт.
Куоластааһын бары кыттыылаахтара, хамыыһыйалар чилиэннэрэ, кэтээн көрөөччүлэр тус харыстанар сириэстибэлэринэн – мааскаларынан, бэрчээккилэринэн, санитайзердарынан хааччыллыахтара. Маны сэргэ, куоластыыр сирдэри дезинфекциялыахтара. Куоластааһыҥҥа дьон бэйэлэрин икки ардыларыгар икки миэтэрэ тэйиччи буолуулара тутуһуллуоҕа. Дьон тоҕуоруһуутун таһаарбат туһуттан киирии уонна тахсыы тус-туһунан буолуохтара.
— Саха сирин Киин быыбардыыр хамыыһыйата ыйы кыайбат кэмҥэ бэлэмнэнэ охсуо дуо?
— Кырдьык, кылгас кэм хаалла, ол эрээри манна биири болҕомтоҕо ылыахха, бастаан куоластааһыны муус устар 22 күнүгэр ыытабыт диэн олордохпутуна, дьаҥ туран, бэрэсидьиэн куоластааһын болдьоҕун от ыйын 1 күнүгэр көһөрбүтэ. Бэлэмнэнии үлэтин өссө олунньуга саҕалаабыппыт, онон бэлэмнэнии үлэтин от ыйын 1 күнүгэр диэри ыытыахпыт диэн мэктиэлиир кыахтаахпын.
Бу кэм устата биһиги сирдээҕи-уоттааҕы быыбардыыр хамыыһыйалар испииһэктэрин саҥаттан оҥорбуппут. Сирдээҕи-уоттааҕы уонна учаастактардааҕы быыбардыыр хамыыһыйалары, судаарыстыбаннай былаас уорганнарын, олохтоох салайыныы уорганнарын кытта кинилэр биһиги хамыыһыйаларбытын сөптөөх тэрилинэн, оргтиэхиньикэнэн, көмпүүтэрдэринэн, сибээс тэриллэринэн, саппаас дьиэнэн-уотунан, уоту биэрэр саппаас тэриллэринэн, тырааныспарынан хааччыйалларын курдук бэлэмнэнии үлэтин ыыппыппыт.
Ханнык баҕарар быыбар хампаанньаларыгар курдук, уустук суоллаах-иистээх уонна тэйиччи сытар сирдэргэ, булчуттарга, балыксыттарга, табаһыттарга, геологтарга болдьоҕун иннинэ куоластааһын ыытыллыаҕа, ол иһин олохтоох салайыныы уорганнарын кытта маннык туһаайыылары торумнаатыбыт.
— Ханна баар миэстэҕиттэн куоластааһын ньымата туттуллуо дуо, атыннык эттэххэ, “мобильнай быыбардааччы”?
— Биллэрин курдук, “мобильнай быыбардааччы” ньымата аан бастаан 2018 сыл кулун тутар 18 күнүгэр РФ бэрэсидьиэнин быыбардыыр хампаанньатын кэмигэр туһаныллыбыта. Онно гражданнар регистрацияламмыт сирдэриттэн эрэ буолбакка, дьиҥнээх баар сирдэриттэн куоластыыр кыахтаммыттара. Онно, 2018 сыллаахха 60 600 киһи куоластаабыта, ол эбэтэр өрөспүүбүлүкэ быыбардааччыларын уон бырыһыанын кэриҥэ.
Бу ньыманы туһанан куоластыахтарын баҕалаахтар бэс ыйын 5 күнүттэн саҕалаан сайабылыанньаларын сирдээҕи-уоттааҕы быыбардыыр хамыыһыйаларга, элбэх өҥөнү оҥорор кииннэргэ (МФЦ, Мои документы) эбэтэр судаарыстыбаннай эбэтэр муниципальнай өҥөлөр биир кэлим порталларыгар биэрэр кыахтаахтар.
Маны сэргэ, бэс ыйын 16 күнүттэн 21 күнүгэр диэри маннык сайабылыанньалары учаастактааҕы быыбардыыр хамыыһыйаларга биэриэххитин сөп.
— Быйыл дьиэттэн олорон куоластааһын киирдэ. Бу ньыманан хайдах туһанабыт?
— Коронавирус дьаҥын тарҕаныытын туоратар сыалтан куоластааһыны сэттэ күн ыытарга быһаарыы ылыныллыбыта, ол эбэтэр бу олох ураты түгэн. Бэс ыйын 25 күнүттэн саҕалаан учаастактарга тиийэн куоластыахха сөп уонна тас өттүгэр, ол эбэтэр дьиэҕэ олорон. Бу куттал суох буолуутун хааччыйар, дьон бэйэ-бэйэлэрин кытта хантаактаспаттарын туһуттан ыытыллар. Ол иһин бэс ыйын 25 күнүттэн саҕалаан учаастактарга барар кыахтара суох, ыалдьар эбэтэр атын аахсыллар төрүөттээх (маны быыбардыыр учаастак быһаарыаҕа) дьон дьиэҕэ куоластыахтара, быыбардыыр хамыыһыйа чилиэннэрэ дьиэҕэ тииийэхтэрэ, өскөтүн быыбардааччы дьиэттэн тахсар кыаҕа суох буоллаҕына, киниэхэ хантаактаспакка эрэ куоластааһын тэриллиэҕэ. Ол эбэтэр быыбардыыр хамыыһыйа чилиэннэрэ киниэхэ куоластыыр бүлүтүөн, сайабылыанньа, харыстанар мааска, бэрчээккэ, уруучука угуллубут бакыатын туттарыахтара. Маны хантаактаспакка ылан баран, гражданин төттөрү дьиэтигэр киирэн бүлүтүөнү толорор уонна көһөрүллэ сылдьар дьааһыкка угар.
— Төрүт Сокуоҥҥа киллэриллэр көннөрүүлэр тустарынан хантан билиэххэ сөбүй?
— Этиллибит көннөрүүлэр тустарынан үгүс ньыманан билсиэххэ сөп. Итилэр Саха сирин, Арассыыйа Быыбардыыр хамыыһыйаларын саайтарыгар, Конституция2020.РФ саайтка бааллар. Көннөрүүлэр тустарынан араадьыйанан, тэлэбиидэнньэнэн, сонуннары киэҥник тарҕатар сириэстибэлэр көмөлөрүнэн быһаараллар.
Консультант-плюс уонна Гарант быраап тиһиктэрин көмөлөрүнэн тиэкиһи билсиэххитин сөп. Ону сэргэ, быыбардыыр учаастактарга.
— Бүтүн Арассыыйатааҕы куоластааһынынан сибээстээн, гражданнарга тугу баҕарыаҥ этэй?
— Бүтүн Арассыыйатааҕы куоластааһын – бу быыбар буолбатах, ол эрээри манна эмиэ итинник бириинсиптээх, куоластааһыҥҥа кыттарга эбэтэр кыттыбакка хааларга ким да күһэйэр бырааба суох. Күндү Саха сирин олохтоохторун куоластааһыҥҥа көхтөөхтүк кыттаргытыгар ыҥырабын. РФ бэрэсидьиэнэ эппитин курдук, Төрүт Сокуон судаарыстыба сүрүн сокуонунан буолар. Бу биһиэхэ эрэ сыһыаннаах буолбатах, оҕолорбутугар эмиэ. Манна социальнай, үөрэх, мэдиссиинэ эйгэлэригэр, норуоттар икки ардыларынааҕы сыһыаннаһыыларга саҥа юридическай мэктиэлээһиннэр бааллар. Ол иһин дойдубут дьоһун суолталаах бэлиэ күнүгэр көхтөөхтүк кыттаргытыгар ыҥырабын.
Дьулустаан СЕРГЕЕВ, СИА.