АЛРОСА быйылгы сылга сүрүн түмүктэрэ уонна былааннара ханныктарый? Алмааһы хостооһун кээмэйинэн аан дойдуга инники иһэр Арассыыйа алмааһы хостуур хампаанньатыгар социальнай бэлиитикэ олоххо хайдах киирэрий? «Хампаанньа сүрэҕин» -– Мииринэй куораты туох күүтэрий?
Бу уонна да атын боппуруостарга АЛРОСА аахсыйалаах хампаанньа генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Дьячковскай хоруйдаата.
Edersaas.ru
— Алексей Прокопьевич, 2021 сылга АЛРОСА бөлөҕөр ханнык сүрүн түмүктэри уонна ситиһиилэри бэлиэтиэҥ этэй?
—2021 сыл, Арассыыйа уонна аан дойду атын хампаанньаларыгар курдук, «ковид туругуттан» дьиҥнээхтии тахсыы сылынан буолла. Хампаанньа ити түһүмэҕи дьоһуннук туораата диэн билигин эрэллээхтик этиэхпитин сөп.
2021 сылга алмааһы хостооһун көрдөрүүтэ 32,4 мөлүйүөн каракка тэҥнэстэ. Алмааһы атыылааһын сылга 1,4 төгүл улаатан, 45,5 мөлүйүөн каракка тиийдэ. 2021 сыл төрдүс кыбартаалыгар алмааһы хостооһун, ааспыт сылы кытта тэҥнээтэххэ, 4% улаатан, 9,1 мөлүйүөн карат буолла.
Бу, арааһа, 2021 сыл биир сүрүн түмүктэриттэн биирдэстэрэ. Бөлөхтөр, дьон-сэргэ бары түмүстүлэр, холбостулар. Сыл түмүгүнэн үлэҕэ уонна үпкэ-харчыга үчүгэй көрдөрүүлэннибит. Ол иһин, Саха сирэ, хампаанньа биир бөдөҥ акционерын быһыытынан, өрөспүүбүлүкэ түмүллүбүт бүддьүөтүгэр муҥутуур дивиденнэри -– 50 миллиард курдугу ылбыта өйдөнөр. Онтон хампаанньа акционердарынан буолар өрөспүүбүлүкэ аҕыс оройуонун бүддьүөтүгэр 11 миллиард курдук үп киирдэ. Бу эмиэ хампаанньа устуоруйатын тухары муҥутуур көрдөрүүнэн буолар уонна 2020 сылга дивидент төлөбүрдэрин икки төгүл аһарар. Саха сирин бүддьүөтүгэр АЛРОСА нолуокка уонна атын сиртэн киллэрэр төлөбүрдэрэ 2021 сыл түмүгүнэн 90 миллиартан таҕыста. Ити бастакыта.
— Хампаанньа социальнай бэлиитикэтигэр туох уларыйыылар, сонуннар баалларый?
— Иккиһинэн, бэлиэтиэхпин баҕарабын: 2021 сылга АЛРОСА бөлөх социальнай бэлиитикэтин ыытарыгар саҥа түһүмэх саҕаланна. Маныаха дойдуга барытыгар даҕаны уонна Саха сиригэр социальнай эбийиэктэри (успуорт комплекстарын, култуура тэрилтэлэрин) үбүлүүр уонна көрөр-истэр хампаанньалар суохтарын бэлиэтиир тоҕоостоох. Хампаанньа нэһилиэнньэҕэ улахан социальнай өйөбүлү оҥорор. Мииринэй оройуонун оҕолорун улахан аҥаардара АЛРОСА Култуура-успуорт комплексыгар куруһуоктарга уонна сиэксийэлэргэ дьарыктанар. Хампаанньа генеральнай дириэктэрин быһаарыытынан, былырыыҥҥыттан ыла кинилэр төлөбүрдэрэ кыччаата -– ыйга 100 солкуобай. Холобур, бу иннинэ хоккей сиэксийэтигэр сылдьарга ыйга 1200 солкуобай курдугу төлүүллэрэ. Маннык быһаарыылар сүрүн соруктара -– оҕолор дьиэ кэргэн дохуотуттан тутулуга суох, куруһуоктарга уонна сиэксийэлэргэ сылдьар кыахтара улаатыахтаах. Өскөтүн атын тэрилтэлэр быраактыкаларын үөрэтэн көрдөххө, кинилэр ортолоругар АЛРОСА быдан чорбойор. Саха сиригэр итинник хампаанньалар чахчы суохтар, Арассыыйаҕа да элбэҕэ суохтар.
АЛРОСА бырабыыталыстыбатын генеральнай дириэктэрин-бэрэссэдээтэлин Сергей Иванов салалтатынан хампаанньа саҥа социальнай бэлиитикэтин сүрүн тускуллара оҥоһуллубуттара. Бастакытынан, хампаанньа оройуоҥҥа үөрэхтээһин, доруобуйа харыстабыла, култуура уонна успуорт бырагыраамаларын оҥорорго уонна үбүлүүргэ көхтөөхтүк кыттар. Үбү-харчыны араас тутууга, тэриллэри атыылаһарга эрэ биэрэр буолбатах, ону таһынан үөрэх уонна доруобуйа харыстабылын үлэһиттэригэр эбии чэпчэтиилэри, оройуон үөрэнээччилэрин босхо сылаас аһылыгынан хааччыйыыны үбүлүүр. Иккиһинэн, 2021 сылтан АЛРОСА биһиги үлэлиир оройуоннарбыт нэһилиэнньэтин өйүүрүгэр т анал үбү туспа көрөр буолла. Муниципальнай тэриллиилэр араас дьоһун суолталаах кыһалҕаларын быһааралларыгар эбии кыах баар үөскээтэ. Үсүһүнэн, генеральнай дириэктэр сорудаҕынан, Мииринэй куораты тупсарарга тиһиктээхтик үлэлээн эрэбит. Бу иннинэ уонна билигин даҕаны хаарбах дьиэттэн дьону көһөрөргө, аспаал суолу оҥорорго, фасадтары кырааскалыырга, куорат пааркатын тупсарарга уо.д.а. элбэх үбү көрөбүт. Бу бырайыактар бары бэйэ-бэйэлэриттэн туспа олоххо киллэриллэллэр. Хампаанньа билигин чопчу тиһиктээх көрүүнү туруорсар.
— Ити туһунан сиһилии кэпсиэҥ дуо? Оройуон киинин чопчу ханнык уларыйыылар күүтэллэрий?
— Үлэ Мииринэй архитектурнай-художественнай концепциятын сайдыытыгар «Норуот актыыба» уопсастыбаннай хамсааһын уонна АЛРОСА сакааһынан ыытыллыаҕа. Куорат маастар-былаана чугастааҕы сылларга куорат сайдыытын сүрүн түһүмэхтэрин быһаарыахтаах. Бу дьон хаачыстыбалаах муниципальнай өҥөнү ылар куораттарын Уһук Илиҥҥэ хайдах аныгы куорат оҥоробут диэн ыйытыыга хоруйдуур оройуон киинин реновациятын былаанынан буолуоҕа.
Саха сирин Ил Дархана Айсен Николаев өйөбүлүнэн ити бырайыакпытынан «Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форумҥа-2022» кыттар былааннаахпыт.
Ол курдук, оройуон дьаһалтатын уонна өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын кытары АЛРОСА холбоһуктаах тус сыаллаах соруктарыттан биирдэстэрэ -– Мииринэй куораты биир кэлим сайыннарыы. Тыраныыспар уонна коммунальнай инфраструктуралары хос оҥорууну, аныгы паарка уонна сынньалаҥ күөх зоналарын оҥорууну, успуорт уонна оҕо былаһааккаларын тутууну уо.д.а. киллэрэн туран. Мииринэй куорат олохтоохторо сынньанар сирдэригэр уу зоналара, кытыллар баар буолаллара олус суолталаах, бу сорук сотору кэминэн быһаарыллыахтаах.
— Оройуоҥҥа тырааныспар табыгастаах буолара төһө кыалларый?
— Ити — хампаанньа социальнай бэлиитикэтигэр өссө биир тутаах түгэн. Тоҕо диэтэххэ, Мииринэй түргэн тэтимнээх олохтоох куорат, куорат олохтоохторо оройуон уонна өрөспүүбүлүкэ таһыгар элбэхтик бараллар-кэлэллэр. Ити -– сэбиэскэй кэмтэн олохсуйбут култуура, дьон-сэргэ уоппускаҕа элбэхтик айанныыр.
Билигин Мииринэйгэ саҥа аэропорт тутулла турар, 2024 сылы аһарбакка эрэ үлэҕэ киллэриллиэхтээх. Комплекс саҥа аэровокзаллаах уонна көтөр-түһэр балаһалаах буолуоҕа. Бу эбийиэги тутарга АЛРОСА 11 миллиард кэриҥэ үбү биэрэр. Иккиһинэн, 2021 сылтан Мииринэй уонна Полярнай (Удачнай куорат) аэропортарыттан көтүүлэргэ федеральнай бүддьүөттэн субсидиялары ылаллар. Ону таһынан, 2022 сылтан хампаанньа хос уопсастыбаларын, балыыһалар уонна муниципальнай үөрэхтээһин үлэһиттэрэ бары икки сылга биирдэ чэпчэтиилээх айан ороскуотун туһаммыттара, ону АЛРОСА төлүүр.
— Бырамыысыланнаска олохтоох каадырдары тардыы хайдаҕый?
— Үгэс быһыытынан, биһиги стационар хампаанньа быһыытынан олохтоох каадырдарга тирэнэбит. Өскөтүн ханнык эмэ «узкай» идэлээх исписэлиистэри өрөспүүбүлүкэттэн булбатахпытына, атын эрэгийиэннэртэн ылабыт. Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ хампаанньа уонна структурнай подразделениеларын каадырдарын састаабын 90-тан тахса бырыһыана -– Саха Өрөспүүбүлүкэтин олохтоох каадырдара.
Сүрүн уонна туһааннаах производствоны кэҥэтии, саҥа бырайыактар АЛРОСА 2021 сылга 1800-тэн тахса үлэ миэстэтин таһаарарыгар көмөлөстүлэр. Барыта кэриэтэ -– Саха сиригэр. Өссө итиччэ миэстэни быйыл эмиэ таһаарарга былаанныыллар. Ол иһигэр, биһиги ордук элбэх үлэһити алмаастаах түөлбэ оройуоннарыттан Накыын баайдаах сиригэр бастайааннай миэстэҕэ уонна баахта үлэтигэр тардабыт. Манна бэлиэтээн эттэхпинэ, билигин АЛРОСА бөлөҕө сайдыы уонна саҥа производствоны арыйыы түһүмэҕэр сылдьар. «Мир» руднигы чөлүгэр түһэрии уонна Айхалга «Юбилейнай» сир аннынааҕы руднигы тутуу былааннарыгар үчүгэй хамсааһыннар таҕыстылар. Бу боппуруостарга официальнай быһаарыылар ылыллалларыгар уонна Мииринэй оройуон сайдыы саҥа түһүмэҕэр киирэригэр олус эрэнэбин. Ити хампаанньа каадырын кыаҕын кэҥэтэригэр тириэрдиэҕэ.
— Уопсайынан АЛРОСА эрэгийиэни кытары хардарыта бииргэ үлэлээһинэ хайдаҕый?
— 2021 сыллаахха алмаастаах түөлбэ бары оройуоннара — Үөһээ Бүлүү, Бүлүү, Ньурба, Сунтаар, Мииринэй, Ленскэй, Өлөөн уонна Анаабыр – 2020 сыл иккис аҥаарыгар уонна 2021 сыл бастакы аҥаарыгар 1 миллиард 349 мөлүйүөннүү солкуобай үбү ыллылар. Бу сыл иккис аҥаарын дивиденнэрин бу сылга ылыахтара. Ону таһынан, Ньурба улууһа уонна Өлөөн оройуона хампаанньа туспа дуогабарынан биллэр сууманы эбии ылаллар, тоҕо диэтэххэ, кинилэр сирдэригэр-уоттарыгар алмаас хостонор.
Бэлиэтээн эттэхпинэ, өрөспүүбүлүкэ эрэгийиэннээҕи валовай бородууксуйатын үс гыммыт биирэ эмиэ Мииринэй оройуонугар оҥоһуллар, Саха сирин бүддьүөтүн бэйэтин дохуотун аҥаарыттан ордуга Мииринэй оройуонуттан киирэр.
Хампаанньа өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар, ол иһигэр, Мииринэй оройуонун сайдыытыгар, кылаата олус улахан. Ил Дархан өрөспүүбүлүкэ эмиэ Мииринэй оройуон сайдыытыгар күүһүн уонна үбүн биэриэ диэн бигэргэппитэ дьоһун суолталаах. Саха сирин Ил Дархана Айсен Николаев Судаарыстыбаннай Мунньахха (Ил Түмэҥҥэ) сыллааҕы Туһаайыытыгар өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн дохуоттаах чааһын оҥорорго АЛРОСА улахан оруолун бэлиэтээбитэ. Хампаанньа үлэтэ-хамнаһа эрэгийиэн бигэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар сүрүн суолталаах. Хампаанньа нолуокка төлөбүрдэрэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн толорорго биллэр төрүөтүнэн буолаллар. Ил Дархан ону таһынан хампаанньа Горнай улууһун Бэс Күөлүн сэлиэнньэтигэр баһаар алдьархайын чөлүгэр түһэрэргэ кыттыытын бэлиэтээбитэ. Санатан эттэхпинэ, хампаанньа уокка былдьаммыт дьиэлээхтэргэ саҥа дьиэни тутарга 200 мөлүйүөн солкуобайдаах үбү биэрбитэ.
Ил Дархан өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар бырамыысылыннай, хостуур тэрилтэлэри эрэгийиэн муниципальнай тэриллиилэрин сайдарыгар көхтөөхтүк кыттыһарга ыҥырбытын өйдүүбүт. Биһиги өрөспүүбүлүкэ салалтата туруорбут соруктарын бэйэбит былааннарбытын кытта тэҥнээн көрдүбүт уонна сөптөөх суолунан баран иһэрбитин өйдөөтүбүт.
Ил Дархан өрөспүүбүлүкэ үбүлүөйдээх 2022 сылын Ийэ сылынан биллэрдэ. Саха сирин баһылыгын Туһаайыытын олоххо киллэрии уонна Ийэ сылын дьаһалларын чэрчитинэн, АЛРОСА Мииринэй оройуонугар уонна алмаастаах түөлбэ бары оройуоннарыгар социальнай бэлиитикэтин күүһүрдэр. АЛРОСА ол иһигэр, олохтоох нэһилиэнньэни өйүүргэ хайысхаламмыт социальнай бэлиитикэтин олоххо киллэриитин салҕыыр, хампаанньа үлэ ыытар сирин-уотун нэһилиэнньэтэ дьарыктаах буоларыгар уонна олоҕун таһыма үрдүүрүгэр көмөлөһүө.
Ол иһин, билигин өрөспүүбүлүкэ уонна оройуоннар дьаһалталарын кытары бииргэ ылыллыбыт былааннары барытын олоххо киллэриэхтээхпит. Элбэх үлэ күүтэр.
«Саха сирэ», edersaas.ru сайтка анаан Елена ТИХОНОВА суруйуутуттан тылбаас.