Ил Дархан Айсен Николаев Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүнэн эҕэрдэтин тиэртэ, тыл тула санааларын үллэһиннэ. Кини оскуолаларга төрөөбүт тылы уонна литэрэтиирэни, саха тылын, историятын уонна култууратын үөрэтии чааһын элбэтэргэ сорудах биэрбит. Саталга тутуллар оскуола сахалыы тыыннаах буолуоҕа.
Ил Дархан Айсен Николаев Саха Өрөспүүбүлүкэтин салалтатын, тус бэйэтин аатыттан эҕэрдэлээн туран, тылга сыһыаннаах чугастааҕы былааннары үллэһиннэ.
“Омук бэйэтин тылынан саҥарарын тухары тыыннаах” диэн этии баар, бу уот харахха этиллибит кырдьыктаах тыллар диэн бэлиэтиир. Тыл тыыннаах эйгэ, уларыйар, сайдар, аныгы үйэ долгунугар оҕустаран, глобализацияҕа бас бэринэн тыл сүтэр, симэлийэр куттала үөскүөн сөбүн этэр. Маны табатык өйдөөн, төрөөбүт тылбыт туруктаах уонна кэскиллээх буоларын туһугар биир кэлим үлэни утумнаахтык уонна күүскэ тэрийэн ыытарбыт булгуччулааҕын, бүгүҥҥү күн ирдэбилэ ол курдугун бэлиэтээтэ.
— 2019 сыллаахха СӨ судаарыстыбаннай уонна официальнай тылларын сайыннарар сыалтан биэс сыллаах анал бырагыраама ылыллан, 2021 сылтан үп-харчы көрүллэн олоххо киирэ турар. Ааспыт сылга бырагыраама чэрчитинэн 55 мөл. солк. көрүллүбүтэ, үлэ-хамнас былааннаммытынан барбыта. Ол иһигэр төрүт тыллары үөрэтиигэ аныгы ньымалары туһанар бырайыактар олоххо киирдилэр. Саха уонна хотугу тыллары үөрэтиигэ үөрэх кинигэлэрэ бэчээттэннилэр. Бырагыраама салҕыы олоххо киирэр.
Быйылгы сүрүн сорукпут – саха уонна хотугу тыллар туттуллар эйгэлэрин кэҥэтии. Официальнай эйгэҕэ, наукаҕа, үөрэххэ саха тылын туттуу инникитин өссө кэҥиэхтээх. Холобурдаан эттэххэ, Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар көрүллэр докумуоннар икки тылынан тэҥинэн нууччалыы уонна сахалыы киириэхтээхтэр диэн бигэ толкуйдаахпын. Эбэтэр ылан көрүөҕүҥ куйаар ситимин. Биһиги аныгы кэм сиэрин сөпкө өйдөөн, ылынан туран, төрүт тыллары сыыппараҕа көһөрүүгэ үлэлэһэбит. 80 тыһыынча тыллаах, 15 туомнаах “Саха тылын быһаарыылаах улахан” тылдьытын сыыппараҕа көһөрүү аан дойдутааҕы таһымнаах тыл култууратын сайыннарыыга биһиги, сахалар утары уунар бэлэхпит буолар диэн сыаналыыбын.
Ааспыт сыл ситиһиилэрин ылан көрдөххө, “Тэтим” араадьыйа сахалыы онлайн сыһыарыыта Арассыыйаҕа саамай элбэхтик туттуллар уон бастыҥ араадьыйа сыһыарыытын ахсааныгар киирбит. Бу олус үчүгэй, сэргэх сонун. Биллэн турар, инникитин бу хайысха кэҥии, тэнийэ туруоҕа, судаарыстыбаннай өйөбүл эмиэ улаатыаҕа. Аҥаардас интэриниэт ситимигэр, холобур, Ютубка сахалыы тылынан тахсар оҕолорго аналлаах араас биэриилэр, мультфильмнар, сыһыарыылар элбиэхтэрэ. Манна быйылгы сылга 40 мөл.солк. өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр көрүлүннэ.
Кэлиҥҥи сылларга саха тылын наукаҕа олоҕуран дириҥник чинчийии уонна үөрэтии хайысхата уларыйда. Бу эйгэни түмэн, үлэни биир суоллаан-иистээн, биир кииннээн үрдүк таһымнаахтык уонна киэҥ далааһыннаахтык сайыннарар санаа баарын толору өйүүбүн. Саха тылын үөрэтэр уонна чинчийэр наука уонна үөрэхтээһин биир кэлим киинин тэрийии боппуруоһун сиһилии үөрэтэн, чопчу быһаарыы ылынарга уолдьаста.
Тыын суолталаах хайысхабыт оскуолаҕа уонна уһуйааҥҥа оҕо төрөөбүт тылынан үөрэнэр, иитиллэр усулуобуйатын тэрийии. Бу боппуруос ордук сытыытык, биллэн турар, Дьокуускай куоракка турар, — диэн Ил Дархан бэлиэтиир.
Итиэннэ киин куораты салайар сылларыгар сахалыы тылынан үөрэтэр оскуолалар ситимнэрин тэрийиинэн күүскэ дьарыктаммытын, ол түмүгэр сахалыы тылынан үөрэтэр оскуолалар ахсааннара икки төгүл элбээбитин, оттон сахалыы тылынан үөрэнэр оҕо ахсаана балтараа төгүл эбиллэн уон тыһыынчаттан лаппа тахсыбытын ыйар. Куорат уһуйааннарыгар сахалыы тылынан иитии эмиэ киэҥник киирбитин бэлиэтиир.
“Чугастааҕы былааннары ылан көрдөххө, Саталга түргэнник сайдар сахалар түөлбэлээн олорор сирдэригэр 450 миэстэлээх саҥа оскуола тутуллуоҕа. Бу оскуола саха тылын дириҥник үөрэтэр национальнай статустаах оскуола буоларын толору өйүүбүн. Дьокуускай куорат 68-с түөлбэтигэр 990 миэстэлээх, Саха сиригэр саамай улахан оскуола быйыл үлэҕэ киириэҕэ. Манна хайаан да саха кылаастара тэриллиэхтэрэ.
Үөрэх министиэристибэтин иннигэр туруорбут сорудахпынан оскуолаларга төрөөбүт тылы уонна литэрэтиирэни, саха тылын, историятын уонна култууратын үөрэтии чааһын элбэтиэхтэрэ онно чопчу үлэ ыытыллыаҕа. Бу барыта үөрэхтээһин саҥа федеральнай ыстандаартарыгар олоҕуруо уонна үөрэх былааннарыгар киириэҕэ.
Хотугу омуктар тылларын сайыннарар сыалтан Дьокуускай куорат 26-с уонна 38-с нүөмэрдээх оскуолаларыгар барыта 46 оҕо эбэҥки тылын уонна култууратын дириҥэтэн туспа биридимиэт быһыытынан үөрэтэр. Бу хайысха инникитин өссө сайдара, кэҥиирэ кэрэхсэбиллээх буолуоҕа. Хотугу төрүт омуктар тылларын үөрэтиини уһуйаантан саҕалыыр, биллэн турар, ордук. Төрөөбүт тылларга олоҕурар үөрэх эйгэтин сайыннарыыга кэлим үлэ барыахтаах. Киин куоракка эрэ буолбатах, Саха сирин бары улуустарыгар. Саҥа үөрэх кыһаларын, уһуйааннарын тутуу, төрөөбүт тылынан үөрэнэр оҕо ахсаанын элбэтии, аныгы мэтиэдьикэни туһаныы, каадырынан хааччыллыы барыта тэҥҥэ сайдыахтаах.
Төрөөбүт төрүт тылларбыт тыыннаах, киэҥ кэскиллээх буолалларыгар улахан сыраларын ууран утумнаахтык үлэлэһэр учууталларга, чинчийээччилэргэ, суруйар, айар дьоҥҥо уонна хас биирдии бэйэтин тылын таптыыр, билэр киһиэхэ ис сүрэхпиттэн махтанабын”, — диэн эттэ.
“Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru