Ааспыт ыйга Москваҕа буолан ааспыт АККОР сийиэһигэр Амма улууһуттан үс бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта Амматтан Анна Алексеева, Сэргэ Бэстэн Александр Фомин уонна Болугуртан Любовь Потапова кыттан кэллилэр.
edersaas.ru
Хортуоппуйга идэтийэр бааһынай хаһаайыстыба баһылыга Александр Фомин ааспыт сылларга уопсастыбаннай төрүккэ өрөспүүбүлүкэтээҕи Бааһынай хаһаайыстыбалар уонна тыа хаһаайыстыбаларын кэпирэтииптэрин ассоциацияларын иһинэн тэриллибит эдэр бааһынайдар түмсүүлэрин салайбыта, билигин эрэбиисийэлиир хамыыһыйа чилиэнинэн үлэлиир.
— Сыл аайы ыытыллар бу сийиэскэ мин өссө аҕыс сыл анараа өттүгэр кыттан турарбын, — диир Александр. — 2012 сыллаахха дэлэгээттэр ол кэмҥэ тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар сыһыаннаах элбэх кыһалҕалаах боппуруостары туруорбуттара, сийиэс ыарахан тыыннаах барбыта. Кэнники сылларга АККОР көмөтүнэн салааҕа болҕомто ууруллар, тыа хаһаайыстыбатыгар үп көрүллүүтэ үрдээбит буолан, быйылгы сийиэскэ кэпсэтии халыыба биллэрдик уларыйбыт. Дэлэгээттэр састааптара эдэримсийбититтэн көрдөххө, бу дьыалаҕа эдэр дьон ылсан эрэр эбиттэр. Бу сийиэскэ сылдьан, киһи атын эрэгийиэн бааһынайдара хайдах үлэлээн-хамсаан олороллорун билэр, бастыҥ өттүн үлэҕэ-хамнаска туһанар… Бастакы күн аһаҕас микрофон үлэлээн, тыл этиэн баҕалаахтары барыларын иһиттилэр. Сорох эрэгийиэннэр сытыы боппуруостары туруордулар, салалталара истибэт кыһалҕаларын кэпсээтилэр. Элбэх дэлэгээт хонтуруоллуур, кэтиир уорганнар үлэлэрэ күүһүрбүтүн, ол бааһынайдарга элбэх мэһэйдэри үөскэтэрин эттилэр. Холобур, сүөһү сааҕын сибиэһэйдии бааһынаҕа тута киллэрбэт ирдэбил баар буолбут. Урукку сийиэс “Россельхозбаан” үлэтинэн астымматах буоллаҕына, билигин баан тыа хаһаайыстыбатыгар эргийбитэ бэлиэтэннэ. Бааһынайдар кэккэлэрин элбэтэр, субсидияны хайдах үллэрэр туһунан о.д.а. тула кэпсэтии таҕыста. Дэлэгээттэр АККОР бэрэсидьиэнэ Владимир Плотниковка, тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Дмитрий Патрушевка, кини солбуйааччыларыгар, Судаарыстыбаннай Дума дьокутааттарыгар, Федерация Сэбиэтин чилиэннэригэр, бааннар бэрэстэбиитэллрэигэр тыын суолталаах ыйытыылары биэрэннэр, чопчу хоруйдары ыллылар.
— Саха сирин дэлэгээттэрэ тугу туруорустугут?
— Саха сириттэн үс дэлэгээт тыл эттэ. Сунтаартан «Кириэстээх» ТХПК салайааччыта Владимир Егоров нолуок (НДС) киириитэ улахан охсуулаах буолбутун, улахан эргитиилээх кэпэрэтииптэргэ табыгаһа суоҕун эттэ. Хаҥалас бааһынайа Татьяна Скрябина уматык сыаната ыараханын, ороскуот кээмэйэ суоҕун, бурдугу үүннэрээччилэр, оҕуруотчуттар уматыгы бааһынаҕа барыылларын эттэ, ойоҕос нолуок сүрүн чааһа суол пуондатыгар киирэрин сыыһанан аахта. Горнай улууһуттан ассоциация бэрэссэдээтэлэ Вера Лиханова «Росагролизинг» тиэхиньикэҕэ чэпчэтиилээх тэрилтэ өҥөтүнэн Саха сиригэр икки сыл устата 70 сайабылыанньа киирбитин үрдүнэн туһамматахтарын эттэ. Манна сыһыаннаах тэрилтэлэр урукку иэстэрэ сотулла иликтэринэн Саха сирэ улахан иэстээҕэ этиллибитигэр өрөспүүбүлүкэни биир халыыпка киллэрбэккэ, фермердэри арааран көрөргө, чэпчэтиилээх тиэхиньикэни туһаналларыгар көмөнү оҥорорго эттэ.
Сийиэс пленарнай чааһыгар өрөспүүбүлүкэтээҕи ассоциация салайааччыта Александр Артемьев элбэх боппуруоһу туруорда. Ынах арыытын сыаната ыараханын, нолуога үрдүгүн, граннар балаһыанньаларыгар элбэх үлэ миэстэтин таһаарар, үлэһиттэри булгуччу тутар ирдэбил баара уустуктары үөскэтэрин, маны араас нэһилиэнньэлээх эрэгийиэннэргэ тус-туһунан көрөргө уонна биир үлэһит миэстэтин тутарга эттэ. Чааһынай дьиэ сыаната куораты кытта тэҥнэспэтинэн тыа сиригэр чэпчэтиилээх дьиэ тутуутун кубуотатын элбэтэргэ, тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэтин аҕалыы сыаната ыараханын уонна Саха сиригэр хотугу коэффициент көрүллүөхтээҕин туһунан эппитэ дэлэгээттэр биһирэбиллэрин ылла. Даҕатан эттэххэ, Саха сириттэн аҕыс киһи сийиэскэ наҕараада туттулар.
— Бэйэҥ үлэҕэр сыһыаннаах туох интэриэһинэйи, туһалааҕы бэлиэтээтиҥ?
— Мин дьыалабын 2009 сыллаахха сибиинньэ иитиититтэн саҕалаан тэриммитим. Идэбинэн математик буоламмын суоттаан көрөн, эһиилги сылыгар хортуоппуйга холонорго быһаарыммытым. Үлэлээн истэҕим ахсын, дьыала сыыппараҕа буолбакка, барыта үлэттэн тахсарын өйдөөбүтүм. Сийиэскэ атын эрэгийиэн бааһынайдарын кытары кэпсэтэн-ипсэтэн, киһи санаата уларыйар, сонун толкуйдар киирэллэр. Тула уобалаһыгар тахса сылдьан тыһыынчалыы туонна хортуоппуйу харайар уонча тутуулаах хаһаайыстыбаҕа сырыттыбыт. Кинилэр үүнүүлэрэ биһиэхэ тэҥнээтэххэ үс төгүл улахан. Саха сиригэр хортуоппуйунан дьарыктанар киһи элбэх. Бэйэ — бэйэбитин кытта сүбэлэһэн үлэлиибит. Хортуоппуй төһөнөн өҥнөөх да соччонон битэмииннээх дэнэр. Биһиги хараллыыта үчүгэйинэн, хос температуратыгар биир-икки ый туох да буолбат кыһыл хахтаах хортуоппуйу олордобут. Бэйэм нэһилиэкпэр үүнүүм ханнык да күҥҥэ-дьылга оҕустарбатыгар 500 туонна хортуоппуйу харайар тутууну оҥоро сылдьабыт, инникитин итинник тутууну Амма нэһилиэгэр эмиэ былаанныыбыт.
— Бааһынай хаһаайыстыбаны тэринэр төһө уустугуй? Хаһаайыстыба тэриниэн баҕалаахтарга тугу сүбэлиэҥ этэй?
— Аҕам ынах сүөһүгэ, бырааттарым сылгыга уонна субан сүөһүгэ идэтийэр хаһаайыстыбалардаах бааһынайдар. Бары биир толкуйунан, сүбэнэн үлэлиибит, бэйэбит испитигэр эргитиһэр, салайсан биэрэр кэпэрэтииптээхпит. Мин хортуоппуйу таһынан сүөһү сиир бурдугун үүннэриини эмиэ дьаһайабын. Биир уларыйбат үлэһиттээхпин уонна кэмиттэн, дьылыттан көрөн уоннуу киһини быстах үлэҕэ ылабын. Кыһын батарыыга үлэлиибит. Хортуоппуйбутун билигин да атыылыы олоробут. Бааһынай хаһаайыстыбатын тэриниэн баҕалаахтарга билигин кыах өссө кэҥээтэ. Миэстэтигэр тиийэн, баран-кэлэн, көрүөххэ, билсиэххэ, интэриниэтинэн ханнык баҕарар сайтка киирэн элбэҕи туһаныахха сөп. Урукку өттүгэр логистика сайда илик этэ, тиэхиньикэни атыылаһар кутталаах соҕус буолара. Билигин сир боппуруоһа төһө да уустугун иннигэр, баҕа баар буоллаҕына, бэйэ дьыалатын тэриниэххэ сөп. Ким хайдах дьаһанар да, түмүгэ эмиэ оннук буолар.
«Саха сирэ» хаһыакка, edersaas.ru саайтка анаан
Амматтан Алтана Артемьева.