Бүгүн Ил Дархан Айсен Николаев улуус баһылыктарын кытары көрсөн олохтоох салайыныы сэбиэтин ыытта. Мунньахха Ил Дархан нэһилиэнньэ дьарыктаах, дохуоттаах буолуутугар болҕомтону уурарга, ону таһынан сааскы халаан уутугар, ойуур баһаарын сэрэтиигэ хас биирдии нэһилиэнньэлээх пуун бэлэм буолуон наадатын эттэ.
Айсен Сергеевич бэлиэтииринэн, билигин нэһилиэнньэ үлэлээх-хамнастаах, дохуоттаах буолуута бастакы миэстэҕэ туруохтаах. Ону таһынан национальнай бырайыактар олоххо киириилэрэ, суол-иис, социальнай эбийиэктэр тутуулара хонтуруолга сылдьыахтаах.
– Хас биирдии муниципальнай тэриллии нэһилиэнньэҕэ туох көмө оҥорорун, ол чуолкай былаанын иннигэр уурунан олоруохтаах. Сүрүн сыалбыт биир – нэһилиэнньэ дьарыктаах, дохуоттаах буолуутун хааччыйыы. Хас биирдии тэрилтэ тохтоло суох үлэлиэхтээх, дьоҕус, орто биисинэскэ уустук кэмнэригэр көмө баар буолуохтаах. Итини таһынан национальнай бырайыактар олоххо киириилэрин, суоллар, социальнай эбийиэктэр тутуулара инники күөҥҥэ сылдьар боппуруостар буолаллар. Билиҥҥи баар балаһыанньаҕа бырабыыталыстыба араас хааччаҕы утары анал миэрэлэри ылынан олорор. Манна сыһыаран эттэххэ, кэмигэр миэрэлэри ылынаммыт сыана аһары тахсыбата, аһынан-үөлүнэн да тутахсыйбатыбыт. Предпринимательствоҕа, тыа хаһаайыстыбатыгар анаан көмө оҥоһуллубута. Уопсай ылан эттэххэ, экэниэмикэбит бары хайысхатыгар 15,5 млрд солкуобай кэриҥэ көмө оҥоһулунна, – диэн бэлиэтиир Айсен Николаев.
Санатан эттэххэ, Ил Дархан этиитинэн өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр уларытыылары киллэрии бара турар. Ил Түмэн муус устар 28 күнүнээҕи пленарнай мунньаҕар үп сүрүн сокуонугар уларытыылары киллэриини көрүөхтэрэ.
Экэниэмикэ миниистирэ Майя Данилова дакылаатыгар иһитиннэрбитинэн, дойду, эрэгийиэннэр экэниэмикэлэрэ туруктаах буолуутугар билигин Арассыыйа үрдүнэн биэс улахан миэрэ ылыныллан турар. Ол курдук, дьоҕус, орто биисинэскэ, бырамыысыланнаска инники күөҥҥэ сылдьар тэрилтэлэргэ, тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлиир хампаанньаларга чэпчэтиилээх кирэдьиити биэрии, тэрилтэлэр, нэһилиэнньэ кирэдьииттэрин төлүүллэригэр анал чэпчэтиилэри оҥоруу, судаарыстыбаннай хантараактарга харчыны эрдэ биэрии, о.д.а. миэрэлэр ылыныллыбыттара.
Саха сиригэр сүрүн күүс аһы-үөлү, эми-тому, нэһилиэнньэ бастакы уочарат наадыйар табаарын таһыыга ууруллубута.
– Өрөспүүбүлүкэ аһынан-үөлүнэн, эминэн-томунан тутахсыйбатын туһугар бырабыыталыстыба суһал миэрэлэри ылыммыта. Барыта 95 миэрэ ылыныллан турар. Биһиги бу көрдөрүүбүтүнэн Приморьены кытары тэҥҥэ иһэбит. Сыыппаранан ылан эттэххэ, сыана үрдээһинэ былырыын ахсынньыны кытары тэҥнээтэххэ, Арассыыйа орто көрдөрүүтүнээҕэр кыра буолан таҕыста. Өскөтүн дойду үрдүнэн сыана 10 % тахсыбыт буоллаҕына, Саха сиригэр бу көрдөрүү 5,7 %, ас сыаната – 7,1 %, Арассыыйаҕа – 10 %. Атын табаардарга сыана өрөспүүбүлүкэ иһигэр 5,5 % үрдээбит буоллаҕына, Арассыыйаҕа 12,9% тахсыбыт, – диэн этэр Майя Андреевна.
Ил Дархан халаан уутугар, ойуур баһаарын сэрэтиигэ сыһыаран, быйыл ойуур баһаарын сэрэтиигэ, умуруорууга хаһааҥҥытааҕар да элбэх үп көрүллүбүтүн, баһаары умуруорууга үлэлиир анал бөлөх 1200 кэриҥэ киһиэхэ тиийэ улааппытын, тиэхиньикэлэр эбиллибиттэрин иһитиннэрдэ.
– Былырыыҥҥы хартыына хатыламматын туһугар биһиги эрдэттэн бэлэмнэниэх тустаахпыт. Онуоха РФ бэрэсидьиэнин быһаарыытынан үбүлээһин да, үлэһит, тиэхиньикэ ахсаанын да өттүнэн көмө көрүллэн турар. Билигин эһигиттэн, баһылыктартан, улахан тутулуктаах. Хас биирдиигит эппиэтинэс ылан бэлэм олоруохтааххыт. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн бэрэбиэркэ барбытыттан көрдөххө, сорох улуустар бэлэмэ суохтар. Хаалбыт кэмҥэ ойуур баһаарын сэрэтиигэ туһаннылар ресурсалары өссө биирдэ көрүҥ, бэрэбиэркэлээҥ. Нэһилиэнньэлээх пууннары кыйа анал минерализованнай балаһалары оҥоруу билигин 71 % эрэ. Манна эмиэ болҕомтоҕутун ууруҥ, ситэриҥ, – диэн бэлиэтээтэ.
Уонна Ил Дархан бастакы вице-премьер Дмитрий Садовников этиитигэр эбэн түмүккэ: “Дмитрий Дмитриевич этиитин өйүүбүн. Ойуур баһаарыгар сүүс бырыһыан бэлэм уонна хонтуруоллуур туһааннаах уорганнартан сэрэтиини ылбатах муниципальнай тэриллиилэри бириэмийэлиир сөп. Ким үчүгэйдик үлэлиир да, ол эбии көмөнү ылыахтаах”, – диэн туран, муниципальнай тэриллиилэр олохтоох бүддьүөтү тэҥнээһиҥ дотациятыгар эбии үбүлээһини ылыахтарын сөбүн туһунан иһитиннэрдэ.
Аграфена КУЗЬМИНА