“Үлэ суох!” диэн сылтахтанан бэйдиэ сылдьар эдэр ыччат тыа сиригэр даҕаны, куоракка даҕаны куруутун баар. “Үөрэҕим тиийбэт!” диэн куоһурданааччылар эмиэ үгүстэр.
edersaas.ru
Кырдьык, үөрэҕэ суох аныгы үйэҕэ сылаас миэстэ булунар ыарахан. Ол эрэн, үлэни булунар кырдьык оннук уустук буолуо дуо? Дьиэ кэргэни хааччыйар, саатар бэйэни ииттинэр үлэ, олоччу сүтэн хаалла дуо? Бүгүҥҥү ыалдьыппыт итинник кэпсээннэргэ итэҕэйбэт. Ити санаатын бэйэтин дьарыктарынан бигэргэтэр. Бу ыстатыйаҕа Мэҥэ-Алдантан төрүттээх Алексей Архипов хайдах олоххо аналын булбутун туһунан кэпсэтиэхпит.
Аҕабыттан үөрэммитим
— Мин аҕам Бүөтүр Архыыпап дойдубутугар киэҥник биллэр атах таҥаһын улларар маастар этэ. Мэҥэ-Алдаҥҥа олорор эрдэхпитинэ, дьон ыраахтан анаан-минээн кэлэн, киниэхэ сакаастыыр этилэр. Мин киниэхэ көмөлөһөр буолан, оскуолаҕа үөрэнэ сылдьар эрдэхпиттэн идэлэммитим. Бастаан аҕам ылбыт сакаастарын чэпчэки өттүн оҥорторо биэрэр этэ, онтон тохсус кылааска сылдьан, атах таҥаһын оһуттан тилэҕэр диэри бүтүннүү тигэргэ үөрэммитим. Бастаан аҕам унтуу, этэрбэс эрэ тигэр этэ. Арай биирдэ уулуссаҕа хаатыҥкаттан кырыллан оҥоһуллубут бачыыҥканы кэтэ сылдьар киһини көрбүт. Онтон ыла “маннык оҥоруохха сөп эбит” диэн өй ылан, эмиэ итинник бачыыҥкалары, саппыкылары оҥорор буолбут. Кэнники мин эмиэ ити курдук атах таҥаһы оҥорор буоллум.
— Аҕам 2013 сыллаахха күн сириттэн барбыта. Соторутааҕыта куоракка биир дойдулаахпын көрсүбүтүм. Кэпсэтэ туран унтуутун көрдөрбүтэ — мин аҕам уон сыл аннараа өттүгэр тикпит атаҕын таҥаһын күн бүгүҥҥэ диэри кэтэ сылдьар эбит.
Сайын — тутуу, кыһын — тигии
— Тохсус кылааһы бүтэрэн баран оскуолаттан барбытым. Туох даҕаны анал үөрэххэ туттарсыбатаҕым, ити кэмҥэ олохпор тугунан дьарыктанарбын бигэтик билэр этим. Аҕам атах таҥаһы оҥорортон атын, өссө мас ууһа, дьиэ тутааччы этэ. Ити идэлэрин миэхэ эмиэ иҥэрбитэ. Онон бастаан утаа сүрүн үлэм дьиэ тутуута этэ. Арба, ол иннинэ кыыл пиэрмэтигэр үлэлээбитим, хара саһыллары ииппитим. Онтон биир сайын торбостору ииппитим. Дьэ ол кэннэ тутууну булан, сүрүн дьарыгым буолбута.
— Тополиное бөһүөлэккэ аҕыйах сыл иһигэр хаарбах дьиэттэн көһөрүү бырагырааматын чэрчитинэн дьиэ бөҕө тутуллубута. Ити бөһүөлэккэ чааһынай дьиэ суоҕун кэриэтэ, бары кыбартыыраҕа олороллор. Онно биир биригээдэҕэ прорабтаабытым, аан, түннүк оҥоруутунан дьарыктанар этибит. Чопчу сыыппаралары өйдөөбөппүн эрээри, ити бөһүөлэк 90%-тан тахса дьиэ саҥаттан тутуллубута. Онон ити диэки үлэ бүтэн хаалбыта. Ол иһин куоракка кэлэн үлэлии сылдьабын.
— Бастаан тутуу биригээдэлэригэр үлэлээн көрбүтүм, сөбүлээбэтэҕим — иһэллэрэ-аһыыллара элбэҕэ бэрт этэ. Кэнники, баҕар, бэйэм биригээдэ тэриниэм. Билигин табаарыспыныын иккиэ буолан үлэлиибит. Кини үксүн сакаас булар, көмөлөһөөччүлэри наймылаһар, сороҕор тутуһар. Мин уһанабын. Былырыын сааскыттан учаастак атыылаһан, дьиэ, баанньык, туалет олоччу тутан атыылыыр буоллубут. Быйыл хойутаатыбыт, бу дьиэбитин саҥардыы бүтэрэн эрэбит. Атах таҥаһыгар сакаас бөҕө мунньуллан турар. Дьэ саҕалыам этэ.
Хаатыҥка — мин матырыйаалым
— Этэрбэһи, унтууну тигэр киһи элбэх, күрэстэһии кытаанах. Оттон хаатыҥкаттан атах таҥаһа тигэр киһи Саха сиригэр аҕыйах. Аҕам үгэһинэн, өр үйэлээх, уонча сыл кэтиллэр атах таҥаһын оҥоруутунан дьарыктанабын. Хаатыҥкаттан үчүгэйдик тигиллибит бачыыҥкалар, саппыкылар өр кэтиллэллэр. Икки-үс сыл буола-буола уллуҥун эрэ уларытыахха наада.
— Тохтообокко эрэ эспэримиэнниибин, саҥаттан саҥа көрүҥнэри айабын. Бачыыҥка арааһын, уһун остоох саппыкылары, тирии эбиилээх, “молния” сомуоктаах, велкро липучкалаах, быалаах — айа сатаатахха, ньыма элбэх. Холобур, быһаҕы угар туспа сиэптээх хаатыҥка саппыкыны дьон олус сонургуу көрбүттэрэ, бу күҥҥэ түөрт оннук атах таҥаһын тиктим. Ити сүөһүнү астыырга, дьиэ таһыгар үлэлииргэ туһалаах, быһаҕы саппыкы оһугар укта сылдьыбыттааҕар быдан табыгас буолар. Билигин дьахтар кэтэр атах таҥаһын оҥоруохпун баҕарабын, атын маастардар оҥоһуктарын көрөбүн, ньымаларын үөрэтэбин. Хаатыҥканы аныгы үйэ маастардара саҥаттан айан таһаарбыттар. Араас дьэрэкээн ойуулаах, быысапкалаах, дьикти быһыылаах-таһаалаах гына оҥорор буолбуттар. Хайа даҕаны муодунай бэйэлээх кыыс сирбэт таҥаһа буолан тахсар. Сананнахпына, саҥа тигэр тэриллэри атыылаһыныам уонна күүскэ ылсыаҕым.
Инстаграм күүһэ
https://www.instagram.com/arkhipov1984/?hl=ru
— Оҥоһуктарбын барытын инстаграммар таһаарабын ( @arkhipov1984 ), дьон сүрдээҕин сэҥээрэр. Инстаграм уопсайынан сүдү күүс, үгүс сакааһым ити сыһыарыы нөҥүө кэлэр. Үс сыл анараа өттүгэр арыйбытым, билигин 2000-тан тахса сурутааччылаахпын. Биирдэ мин туспунан 50 000-тан тахса сурутааччылаах улахан паблик таһаарбыта. Ол кэннэ Саха сирин таһыттан кытта сакаастар киирбиттэрэ, Калмыкияттан, Забайкальскай, Иркутскай уобаластартан. Бу күннэргэ өссө Ютуб-ханаал арыйар былааннаахпын. Саҥа GoPro камера, штатив атыыластым. Бу иннинэ төлөпүөнүм камератыгар уһулар этим, онно даҕаны сатаатахха, син киһилии хаачыстыбылаах роликтары устуохха сөп. Саҥа кэм тыынын куоттарбакка тутустахха эрэ олоҕу батыһа сайдыахха сөп.
Олорор дойдум Томпо улууһа
— Бэйэм Сайдыы диэн Томпо улууһун кыра дэриэбинэтигэр төрөөбүтүм, оттон оҕо сааһым Мэҥэ Алдаҥҥа ааспыта. Кэнники Тополиное сэлиэнньэҕэ көспүппүт. Былырыын кэргэннэммитим. Дьиҥэр кэрэ аҥаарбыныын бииргэ буолбуппут бэһис сыла, былырыын докумуонунан саахсаламмыппыт. Кэргэним Тополинайга эбээн тылын үөрэтэр учуутал. Эрдэ эппитим курдук, дойдубар тутуу үлэтин бүтэрэн кэбиспиппит, онон дьиэбиттэн тэйэн, бу Дьокуускайга үлэлии сылдьабын. Быйыл дойдубар икки эрэ ый олорбутум, хата, сайын кэргэним манна кэлэн миигин кытта үлэлэспитэ. Куоракка эбээн тылын үөрэтэр учуутал үлэ булара уустук буоллаҕа, һэ-һэ. Дьиҥэр, манна билэр дьонннордоох, кинилэр учуутал үлэтин булан биэриэхтэрин сөбө буолуо. Иннэ гынан, биһиги дьиэ кэргэн инникибитин тобула сылдьар кэммит.
— Биири бигэтик этиэхпин баҕарабын, баҕалаах киһи билиҥҥи кэмҥэ үлэни хантан баҕарар булуон сөп. Дьарык арааһа “ыһылла” сытар диэххэ сөп — сүрэхтээх киһи ханнык баҕарар талбыт идэтин баһылыан сөп.
Егор Карпов хаартыската уонна Алексей Архипов инстаграмыттан ылыллыбыт түһэриилэр