Олунньу 13 күнүгэр күөх экраҥҥа »Алампа таптала» кэнсиэри көрдөрдүлэр. Мария Турантаева бырайыагынан Руслан Тараховскай режиссердаан туруорбуттар.
edersaas.ru
Cыанаҕа артыыстар, муусукааннар олороллор. Ойоҕолуу инники күөҥҥэ остуолга Алампа олорор. Кинини худуоһунньук харандааһынан уруһуйдуур.
Бу кэнсиэркэ Саха, Олонхо тыйаатырдарын эдэр артыыстара кытталлар. Барахсаттар эдэрдэрэ, кэрэлэрэ, ырыаһыттара олус. Мин олох оҕо эрдэхпиттэн көннөрү дьон кэнсиэркэ кыттарын сөбүлүүбүн. Идэлээх ырыаһыттар кэнсиэртэрэ бэрт бөҕө да, ыллыахтаах дьон ыллыыллар диэн ылынабын быһыылаах. Оттон аттыгар сылдьар дьон, ыалларыҥ ыллаатахтарына олох атын иэйиигэ куустараҕын, соһуччутуттан үөрэҕин. 5-с дуу, 6-с дуу кылааска сырыттахпытына, кэнсиэрт туруорбуппут. Онно аан маҥнай мэник-тэник уолаттарбыт ыллаабыттара соһуччу этэ, уолаттарбытын олох атын хараҕынан көрбүппүт. Ол мэник-тэник оҕо саастан түспэтийэрбит бастакы хардыыта быһыылааҕа. Акимов Аркадий, Чомчоев Толя, Егоров Ваня ыллыылларын өйдүүбүн. Кыргыттар да ыллыыллара буолуо. Арай, мин мэлигирбин, төһө да ырыаһыт, тойуксут, оһуохайдьыт аҕаттан төрөөтөрбүн, куолас да, муусуканы истэр да дьоҕур суох киһитэбин.
Кэнсиэркэ төнүннэххэ, сценографиятын сөпкө оҥорбуттар, Алампа тыйаатыры төрүттээбит, бастакы дириэктэринэн үлэлээбит киһи буоллаҕа. Ол иһин, бары тыйаатыр сыанатыгар олороллоро, көрүҥ, «бу биһиги Алампа оҕолоробут» дииргэ дылылар.
Кэнсиэри Анастасия Алексеева Алампа »Ыллыыбын» диэн ырыатынан саҕалаата. Эдэр артыыска хара ырбаахытыгар маҕанынан »Омуктуу туойбаппын. Сахалыы ыллыыбын» диэн суруктардаах, түөһүгэр Алампа мэтириэттээх таҥастаах туран, ис-иһиттэн иччилээхтик ыллаабыта кэнсиэркэ сүрүн хайысханы биэрдэ. Тыыннаах муусука доҕуһуолунан биир-биир тахсан ыллыыллар. Иннилэригэр Алампа таптала Дунятыныын, доҕотторо М.Аммосовтыын, П.Ойуунускайдыын, И.Бараховтыын, Өксөкүлээхтиин бааллар, кинилэр мөссүөннэрин худуоһунньук уруһуйдуур, үйэтитэр.
Артыыстар бары да куолас баар дьоно. Ол сэрэйиллэр этэ. Артыыс үөрэҕэр ыллыыр, үҥкүүлүүр оҕолору талаллар буоллаҕа. Ол да буоллар, миэхэ соһуччу арыйыылар баар буоллулар. Бастатан туран, Александр Борисовы сөхтүм. Урут кинини испэктээкилгэ, киинэҕэ оонньуурун көрөрүм. Онно хайдах эрэ »тоҥ», соччо темперамена суох курдук саныырым. Сэрэйдэххэ, режиссер оннук уобарастары биэрдэҕэ. Үрдүк уҥуохтаах, киһи хараҕа хатанар дьүһүннээх артыыһы аҥардас тас көрүҥэр болҕомтолорун уурбут буолуохтарын сөп. Онтон бу кэнсиэркэ »Туохтан күүстээх күлүмэх» ырыаны илбиһирэн туран ыллаабыта киһи сүрэҕин ортотунан киирэр. Улахан драматическай, дириҥ психологическай, философскай оруоллары кыайа тутан оонньууһук дии санаатым уонна олус үөрдүм. Тас көрүҥ, ис эйгэ холбоһон улуу артыыс буолуоҕар итэҕэйдим. Лааһар Сергучеву санатта.
Сорох оҕолору соччо билэттээбэппин. Билэр артыыстарбыттан Олонхо тыйаатырыттан Лена Маркованы, Саха тыйаатырыттан Валентин Макаровы, Ньургуйаана Шадринаны, Ильяна Павлованы көрдүм. Лена Маркова Өксөкүлээх »Сэттэ дьахтар мэтириэтигэр» оонньообутун сөхпүттээхпин. Соҕотох бэйэтэ сэттэ мэтириэти толорбута, хас биирдиилэрэ хатыламмат уратыларын киһи эрэ сэргээн көрөр, күлэр-салар гына. Көннөрү уулуссаҕа көрдөххүнэ дьон тэҥэ, туох да уратыта суох курдук да, сыанаҕа таҕыстаҕына көрүөҥ, чыҥха атын хартыына. Элбэх оҕолоох ыал ийэтэ диэбэккин, эдэркээн кыыс буола түһэр. Биир дойдулааҕым Иванида Алексеева кырыымпаҕа, хомуска оонньуурун билэбин, бу сырыыга аны ыллаата. Куолас мааны.
Ньургуйаана Шадрина талааныгар сүгүрүйэбин, аны кыыһым наһаа үчүгэй ырыаһыт эбит. Кэргэнэ Шандордуун дуэттыыллара, кэнсиэртииллэрэ буоллар төһө эрэ үчүгэй буолар этэ. Ильяна Павлова чаҕылхай артыыска. Хас биирдии оруолун умнубаттык өйдүүгүн. Ырыаһыта да бэйэтин киэнэ, ону көрөөччүгэ хайдах тиэрдэрэ олох ураты илбистээх, көрөөччү «һык» гыныар диэри »Кимтэн кииннээхпин» ырыаны чаҕылхайдык толордо. Тыйаатыр биир саамай кэрэ дьүһүннээх артыыската, чочуонай бэйэлээх Ирина Михайлова ыллаабыта бу үчүгэйин. Валентин Макаровтыын »Ыйдаҥа түүн» ырыаны дуэттаатылар Ити курдук, бииртэн биир ырыаһыттар Гаврил Менкяров, Мария Михалева, Илья Стручков, Валерий Саввинов тахсан ыллаатылар. Дыраама артыыһа ыллыыра олох атын ээ. Уратыта — ырыатын ис хоһоонун, иэйиитин, имэҥин көрөөччүгэ тиэрдэригэр сытар быһылаах. Холобур, Иннокентий Луковцев »Очарована, околдована…» диэн тыллардаах нуучча ырыатын наһаа да үчүгэйдик толорор. Араас нуучча да, саха да ити ырыаны ыллыырын иһиттим ини, истибэтим ини. Бэл, ити ырыаны ыллаан биллэр Александр Малинин кэнсиэригэр сылдьыбытым. Ол эрээри, биһиги Луковцевпытыгар тиийэр ырыаһыт суох, мин санаабар. Киһи төһө баҕарар истэ олоруох курдук истиҥник, дириҥник, иэйиилээхтик киһи дууһатын таарыйар гына ыллыыр. Ийэтэ Зоя Санникова наһаа ырыаһыт этэ.
Бу бырайыагынан эдэр көлүөнэ артыыстар кэнсиэртэрин оҥорбуттара үчүгэй. Эдэр, кэрэ эрдэхтэринэ уһуллан, устуоруйаҕа хаалар буоллахтара. Итиннэ Татьяна Легантьева, Айта Лавернова бааллара буоллар дии санаатым, кинилэр да ыллыахтар этэ, кэрэ көстүү буолуо хааллаҕа. Хайыаҥый, кырачаан оҕолоох дьиэҕэ олороллор, олох буоллаҕа.
Инники көлүөнэ артыыстар итинник хомуур кэнсиэркэ уһуллубуттара буоллар, устуоруйаҕа хаалыа этэ. Эдьиийим Зоя Багынанова дьүөгэтинээн Саха тыйаатырын артыыската Мария Николаевалыын көннөрү дьиэҕэ-уокка көрсүһүүгэ, бырааһынньыкка икки куолаһынан наһаа үчүгэйдик дуэттыыллар этэ. Биирдэ да тыйаатырга, тэлэбиисэргэ, кэнсиэртэргэ тахсыбатахтара. Ити да өрдөөҕүтэ, эдэр сылдьан. Зоя бастакы кэргэнэ Гена баянист бэрдэ, бииргэ үөрэммит щепкинецтэр көрүстүлэр эрэ ырыаны-тойугу тардан кэбиһэллэрэ. Эдэрдэрэ да бэрт буоллаҕа. Фрументий Сафронов »Саадьаҕай оҕуһу» ыллыыра. Николай Попов, Анатолий Кривогорницын, Петр Николаев, Владимир Семенов, хайдахтаах курдук талааннаах артыыстарый? Эчи көрүҥнэрэ да үчүгэйэ, таҥастара да муодунайа, сэргэҕэ. Мин оскуолаҕа сылдьан ньурбалар кэнсиэртэрин наһаа сөбүлүүрүм. Онно Владимир Семенов клоун буолара. «Кыым» хаһыаты таҥнары тутан туран: »Ээ бу олохтоох Мыык хаһыат дии» диэтэҕинэ, үөрүү бөҕө буоларбыт. Наһаа сэргэх кэнсиэрт буолара. Фрументий сааһыран баран ис-иһиттэн эҥсэн »Күнү, күнү таптыыбын » диэн ыллыыра үчүгэйин, бу куолаһа чөллөркөйүн. Билэр киһим эппитинии, »уһун маҕан баттаҕа өрүкүйэн, сирэйин мырчыстаҕаһа кытта кэрэ курдук». Аны кинилэртэн кэнники көлүөнэ артыыстар Степанида Борисова космическай куолаһа, Герасим Васильев, Софья Сергучева-Баранова, И.Николаева уо.д.а. бэртээхэй ырыалара бэйэтэ ураты үчүгэй кэнсиэрт. Изабелла Николаеваны үөрэххэ туттарсалларыгар оччолорго аатырбыт »Нарьян Мар» ырыаны ыллыырын истибитим, сөхпүтүм. Анатолий Павлович саҥарар куолаһа үчүгэй, ыллыыр буолуохтаах. Ефим Степанов эдэр сылдьан хайа эрэ испэктээкилгэ эдэр уол буолбута уонна оргууй аҕай тапталлааҕар анаан сөҥ куолаһынан ыллаабыта билигин да кулгаахпар иһиллэргэ дылы. Тапталлааҕын Домна Уйгурова оонньообута быһыылааҕа, эчи эдэрдэрэ, кэрэлэрэ. Андрей Саввич 90-с сылларга Петербурга »Балтийский Дом» бэстибээлгэ »Илиир хоруолунан» кэлэ сылдьыбыттарын дьиэбитигэр көрсүбүппүт. Онно »Ханна көрдүм этэй» диэн норуот ырыатын ыллаабыта. Кууруска бииргэ үөрэммит оҕолоро да соһуйдулар быһыылааҕа. Онно худуоһунньук Сотников кинини: »Он даже не знал, кто такой Текки Одулок», -– диэн хаадьылыыра.
Надежда Ушницкая, атын үөлээннээхтэрин курдук, наһаа үчүгэйдик ыллыыр. Ити курдук, бу кэнсиэрт элбэҕи санатта.
Кэнсиэркэ Алампа туһунан Руслан Тараховскай кэпсээтэ, кини кимин, тугунан улуутун этэн, көрөөччүгэ санатта. Тараховскай ыллыырын Алампа солуонугар истибитим диэн суруналыыс Надежда Егорова эмиэ ахтыбыт этэ. Ол мин дьиэбэр эдьиийбинээн арыйбыт литературнай солуоммут маҥнайгы тэрээһинэ этэ, онно ыллаабыта. Баҕар, онтон кыым саҕыллан, бүтүн кэнсиэркэ кубулуйбута буолуо диэн астына саныахха, төһө да онто да суох кэнсиэртиэхтэрэ эбитэ буолуо.
Мария Турантаева, Руслан Тараховскай Е.Неймохов Алампа арамаанын ааҕан баран, «Алампа» уопсастыбаны наһаа кыахтаахтык тэрийдилэр диэн истибитим. Алампа сүгүрүйээччитэ Виталий Андросов баарына, биһиги эмиэ оннук уопсастыбалаах этибит. Сүрүн түсчүппүт Виталий Тимофеевич олохтон туоруоҕуттан умулла сыспытын, эдэрдэр эрчимнээх илиилэригэр иилэ хабан ылан, сөҕүрүйэ сыспыт төлөн өссө эрчимнээхтик күөдьүйдэҕэ. Итинник ээ, олохпут биир кэрэтэ, кыымтан кыым саҕыллан, ситимтэн ситим салҕанан барыыта. Егор Петрович Алампа арамаана кини бүтэһик, тиһэх, улахан, кэриэс айымньыта этэ. Өлөр өлүүнү көрсүбүт, баара- суоҕа 45 сааһыгар бүөрэ аккаастаан быраастар, бастакы бэрэсидьиэммит Михаил Николаев көмөлөрүнэн тыыннаах хаалбыт, айар-тутар олоҕо салҕаммыт суруйааччы Алампа олоҕор ис-дьиҥэр киирэн, ыарахан олоҕун өйдүүр, киһини уйадытар гына суруйдаҕа. Киниттэн ордук ким да суруйар кыаҕа суох диэбиттэрэ, арааһа, оруннаах быһылаах. Ол да курдук, ити эйгэҕэ киирэн баран кыайан тахсыбатаҕа. Дьоннор ити арамааны аахтахпытына иһигэр киирэн хаалан, Алампаны кытта тэҥҥэ хаамса сылдьар курдукпут дииллэрэ. Ол да иһин, эдэр дьону сэҥээрдэн, салгыы айымньылаахтык улуу Алампа аатын, айар үлэтин үйэтитэллэригэр кыым сахтаҕа, импульс биэрдэҕэ. Аны быйыл САССР тэриллибитэ 100 сылыгар «Алампа» арамаан тыйаатырга туруохтаах. Режиссер Руслан Тараховскай сценарийын оҥорон туруорар. Дьөгүөр барахсан төһө да анараа дойдуга бардар, төрөөбүт-үөскээбит Сахатын сирин култуурунай олоҕор итинник биллэн ааһар.
Түмүкпэр, тыйаатыр артыыстарыгар бэртээхэй кэнсиэрт иһин махтанабын уонна испэктээкилинэн эрэ муҥурдаммакка, итинник кэнсиэртэри көрдөрөллөрө буоллар, наһаа үчүгэй буолуо этэ диибин. Режиссер эппит уобараһынан эрэ муҥурдаммакка, хас артыыс тус бэйэтин талаана арыллыа этэ.
«Саха сирэ», edersaas.ru cаайтка анаан Мария НЕЙМОХОВА.
Н.ЕГОРОВА хаартыскалара