Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Айсен Николаев ый түмүгүн таһаарар үгэскэ кубулуйбут биэриитэ «Якутия 24» телеханаалга ыам ыйын 31 күнүгэр таҕыста. Коронавирус дьаҥын, быһыыны биэрии, бырамыысыланнас хампаанньаларын кытары бииргэ үлэлээһин тула кэпсэтии таҕыста.
160 тыһыынчаттан тахса киһи бастакы быһыытын ылла
– Айсен Сергеевич, кэпсэтиибитин коронавируһу утары охсуһуу, чуолаан, быһыыны биэрии боппуруостарыттан саҕалыахха. Өрөспүүбүлүкэҕэ «маассабай» вакцинация ыытыллан, билигин быһыыны биэрии туруга хайдаҕый?
– Сыстыганнаах дьаҥы утары охсуһуу номнуо сылтан ордук ыытыллар. Дьон хааччахтааһынтан олус сылайда. Кулун тутарга, кыратык да буоллар, хааччахтааһын сорох миэрэлэрин устубуппут. Ол гынан баран, сыыйа ыалдьааччы ахсаана элбээн барда. Билигин күннэтэ ортотунан 100-тэн тахса киһи ыалдьар. Ордук элбэхтик Дьокуускайга ыалдьаллар. Хомойуох иһин, оҕолор дьаҥҥа хаптараллара элбээтэ. Пандемия саҕаланыаҕыттан уопсайа 600-тэн тахса киһи олохтон туораата. Бу өрөспүүбүлүкэҕэ улахан сүтүгүнэн буолар. Онон бу уодаһыннаах ыарыыттан вакцина эрэ көмүскүөҕэ. Холобур, Израильга 90% киһи быһыыны ылбыта биллэр. Атын да дойдуларга эмиэ быһыыны хото ылаллар.
Ыам ыйыгар маассабай вакцинация туһунан өрөспүүбүлүкэ кылаабынай бырааһын дьаһала тахсыбытын үгүс дьон булгуччулаах вакцинация диэн сыыһа өйдөөтүлэр. Дьиҥэр, оннук буолбатах. Булгуччулаах вакцинация сорох категория үлэһиттэргэ эрэ ыытыллар. Холобур, оҕо сайыҥҥы лааҕырдарыгар үлэлиэхтээх дьоҥҥо. Быһыыны ылбатах үлэһиттэрдээх сайыҥҥы лааҕырга ханнык төрөппүт эрэнэн оҕотун ыытыаҕай? Онон оҕолору кытары үлэлиир дьон хайаан да быһыыны ылыахтаахтар.
Бүгүҥҥү туругунан коронавируһу утары бастакы быһыыларын өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 160 тыһыынчаттан тахса киһи ылла. Онон, доруобуйабыт бэйэбит илиибитигэр баарын өйдүөххэ наада.
Ойуур баһаардара
– Сыллата өрөспүүбүлүкэҕэ сайыҥҥы өттүгэр ойуур баһаардарын боппуруоһа сытыырхайан, билиҥҥитэ бэлэмнэнии үлэтэ хайдах ыытыллар?
– Ойуур баһаардара сорох улуустарга номнуо тураннар, билигин бары күүһү олору умуруорууга ыытыллар. Ойуур баһаардара үгүс өттүгэр өртөөһүнтэн уонна дьон дьалаҕай сыһыаныттан тахсар. Бу күннэргэ Томпо улууһугар улахан баһаар тура сылдьыбытын, кэмигэр умуруордулар. Аны Күнү-дьылы кэтээн көрөр киин сайыны билгэлээһинэ киһини соччо үөрдүбэт. Кураан уонна итии сайын буоларын сабаҕалыыллар. Инньэ гынан, кураанныыр түгэнигэр баһаар тарҕанарыгар кутталы үөскэтэр.
Ойуур баһаардарын утары охсуһууга үгүс тиэхиньикэ атыылаһылынна. Иккиһинэн, Дьааҥы улууһун Баатаҕай бөһүөлэгэр «Авиалесоохрана» салаата тэрилиннэ. Чопчу хоту уонна Арктика улуустарыгар үлэлиэҕэ. Үсүһүнэн, сайыҥҥы өттүгэр эбии дьону үлэҕэ тардыахпыт.
АЛРОСА-ны кытта икки дуогабар түһэрсилиннэ
– Саха сирэ бөдөҥ хампаанньалары кытары ыкса үлэлэһэр. Ааспыт ыйга АЛРОСА мунньаҕар Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар туһуламмыт дуогабарга илии баттаатыгыт. Бу докумуон иитинэн туох үлэ ыытыллыахтааҕый?
– Хаһаайыстыбаннай актыып мунньаҕа сыллата ыытыллар тэрээһин. Манна хампаанньа сыл түмүктэрин таһаарарын, инники былааннарын торумнуурун таһынан, бастыҥ үлэһиттэригэр наҕараадалары туттарар. Мунньахха экологическай куттал суох буолуутун тула кэпсэтии эмиэ таҕыста. Туһааннаах хайысханан алмаас хампаанньата кэлиҥҥи сылларга элбэх үлэни ыытта. Аҥаардас дивиденд быһыытынан бүддьүөккэ 20 миллиардтан тахса үбү киллэрдэ. Бу урукку сыллардааҕар төһө эмиэ элбэх үп.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар туһуламмыт дуогабарга илии баттаатыбыт. Бу докумуон доруобуйа харыстабылыгар, дьарыктаах буолууга, айылҕа харыстабылыгар, тырааныспарга уонна да атын хайысхалары сайыннарыыга туһуламмыт социальнай бырайыактары, бырагыраамалары үлэлэтэргэ олук уурар. Бүлүү умнаһын улуустарын уунан хааччыйыы тиһигин сайыннарыы судаарыстыбаннай бырагырааматын үбүлээһинэ элбиэхтээх.
Иккиһинэн, алмаастаах түөлбэ аҕыс улууһун кытары бииргэ үлэлэһэргэ сөбүлэһиигэ эмиэ илии баттанна. Биэс сыл иһигэр хампаанньа Анаабыр, Үөһээ Бүлүү, Бүлүү, Ленскэй, Мииринэй, Ньурба, Өлөөн, Сунтаар улуустарыгар барыта 370 мөлүйүөн солкуобайы көмө быһыытынан ыытыаҕа.
«Русгидро» салалтатын кытары туох кэпсэтии таҕыста?
– Соторутааҕыта Арассыыйа биир бөдөҥ хампаанньата – «Русгидро» салайааччыта Виктор Хмарин Саха сиригэр кэлэ сылдьан, энэргиэтикэни сайыннарыыга кэскиллээх кэпсэтиилэр таҕыстылар.
– «Русгидро» тэрилтэ «Якутскэнергоны» бас билэр бөдөҥ хампаанньа.
Маннык бөдөҥ хампаанньа салайааччылара – генеральнай дириэктэр, кини солбуйааччылара, арааһа, бастакытын Саха сиригэр кэллилэр быһыылаах. Ол курдук өрөспүүбүлүкэҕэ түөрт күн үлэлээтилэр. Энэргиэтикэни сайыннарыыга улахан кэпсэтии таҕыста. Виктор Хмарин этэринэн, чугастааҕы сылларга өрөспүүбүлүкэҕэ энэргиэтикэ салаатыгар кэккэ бөдөҥ инвестиция бырайыактарын олоххо киллэриэҕэ.
«РусГидро» ыраах, сылдьарга эрэйдээх нэһилиэнньэлээх пууннары аныгы технологияларынан хааччыйыаҕа. Ол курдук, күн уотунан үлэлиир ыстаансыйалар, билиҥҥи кэмҥэ табыгастаахтык, көдьүүстээхтик үлэлиир дизельнэй уот ыстаансыйалар тутуллуохтара. Номнуо алта дизельнэй ыстаансыйаны тутууга дуогабар түһэрсилиннэ.
Эһиил табаһыттар чөмпүйэнээттэрэ ыытыллыаҕа
– Ыам ыйыгар Арктическай сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн икки сыл болдьохтоон Арассыыйа талыллан, Арктиканы сайыннарыы кэнсиэпсийэтэ бигэргэтилиннэ. Айсен Сергеевич, бу докумуоҥҥа эн көҕүлээн киллэрбит этиилэриҥ эмиэ киирдилэр. Бу туһунан кылгастык кэпсиириҥ буоллар.
– Арктическай сэбиэт норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнаах дьоһун суолталаах уорганынан буолар. Бу аан дойду таһымыгар Арктиканы сайыннарыы тула кэпсэтэр былаһаакка. Сэбиэт арктическай дойдулары уонна Арктиканы интэриэһиргиир дойдулары түмэр. 2021 сылтан Арассыыйа сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн талылынна. Ыам ыйын бүтүүтэ РФ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Михаил Мишустин сэбиэт үлэтин тэрээһиннэрин былаанын бигэргэппитэ. Бу былааҥҥа биһиги этиилэрбит эмиэ киирдилэр.
Арассыыйа тас дойдуларга миниистирэ Сергей Лавров Исландияҕа ыам ыйын 20 күнүгэр ыытыллыбыт Арктическай сэбиэт сиэссийэтигэр биһиги киллэрбит «Цифровизация языкового и культурного наследия коренных народов Арктики» бырайыакпыт туһунан эмиэ ахтан ааспыта. Бу бырайыак Саха сиригэр эрэ буолбакка, атын дойдуларга эмиэ олоххо киириэҕэ. Маны таһынан, былааҥҥа биһиги хас даҕаны этиилэрбит киирдилэр. Холобур, эһиил муус устарга табаһыттар аан дойдутааҕы чөмпүйэнээттэрэ ыытыллара былааннанар. Онно номнуо бэлэмнэнии үлэтин ыытыахпыт.
Ыһыахтар тустарынан
– Айсен Сергеевич, үөрэх дьыла түмүктэннэ, тыаҕа ыһыы үлэтэ саҕаланна, бастакы устар ааллар айаннаатылар. Саха сирин дьонун түмэр, сомоҕолуур суолталаах саха төрүт бырааһынньыга – ыһыах быйыл ыытыллыа дуо?
– Муниципальнай тэриллиилэр миэстэтигэр эпидемиологическай быһыыны-майгыны көрөн, ыһыах ыыталларын бэйэлэрэ быһаарыахтара. Хайдах ньымалаахтык ыыталларын. Туох баар санитарнай ирдэбиллэри тутуһуохтаахтар. Билиҥҥитэ Дьокууускайга уонна Мэҥэ Хаҥаласка балаһыанньа кытаанах. Онон бэс ыйын ортото чопчу быһаарыллыаҕа.
edersaas.ru