Өрөспүүбүлүкэ баһылыга Айсен Николаев ааспыт нэдиэлэҕэ үлэтин сүрүн түгэннэрин билиһиннэрэбит.
Алтынньы 11 күнүгэр Айсен Николаев Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын уонна Ил Дархан дьаһалтатын салайааччыларын кытта былаанныыр мунньаҕы ыытта.
Ил Дархан Арассыыйа бырабыыталыстыбата 2030 сылга диэри социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыга туһуламмыт 42 стратегическай көҕүлээһини бигэргэппитин өссө төгүл санатта. Бу көҕүлээһиннэр Арассыыйа национальнай сыаллара олоххо киириилэрин хааччыйыахтара. Барыта 4,6 триллион солкуобай үп көрүллүөҕэ.
Айсен Николаев болдьоммут кэм иһигэр стратегическай көҕүлээһиннэри ситиһиилээхтик олоххо киллэрэри хааччыйар бары ирдэнэр докумуоннары бэлэмнииргэ сорудахтаата. Маны тэҥэ, СӨ судаарыстыбаннай бырагыраамаларын олоххо киллэриини түргэтэтэр тоҕоостооҕун ыйда.
ОЛОХТООХ БЭЙЭНИ САЛАЙЫНЫЫ СҮБЭТЭ
Алтынньы 11 күнүгэр Ил Дархан олохтоох бэйэни салайыныы сүбэтин мунньаҕын ыытта. Икки саҥа чилиэни – балаҕан ыйыгар Булуҥ улууһун баһылыгынан талыллыбыт Афанасий Андросовы уонна Эдьигээн национальнай оройуонун баһылыгынан талыллыбыт Василий Сорокины – билиһиннэрдэ.
Муниципалитеттарга үрдүк тэрээһиннээх быыбардар ааспыттарын туһунан Ил Дархан эттэ. 14 оройуон, 37 сэлиэнньэ уонна куорат бэрэстэбиитэллээх уорганнара, 4 оройуон киинин баһылыктара, 170 сэлиэнньэ дьокутааттара быыбарданнылар.
Сокуону оҥоруу уонна сайыннарыы чэрчитинэн көхтөөх үлэни тэрийии тоҕоостооҕун туһунан Айсен Николаев баһылыктарга туһаайан эттэ. Дойду таһымыгар олохтоох бэйэни салайыныы сайдыытын чиҥэтэр, тирэхтиир улахан суолталаах докумуоннар бэлэмнэнэ сылдьаллар, ол иһигэр “РФ субъектарыгар публичнай былаас тэриллиитин уопсай бириинсиптэрин туһунан” федеральнай сокуон барыла уонна Владимир Путин сорудаҕынан “2030 сылга диэри олохтоох бэйэни салайыныы сайдыытыгар судаарыстыбаннай бэлиитикэ төрүттэрэ”.
Бу докумуоннары тула тахсар ырытыһыыга кыттыһар, этии киллэрэр наадалааҕын ыйда Ил Дархан.
ЧЭПЧЭТИИЛЭЭХ АВИАБИЛИЭТТЭР
Алтынньы 11 күнүгэр Михаил Мишустин дьаһалынан Уһук Илин олохтоохторугар анаан чэпчэтиилээх авиабилиэттэри атыылааһын саҕаламмытын туһунан Айсен Николаев иһитиннэрдэ. Ол иһигэр Дьокуускай — Москва уонна Дьокуускай — Санкт-Петербург курдук саамай сырыылаах маршруттарынан.
Манна анаан 490 мөлүйүөн солкуобайы РФ бырабыыталыстыбатын резервнэй пуондатыттан эбии көрөр туһунан анал дьаһал таҕыста. Чэпчэтиилээх билиэти Уһук Илин ханнык баҕарар олохтооҕо атыылаһар кыахтаах.
ЫАРАХАННЫК ЫАЛДЬЫБЫТ ДЬОН АХСААНА ЭЛБИИ ТУРАР
Алтынньы 12 күнүгэр Айсен Николаев ковид ыарыытын тэнийиитин утары үлэни иилиир-саҕалыыр суһал ыстаап мунньаҕын ыытта.
Ил Дархан эпидемиологическай быһыы-майгы кытаанаҕын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ, ыараханнык ыалдьыбыт, ИВЛ аппаратыгар холбоммут дьон ахсаана эбиллэ турарын ыйда. Ковид ыарыыта кэнники күннэргэ кырыы нэһилиэктэргэ тарҕаныыта уонна оҕо-аймах сыстара эбиллэ турар.
Айсен Николаев вакцинация тэтимин түргэтэтии, дьон тоҕуоруһар сирдэрин дезинфекциялааһын, маасканы кэтии, дистанцияны тутуһуу булгуччу ирдэнэрин өссө төгүл санатта.
САҤА АНААҺЫННАР
Алтынньы 12 күнүгэр Айсен Николаев Ил Дархан уонна бырабыыталыстыба дьаһалтатыгар саҥа салайааччылары анаата. Ол курдук Александр Трофимов ис бэлиитикэ департаменын, Иван Попов олохтоох бэйэни салайыныы департаменын салайааччыларынан ананнылар.
Алтынньы 13 күнүгэр Айсен Николаев ыйааҕынан Ирина Любимова Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин уонна наукатын миниистирин эбээһинэһин толорооччунан ананна. Кини иннинэ миниистиринэн үлэлээбит Михаил Сивцев дуоһунаһыттан босхолонно.
САЙЫЛЫК ОСКУОЛАТЫГАР ҮБҮЛЭЭҺИН КӨРҮЛЛҮӨҔЭ
Алтынньы 13 күнүгэр Ил Дархан Кэбээйи улууһун Сайылыгар 275 миэстэлээх оскуола тутуугар 210 мөлүйүөн солкуобай федеральнай үбүлээһин көрүллүөхтээҕин туһунан үтүө сонуну иһитиннэрдэ. “Үөрэхтээһин” национальнай бырайыак чэрчитинэн Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр эбии үбүлээһини көрөр туһунан Михаил Мишустин дьаһала баттанна.
“Сайылыкка саҥа оскуола тутулларан кэтэспиттэрэ ыраатта. Мин былырыын тиийэ сылдьыбыппар, олохтоохтор бу боппуруоһу туруорсубуттара. Федеральнай киин өйөөн, саҥа оскуола биир сылынан эрдэлээн, 2022 сыл ахсынньытыгар киирэр кыахтанна”, – диэтэ Айсен Сергеевич.
АБЫЙГА АТЫЫ-ЭРГИЭН, ЛОГИСТИКА КИИНЭ АҺЫЛЫННА
Алтынньы 13 күнүгэр Айсен Николаев Абый улууһугар үлэлээтэ. Ил Дархан Абыйга көтөн тиийээт да, Белай Гора бөһүөлэгэр аэропорт тупсарыллан оҥоһуллар үлэтин хаамыыта хайдаҕын хонтуруоллаата.
Саҥардыллыбыт аэропорт биир сылынан үлэҕэ киириэхтээх, үлэ-хамнас былааннаммыт болдьоҕунан ыытыллар. 360 куб. миэтэрэ ГСМ киирэр ыскылаата, анал хааччах, суол-иис оҥоһуллар. Барыта 400 мөлүйүөн солкуобай көрүллүбүтэ.
Белай Гора бөһүөлэгэр атыы-эргиэн уонна логистика киинэ үлэтин саҕалаата. Ил Түмэҥҥэ Анал этиитигэр СӨ Ил Дархана Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатыгар эргиэн-логистика кииннэрин тэрийэргэ сорудахтаабыта Быйыл маннык кииннэр Усуйаана оройуонун Уус Куйгатыгар уонна Аллараа Халыма Черскэйигэр аһыллыахтара.
Билигин Абый олохтоохторо аһы-үөлү, күннэтэ туттуллар араас табаары удамыр сыанаҕа атыылаһар кыахтаннылар. Табаар бу киинтэн Арктика үс улууһунан, 12 нэһилиэнньэлээх пуунунан аттарыллар буолуоҕа. Инникитин маннык атыы-эргиэн уонна логистика кииннэрэ хас биирдии Арктика улууһугар аһыллыахтара.
“Бу маннык киин Абыйга аһыллыбыта сүрдээх улахан суолталаах диэн сыаналыыбын. Дьон олоҕо тупсарын туһугар аһынан-үөлүнэн хааччыллыы эрэ буолбакка, сөптөөх сыананы тутуу хайаан да баар буолуохтаах”, — диэтэ Айсен Николаев.
Алтынньы 13 күнүгэр Айсен Николаев Абый улууһун Кэбэргэнэтигэр саҥа амбулаторияҕа сырытта.
Бу амбулаторияны Ил Дархан хоту улуустарга стандарт буолар тутуунан сыаналаата. 107 кв. миэтэрэ иэннээх дьиэҕэ аныгы ирдэбилгэ толору эппиэттэһэр амбулатория, үс куойкалаах стационар үлэлиир.
500-чэ киһилээх Кэбэргэнэ бөһүөлэгэ улуус кииниттэн тэйиччи сытар буолан, дьоннор олорор сирдэригэр эмтэнэр кыахтаммыттарыттан сүрдээҕин үөрэллэр.
2024 сылга диэри маннык амбулаториялар өссө 10 нэһилиэккэ тутуллуохтара.
Алтынньы 13 күнүгэр Айсен Николаев Абый улууһун социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын туһунан улуус салалтата уонна СӨ бырабыыталыстыбатын чилиэннэрэ кыттыылаах мунньах ыытта.
Ил Дархан социальнай суолталаах саҥа эбийиэктэри – Белай Гора оскуолатын, балыыһа тиһигин – кэлимник уонна суһаллык ылсан тутарга чопчу сорудахтары биэрдэ, онтон Кэбэргэнэҕэ спортсаала уонна хочуолунай тутуутун уталыппакка түмүктээн, түргэнник үлэҕэ киллэрэргэ ыйда.
АТОМНАЙ ЫСТААНСЫЙАНЫ ТУТУУ ТУЛА КЭПСЭТИИ ТАҔЫСТА
Алтынньы 13 күнүгэр “Эрэгийиэннэргэ уонна бырамыысыланнаска дьоҕус атомнай энэргиэтикэни туһаныы” диэн Арассыыйатааҕы энэргиэтикэ нэдиэлэтин чэрчитинэн тэриллибит төгүрүк остуолга Айсен Николаев Белай Гораттан интэриниэт ситиминэн кыттыыны ылла.
Ил Дархан Саха Өрөспүүбүлүкэтэ “Росатомы” кытта бииргэ олоххо киллэрэр бырайыактарын Усуйаана оройуонугар кыра кыамталаах атомнай ыстаансыйаны тутуу туһунан кэпсээтэ. Саха сирин территориятын 64 бырыһыаныгар электроэниэргийэнэн кииннэммит ситиминэн хааччыллыы диэн суох, электроэниэргийэни 143 локальнай дизельнэй ыстаансыйа биэрэр. Маны хааччыйыыга сыллата 11 млрд солкуобай ороскуоттанар, ол иһигэр 10 млрд солкуобай федеральнай бүддьүөттэн үбүлэнэр.
Маннык сүҥкэн ороскуоту кыччатар туһугар хоту сиргэ дьоҕус атомнай ыстаансыйалары туһаныы үрдүк көдьүүстээх буоларын туһунан Айсен Николаев тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Ол курдук, Усуйаана атомнай ыстаансыйата оройуон нэһилиэнньэлээх пууннарын электроэниэргийэнэн хааччыйарын таһынан, Күчүстээҕи кыһыл көмүс хостонор сирин үлэтин эмиэ хааччыйар кыахтаах.
БҮТҮН АРАССЫЫЙАТААҔЫ БИЭРЭПИС САҔАЛАННА
Алтынньы 15 күнүгэр Бүтүн Арассыыйатааҕы биэрэпис саҕаламмытынан Айсен Николаев бар дьонугар туһаайыыта таҕыста. Ол курдук, алтынньы 15 күнүттэн сэтинньи 14 күнүгэр диэри Бүтүн Арассыыйатааҕы нэһилиэнньэ биэрэпиһэ ыытыллар. Бу уон сылга биирдэ буолар бэлиэ түгэн өрөспүүбүлүкэ хас биирдии олохтооҕор, араас омуктар түмсэн олорор киэҥ нэлэмэн дойдубутугар уһулуччу суолталаах. Биэрэпис кэлиҥҥи 10 сыллааҕы уларыйыыны эрэ көрдөрөр буолбатах. Сайдыыга туһаайыллыбыт саҥа сыалы, соругу туруорууга олук уонна уларытыылары киллэриигэ төрүөт буолар. Онон Бүтүн Арассыыйатааҕы биэрэпис түмүгэ өрөспүүбүлүкэҕэ баар балаһыанньаны хайдах баарынан көрдөрөрүн туһугар чопчу буолара суолталаах. Маныаха биэрэпискэ хас биирдии Саха сирин олохтооҕо кыттара ирдэнэр. Биэрэпис түмүгэ өрөспүүбүлүкэ стратегическай суолталаах быһаарыыларын ылынарга, демографическай, экэнэмиичэскэй уонна социальнай сайдыытын бырагырааматын оҥорорго туһаныллыаҕа. Инфраструктура сайдыытын – суол, тырааныспар, гаас ситимин, уот уонна сибээс ситимин, оскуола, оҕо саада, балыыһа, култуура уонна успуорт эбийиэктэрин тутуутун былаанныырга тутаах ыйыынан буолуохтара. “Ытыктабыллаах биир дойдулаахтарым, бэйэҕит гражданскай эбээһинэскитин толоруҥ, Саха сирин дьонун бары олоҕун хаачыстыбатыгар, төрөөбүт өрөспүүбүлүкэбит сайдыытыгар дьайар кэнэҕэски сокуоннарга, бырагыраамаларга кыттыһыҥ. Дьаҥ кэмигэр олохтоохтору уонна биэрэписчиттэри харыстыыр инниттэн, быйылгы Бүтүн Арассыыйатааҕы нэһилиэнньэ биэрэпиһигэр цифровой технология хото туһаныллыаҕа. Хас биирдии киһи Судаарыстыбаннай өҥө порталыгар киирэн биэрэпиһи ааһар кыахтаах, хааччахтааһын эрэсиимин тутуһуу ирдэнэр усулуобуйатыгар бу улахан суолталаах”, — диэн Ил Дархан эбэн эттэ.
ИЛ ДАРХАН САҤА ЫЙААҔА ТАҔЫСТА
Алтынньы 15 күнүгэр ковид ыарыыта киэҥник тарҕаныытын утарылаһыы чэрчитинэн Ил Дархан саҥа ыйааҕа таҕыста. Сотору кэминэн Саха сирин ханнык баҕарар муннугар дьон-сэргэ тоҕуоруһар сирдэригэр киирии QR-кодунан буолуоҕа.
Ыйаахха олоҕуран, алтынньы 20 күнүттэн култуура тэрилтэлэригэр, алтынньы 25 күнүттэн успуорт тэрилтэлэригэр, сэтинньи 1 күнүттэн уопсастыбаннай аһылык тэрилтэлэригэр киирэргэ хас биирдии улахан киһи ковид утары вакцинаны ылбытын туһунан эбэтэр сыл аҥаарын иһигэр ковидынан ыалдьа сылдьыбытын туһунан “Госуслуги.Стопкоронавирус” портал нөҥүө ылбыт QR-кодун көрдөрүөҕэ.
ВАКЦИНАЦИЯ БЫЛААНЫН АҔЫЙАХ УЛУУС ТОЛОРДО
Алтынньы 15 күнүгэр муниципальнай тэриллиилэр уонна куорат уокуруктарын баһылыктара кыттыылаах суһал ыстаап уочараттаах мунньаҕар Ил Дархан: “Дьон олоҕунан оонньоомоҥ”, – диэн кытаанахтык эттэ, вакцинация тэтимин булгуччу үрдэтэри, гириип дьаҥын утары быһыыны киэҥник ыытары уонна хааччахтыыр миэрэлэри тутуһары сорудахтаата.
Эпидемиологическай быһыыны-майгыны Айсен Николаев “ыарахан” диэн сыаналаата.
«Дьон олоҕун харыстааһын – сүрүн сорукпут. Вакцинацияны үчүгэйдик тэрийбэккэҕит, эһиги дьон олоҕунан оонньуугут, улахан кутталы үөскэтэҕит”, – диэн Айсен Сергеевич баһылыктарга туһаайан эттэ.
Ил Дархан вакцинация былаанын толорбут оройуоннарга үбүнэн өйөбүл баар буоларын туһунан иһитиннэрдэ. Билиҥҥи туругунан Халыма улуустара, Муома, Эдьигээн уонна Аллайыаха вакцинацияҕа былааннарын 100 бырыһыан толордулар.
БЭЛИТИИЧЭСКЭЙ БААРТЫЙАЛАРЫ КЫТАРЫ КӨРҮСТЭ
Алтынньы 16 күнүгэр, Ил Түмэн уочараттаах пленарнай мунньаҕын иннигэр, Айсен Николаев РЛДП, “Сиэрдээх Арассыыйа”, РФКП уонна “Биир ньыгыл Арассыыйа” бэлитиичэскэй баартыйалар фракцияларын салайааччыларын уонна чилиэннэрин кытта көрүстэ.
Ил Дархан дьокутааттары кытта 2021 сыллааҕы бүддьүөккэ көннөрүүлэри уонна ситэриилэри киллэрии туһунан, ону тэҥэ 2022 сыллааҕы уонна 2023-2024 сыллардааҕы бүддьүөттэри барыллааһын тула санаатын үллэһиннэ.
Айсен Николаев 2021 сыллааҕы бүддьүөт 20,2 миллиард солкуобайынан улааппытын ыйда, ол иһигэр 18 млрд солкуобай өрөспүүбүлүкэ бэйэтин дохуота эбиллибитин суотугар киирдэ, оттон 2 млрд солкуобай – федеральнай бүддьүөттэн көмө.
Маны сэргэ ковид ыарыытын тарҕаныытын тохтотор, салгынынан айан сыанатын кыччатар, дьоҕус авиацияны сайыннарар, кыттыгас тутууга албыннаппыт дьон бырааптарын көмүскүүр, бүддьүөт эйгэтин үлэһиттэрин хамнастарын үрдэтэр, кырыы нэһилиэктэри үлэһитинэн хааччыйар туһунан үгүс өрүттээх кэпсэтии таҕыста.
АҔА КҮНЭ АРАССЫЫЙАҔА ААН БАСТАКЫТЫН БЭЛИЭТЭННЭ
Алтынньы 17 күнүгэр Ил Дархан быйыл Арассыыйаҕа Владимир Путин ыйааҕынан аан бастакы бэлиэтэнэр Аҕа күнүнэн уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр 1993 сылтан саҕалаан үтүө үгэһинэн буолбут Ийэ күнүнэн бар дьонун итиитик-истиҥник эҕэрдэлээтэ.
“Дьулурҕатык уларыйар аныгы кэмҥэ хас биирдии оҕо уонна эдэр киһи сиэр-майгы, тутта-хапта сылдьыы өттүнэн чопчу өйдөбүллээх, тус көрүүлээх, бигэ санаалаах буоларыгар, бэйэтин гражданин быһыытынан билинэригэр ийэ уонна аҕа сүҥкэн сабыдыаллаахтар”, – диэтэ Айсен Сергеевич.
Нус-хас эйгэлээх, бигэ туруктаах дьиэ кэргэни тэринэн, дьоллоох киһини иитэн таһаарыы – хас биирдии төрөппүт анала буоларын Ил Дархан тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.
Афанасий НОЕВ,
Ил Дархан пресс-сэкирэтээрэ.