Ыллыктаах кэпсэтиилэр
Муус устар 28 күнэ. Өрөспүүбүлүкэ 100 сыллаах үбүлүөйүн чэрчитинэн Айсен Николаев Владивосток куоракка Узбекистан Өрөспүүбүлүкэтин генеральнай консула Рустам Исмаиловы кытары көрсөн, инвестиционнай бырайыактар, атыы-эргиэн, култуура, тас дойдулары кытары сыһыан туһунан кэпсэттилэр. Ил Дархан «Якутоптторг» тэрилтэ Узбекистан тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар тэрилтэлэрин кытары оҕуруот аһын, фруктаны аҕалыыга хантараак түһэрсибитин туһунан санатта. Саха сирэ уонна Узбекистан норуоттар икки ардыларынааҕы сыһыаҥҥа, экэниэмикэни сайыннарыыга, атыыга, инвестиционнай бырайыактарга, култуура эйгэтигэр дуогабар түһэрсээри сылдьар.
Ил Дархан Айсен Николаев «Холбоһуктаах куораттар уонна олохтоох былаас» аан дойдутааҕы тэрилтэ Евразияҕа салаатын генеральнай сэкирэтээрэ Расих Сагитовтыын көрүстэ. Бэс ыйыгар Саха сиригэр Татарстан күннэрин ыытыы туһунан кэпсэттилэр. Айсен Николаев ыалдьыкка эрэгийиэннэр уонна муниципальнай былаастар аан дойду таһымыгар бииргэ үлэлээһиннэригэр улахан кылаатын иһин «Эйэни уонна норуоттар доҕордоһууларын бөҕөргөтүү иһин» диэн бочуоттаах бэлиэни туттарда.
Ил Дархан Индия Өрөспүүбүлүкэтин генеральнай консула Севити Сай Муралины кытта көрүстэ. Айсен Николаев ааспыт сыл түмүгүнэн Саха сирэ тас дойдулары кытта табаарын эргииригэр Индия төрдүс миэстэни ылбытын бэлиэтээтэ. Алмаас, бирилийээн биисинэһигэр, таас чоҕу тиэрдиигэ эрэ буолбакка, атын хайысхаларга сибээһи кэҥэтэр, Гуджарат штаты кытта бииргэ пуорум ыытар туһунан кэпсэттилэр.
Бырамыысыланнас социальнай бырайыактары өйүүр
Айсен Николаев «Транснефть – Восток» ХЭТ генеральнай дириэктэрэ Денис Чеплянскайы кытта көрсүһүүтүгэр тэрилтэ өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар кыттыытын туһунан кэпсэттилэр. Хампаанньа ааспыт сылга өрөспүүбүлүкэ уонна муниципальнай тэриллиилэр бүддьүөттэригэр 4,2 млрд солк. нолуогу төлөөбүт. Кэнники биэс сылга социальнай бырайыактарга 205 мөл. солк. укпут. Национальнай култуураны өйүүр бырайыактарга кытталлар. Салгыы үөрэх уонна доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэригэр хапытаалынай өрөмүөнү ыытыыга, анал тэрили атыылаһыыга көмөлөһүөхтэрэ.
Муус устар 29 күнүгэр Ил Дархан «АЛРОСА» генеральнай дириэктэрин кытта көрүстэ. Сергей Иванов хампаанньа Саха сирин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын салгыы өйүөҕэ, социальнай бырайыактарын сарбыйыа суоҕа диэн эттэ. Былырыын эрэгийиэн уонна хампаанньа икки ардыларыгар 2025 сылга диэри өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын туһунан дуогабарга илии баттаспыттара. «АЛРОСА» хаарбах дьиэлэртэн көһөрүүгэ, доруобуйа харыстабылын инфраструктуратын саҥардыыга, култуура уонна успуорт эбийиэктэрин тутууга кыттар. Сергей Иванов хампаанньа өрөспүүбүлүкэ салалтатын уонна олохтоохторун иннилэригэр ылыммыт эбэһээтэлистибэлэри сыл бүтүөр диэри толоруохпут диэн бэлиэтээтэ.
Федерация таһымыгар
Муус устар 29 күнэ. Айсен Николаев Федерация Сэбиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Константин Косачевы кытта көрүстэ. Муус устар 27 күнүгэр Санкт-Петербурга дойду Аҕа баһылыга Владимир Путин кыттыылаах парламентарийдар сэбиэттэрин мунньаҕар Саха Өрөспүүбүлүкэтин үбүлүөйүн, кэнники сылларга сайдыытыгар көстөр түмүктэрин туһунан кэпсэппиттэрэ диэн Константин Косачев бэлиэтээтэ. Ил Дархан Федерация Сэбиэтэ Саха сирин бырайыактарын өйүүрүн иһин махтанна. Эрэгийиэн федеральнай былааска экэниэмикэни уонна нэһилиэнньэни өйөөһүҥҥэ киллэрбит 28 этиититтэн 21 ылыллан үлэ барар.
Бүддьүөппүт дохуота 4,9 млрд элбээтэ
Муус устар 28 күнэ. Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар дьокутааттар өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр уларытыылары киллэрдилэр. Бүддьүөт дохуоттаах чааһа 4,9 млрд солк. эбиллэн, 275,7 млрд солк. тэҥнэһиэҕэ. Оттон ороскуоттаах чааһа 4,5 млрд солк. эбиллэн, 310,2 млрд солк. буолуоҕа. Ил Дархан өрөспүүбүлүкэ дьонун-сэргэтин олоҕун таһымын бигэ туруктаах оҥорорго туһуламмыт уларытыылар киирдилэр диэн эттэ. Нэһилиэнньэни өйүүргэ эбии 1,8 млрд солк., оттон 412 мөл. солк. 8-тан 16 саастарыгар диэри оҕолорго ыйдааҕы төлөбүргэ ананна. Социальнай хантараакка олоҕурбут көмө муҥутуур кээмэйэ улааппытынан 72 мөл. солк. эбии көрүлүннэ. Бу сыл кулун тутар 1 күнүн кэннэ үлэтэ суох хаалбыт дьоҥҥо аадырыстаах көмөҕө 30,6 мөл. солк., бүддьүөт эйгэтин үлэһиттэрин хамнаһын үрдэтиигэ 1 млрд солк., эминэн хааччыйыыга эбии 231 мөл. солк., социальнай гаастааһыҥҥа эбии 80 мөл. солк ыытылынна.
Ыччаты патриотизмҥа иитии
«Ыччаты иитиигэ инники күөҥҥэ турар соруктар» диэн Өлүөнэтээҕи кулууп мунньаҕар Айсен Николаев Саха сирин уопутун үллэһиннэ. Ыччаты патриотизмҥа иитии судаарыстыба соруга диэн бэлиэтээтэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ дойдуга бастакынан 2019 сыл ахсынньытыттан Арассыыйа өрөгөй ырыатын толороллор. 2021 сылтан патриотическай тыыҥҥа иитии бырайыага олоххо киирэр. Икки сыл анараа өттүгэр классическай гимназия үрдүкү кылааһын үөрэнээччилэрэ «Көр, бу Арассыыйа» куонкуруһу көҕүлээбиттэрэ. Атын эрэгийиэн оҕолоро төрөөбүт дойдуларын туһунан видео усталларыгар куонкуруһу тэрийиэххэ диэн этиилээх тахсыбыттара. Былырыын бу аахсыйаҕа дойду араас эрэгийиэннэриттэн 80 тыһ. тахса оҕо кыттыбыта диэн Ил Дархан бэлиэтээтэ.
Өрөспүүбүлүкэ өрөгөйө
Муус устар 29 күнүгэр Ил Түмэн Саха АССР 100 сылыгар аналлаах үөрүүлээх мунньаҕар Айсен Николаев «САССР 100 сыла» бэлиэни өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар дьоһун кылааты киллэрбит, араас ыҥырыы дьокутааттарыгар туттарда. «Билигин аан дойду үрдүнэн хамсааһын буола турар кэмигэр биһиги иннибитигэр икки сорук турар. Бастакытынан, экэниэмикэбит туруктаах буолуутугар, нэһилиэнньэҕэ көмө-тирэх буолар дьаһаллары түргэнник ылыныы, тирээн турар кыһалҕалары быһаарыы. Иккиһинэн, инники сайдыыбытын көрүү», – диэн Ил Дархан эттэ. Айсен Николаев норуот дьокутааттарыгар махтанна. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр, нолуогун бэлиитикэтигэр уларытыылар түргэнник киирэннэр, нэһилиэнньэ дохуоттаах, дьарыктаах буолуутугар, экэниэмикэ, тыа хаһаайыстыбата, дьоҕус уонна орто урбаан чөл хааларыгар дьаһаллар ылыллыбыттарын бэлиэтээтэ.
Муус устар 29 күнэ. Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылыгар аналлаах «Эллэй эһэбит саҕаттан…» театрализованнай дьүһүйүүнү «Триумф» спорт киинигэр көрдөрдүлэр. Эллэй уонна Александр Невскэй саҕанааҕы кэмтэн саҕалаан билиҥҥигэ диэри Саха сирин устуоруйатын хоһуйдулар. Манна 1750 артыыс кытынна. Тэрээһиҥҥэ бары улуустар уонна куорат уокуруктарын дэлэгээссийэлэрэ кытыннылар. Өрөспүүбүлүкэ бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев Саха сирин олохтоохторун кинини уустук кэмҥэ салайан олороругар өйөөбүттэрин курдук, билигин эмиэ оннук кэмҥэ Ил Дархан Айсен Николаевы өйүүргэ ыҥырда.
Айсен Николаев тыл этэригэр саҥа сайдыы саҕахтара арыллан эрэллэрин бэлиэтээтэ. Ол курдук, дойдубут илин өттүгэр киэҥ-куоҥ айан суоллара тыргыллыахтара, Хотугу эргимтэ күүскэ сайдыаҕа. «Өрөспүүбүлүкэҕэ киһи хапытаала үүнэр үйэҕэ төһүү күүһүнэн буолуоҕа. Саха сирэ талааннар, билии, саҥа технология уонна оҥорон таһаарыы киининэн аатырыаҕа. Бу биһиги сыалбыт-сорукпут», – диэтэ кини.
Кардиология үлэҕэ киирдэ
Муус устар 30 күнэ. Устуоруйаҕа киирэр уһулуччу суолталаах түгэн буолла. Дьокуускайга Сүрэх-тымыр саҥа киинэ үөрүүлээх быһыыга-майгыга аһылынна. Бу киин «Саха АССР тэриллибитэ 100 сылыгар — 100 социальнай суолталаах эбийиэк» бырайыак чэрчитинэн үлэҕэ киирдэ. Айсен Николаев: «Саҥа Киини арыйыы биһиги өр сыллаах сорукпут этэ. Билигин чугастааҕы сорукпутунан Онкология киинин тутууну түмүктээһин уонна үлэҕэ киллэрии буолар. Онкология киинэ эмиэ маннык таһымнаахтык тутуллуоҕар эрэнэбит. Ону таһынан инникитин инфекционнай балыыһаны тутуохтаахпыт. Хомойуох иһин, Дьокуускайга оннук анал балыыһабыт суох. Инфекционнай балыыһа баар буолуохтааҕын ковид балаһыанньата көрдөрдө», – диэн бэлиэтээн эттэ.
Сүрэх-тымыр саҥа киинэ Мэдиссиинэ национальнай киинин структуратыгар киириэҕэ. Аҕыс мэндиэмэннээх эбийиэк уопсай иэнэ – 15 тыһ. тахса кв.м. Манна кардиология, нейрососудистай, неврология уо.д.а. отделениелар баар буолуохтара. Эбийиэк 150 уопсай уонна реанимация 25 куойкалаах. Сүрэх-тымыр киинэ өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин киэҥ араҥатыгар, ол иһигэр ыраах сытар сирдэр олохтоохторугар, үрдүк технологиялаах мэдиссиинискэй көмө муҥутуур табыгастаах оҥоруохтаах. Эмтиир технологиятынан уонна нэһилиэнньэҕэ оҥорор өҥөтүнэн Саха сиригэр, Уһук Илиҥҥэ соҕотох киин буолуоҕа.
Салгыы Ил Дархан Айсен Николаев Михаил Мурашконы кытары волонтер-миэдиктэрдиин көрүстүлэр. Айсен Николаев бэлиэтээбитинэн, хамсык дьаҥын кытта охсуһуу үгэнигэр волонтердар улахан төһүү күүс буолбуттара, дьоҥҥо бородуукта, кырдьаҕастарга, ыарыһахтарга эмп-томп аҕалаллара, психологическай көмөнү оҥороллоро.
Бу күн Михаил Мурашко салалтатынан Дьокуускайга кэлэ сылдьар министиэристибэ бөлөҕүн уонна дойду бөдөҥ килииникэлэрин салайааччылара кыттыылаах мунньахха сүрэх-тымыр ыарыылаах дьоҥҥо мэдиссиинискэй көмөнү оҥоруу боппуруостарын сайыннарыыга мунньах ыыттылар. Ыалдьыттар Саха сиригэр көмөнү оҥоруу таһымын көрөн үчүгэй өйдөбүлү ылбыттарын, санавиация үлэтин тэрийиини, кардиологтарынан, терапевтарынан хааччыллыыны ордук бэлиэтээтилэр.
Ыам ыйын 1 күнүгэр Үлэ, саас бырааһынньыга күн сарсыардатыгар Ил Дархан Айсен Николаев уонна Арассыыйа доруобуйатын харыстабылын миниистирэ Михаил Мурашко Дьокуускайга өрөспүүбүлүкэтээҕи Онкологическай киин тутуутун хаамыытын бэрэбиэркэлээтилэр. Тутуу график быһыытынан барар, билиҥҥитэ 67,3% бэлэм буолбут, 2023 сыл күһүнүгэр үлэҕэ киириэҕэ.
Афанасий Ноев,
Ил Дархан пресс-сэкирэтээрэ.