Экологияҕа уонна айылҕа харыстабылыгар сыһыаннаах сокуоннары оҥорууга, нэһилиэнньэҕэ экологическай сырдатар үлэни тэрийиигэ Альбина Сосина таһаарыылаахтык үлэлээбитэ.
edersaas.ru
– 1990-с сыллар саҕаланыыларыгар уопсастыбаннай экологическай хамсааһын саҕаламмыта, – диир Альбина Яковлевна. – Мин 1989 с. Айылҕа харыстабылын судаарыстыбаннай кэмитиэтигэр үлэлии киирбитим. Дьэ ити кэмтэн ыла бастаан кэмитиэт, онтон Айылҕа харыстабылын министиэристибэтин үлэһитин быһыытынан, «Бүлүү», «Амма», «Адыаччы» уопсастыбаннай кэмитиэттэр, Уопсастыбаннай экологическай киин, «Эйгэ» экологическай сырдатыы киинин кытары үлэлээн-хамсаан кэллим.
Бастаан саҕалыырга «киһи айылҕаны баһылыахтаах» диэн өйгө-санааҕа иитиллибит, айылҕаттан туһаналларын эрэ билэр дьоҥҥо айылҕа харыстабыла диэн тугун, экологическай сырдатар үлэни тэрийии тоҕо наадатын өйдөтөр ыарахан этэ. Инньэ гынан, федеральнай сокуоннарга тирэҕирэн, араас биэдэмистибэлэртэн биир санаалаахтарбытын түмэн, судаарыстыба былааһын уорганнарын, үөрэх, култуура, наука уонна бэчээт эйгэлэрин кытары ыкса үлэлээммит, тирэх буолар докумуоннары, сокуоннары оҥорбуппут. Ол түмүгэр, экологическай үөрэхтээһин уонна сырдатыы сүрүн тиһигэ олохтонон, өрөспүүбүлүкэ экологияҕа судаарыстыбаннай бэлиитикэтин олоххо киллэриигэ төрүт буолбута.
– Бу үлэҕэ элбэх учуонайы кытары үлэлээбиккит буолуо?
– Оннук. Бастатан туран, Саха судаарыстыбаннай университетын бэрэпиэссэрдэрин, биһиги бастакы эколог учуонайдарбыт Октавий Толстихин уонна Владимир Винокуров көмөлөрүнэн экологическай үөрэхтээһин кэнсиэпсийэтин оҥорон, 1995 с. бигэргэппиппит. 2003-2004 сс. «Экологическай үөрэхтээһин уонна сырдатар үлэ туһунан» Саха Өрөспүүбүлүкэтин сокуонун оҥорууга бу Кэнсиэпсийэ төһүү буолбута. Хомойуох иһин, маннык сокуон федеральнай таһымҥа суох, ол эрээри дойдуга экология өттүнэн куттал суох буолуутун хааччыйыы тустаах сокуоҥҥа тирэҕириэхтээҕин үрдүкү салалта өйдөөтө. Онон, коронавирус дьаҥын кэнниттэн, кэккэ дьаһаллар ылыллыахтара дии саныыбын.
– Альбина Яковлевна, эн «Айылҕа уонна биһиги» өрөспүүбүлүкэтээҕи аахсыйа ааптара буолаҕын.
– «Айылҕа уонна биһиги» аахсыйа 14 сыллааҕыта тэриллибитэ. Бастакы хайысхата сири-уоту тупсаран оҥорууга, ырааһырдыыга, көҕөрдүүгэ, иккис хайысхата сырдатар-үөрэтэр дьаһаллары, кэмпириэнсийэлэри, куонкурустары тэрийиигэ, хаһыакка ыстатыйалары таһаарыыга ананар. Бу сыллар усталарыгар аахсыйа өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник тарҕанна, субуотунньуктарга кыттааччы ахсаана эбиллэн иһэр. Саамай сүрүнэ – министиэристибэ ыытар дьаһалларыгар нэһилиэнньэ көхтөөхтүк кыттар. Ол да иһин, биһиги өрөспүүбүлүкэбит Бүтүн Арассыыйатааҕы экология куонкурустарыгар инники кэккэҕэ сылдьар.
— Эйигин өссө суруналыыс диэххэ сөп, министиэристибэ пресс-сулууспатын салайбытыҥ.
– Министиэристибэ ыытар үлэтин-хамнаһын нэһилиэнньэҕэ тута уонна таба сырдатар эрэйиллэринэн, иһитиннэрэр-биллэрэр сириэстибэлэри кытары бииргэ үлэлээһин – үлэбит биир хайысхата буолар. Бэчээт дьыалатыгар уонна тэлэбиисэринэн, араадьыйанан биэрии департаменын кытары сөбүлэһии түһэрсэн, 2010 сыллаахтан десант тэрийэн, кэккэ сылларга суруналыыстары айылҕа пааркаларынан, ытык кэрэ сирдэринэн сырытыннарбыппыт. Ол түмүгэр билигин экология боппуруостарыгар идэтийбит суруналыыстардаахпыт.
Эколог күнүнэн сибээстээн, ахтыахпын баҕарабын дьалхааннаах 1990-с сс. Ийэ айылҕабыт көмүскэлигэр бииргэ үлэлээбит дьоммун, ол: Валентина Дмитриева, Любовь Егорова, Зинаида Алтухова, Тамара Аргунова, Ольга Иванова-Сидоркевич, Эдуард Соколов, Петр Мартынов, Николай Божедонов, Анатолий Чомчоев, Иван Бурцев, Никита Архипов, Владимир Тимофеев, Яков Вольпер, Парасковья Гоголева, Ольга Кривошапкина, Акулина Захарова, Ульяна Яковлева, Светлана Данилова, Марина Донская, Петр Тимофеев, Александра Исаева, Галина Васильева, Михаил Самсонов, Екатерина Евсеева, Анна Сыромятникова, Ирина Саморцева, Егор Макаров, Николай Протодьяконов о.д.а. энтузиаст экологтар, учуонайдар, учууталлар. Кинилэри кытары бииргэ үлэлээбиппин күндүтүк саныыбын.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru