Ил Дархан ааспыт нэдиэлэҕэ үлэтин билиһиннэрэбит
Элбэх оҕолоохторго өйөбүл
Саха сиригэр оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ төлөбүргэ уонна эминэн-томунан хааччыйыыга эбии харчы тыырыллыаҕа. Бу туһунан быһаарыныыны Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин сайыннарыыга суһал ыстаап мунньаҕар ылынна. Бүддьүөттэн эмп-томп саппааһын оҥорууга уонна орфаннай ыарыылары эмтээһиҥҥэ 231 мөлүйүөн солкуобай көрүллүөҕэ. Итини таһынан, 8-тан 16-гар диэри саастаах оҕолорго ый аайы социальнай босуобуйалары үбүлээһиҥҥэ 412 мөлүйүөн солкуобай тыырыллыаҕа. Бу өрөспүүбүлүкэ эбии көрбүт харчыта федеральнай бүддьүөттэн оҕолоох ыалларга төлөбүргэ
6 млрд кэриҥэ солкуобайы ылар кыаҕы биэриэҕэ. Төлөбүр кээмэйэ ыйга 9 тыһыынча 700 солкуобайтан 23 тыһыынчаҕа диэри буолуоҕа.
Дьокуускай куорат тырааныспарын тиһигэ
Кулун тутар 21 күнүгэр Дьокуускай куорат уопсастыбаннай тырааныспарын саҥардыы бырайыагын көрдөрдүлэр. Докумуону өрөспүүбүлүкэ Тырааныспарга, инновацияҕа уонна сыыппараҕа министиэристибэтэ уонна куорат дьаһалтата оҥордулар.
Айсен Николаев куорат уопсастыбаннай тырааныспарын саҥардыы ыйытыыта турбута ырааппытын бэлиэтээтэ.
«Бу боппуруоска дьиҥ үлэҕэ киирэр уолдьаста. Оптуобустар эрэ эргэ буолбатахтар, куорат тырааныспарын салайыы систиэмэтин кытта саҥардар кэм кэллэ. Онон бу улахан суолталаах бырайыагы олоххо киллэриини түргэтэтиэххэ наада», – диэтэ Айсен Сергеевич.
Дьон үлэлээх буолуутун хааччыйыы
Өрөспүүбүлүкэҕэ дьон үлэлээх буолуутугар уонна нэһилиэнньэни олох-дьаһах өттүнэн көмүскээһиҥҥэ эбии миэрэлэр ылыллыахтара. Бу туһунан Айсен Николаев үлэ ырыынагар бигэ туругу хааччыйыы уонна намыһах дохуоттаах дьону-сэргэни өйөөһүн боппуруостарыгар суһал ыстаап мунньаҕар эттэ.
«Дойду бырабыыталыстыбата сааҥсыйалар нэһилиэнньэҕэ дьайыыларын кыччатар уонна үлэ миэстэтин аҕыйаппат туһугар ирдэнэр миэрэлэри ылынар. Өрөспүүбүлүкэ таһымыгар биһиги эмиэ дьон үлэлээх буолуутугар уонна нэһилиэнньэни олох-дьаһах өттүнэн көмүскээһиҥҥэ эбии өйөбүлү оҥорууга быһаарыныылары ылынабыт», – диэтэ Ил Дархан.
Ол курдук, оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ төлөбүргэ уонна эминэн-томунан хааччыйыыга эбии харчы тыырыллыаҕа. Маны таһынан, Ил Түмэҥҥэ Ийэ хапытаалыттан 30 тыһыынча солкуобайы кыһалҕалаах суолларга туттары көҥүллүүр сокуон бырайыагын киллэриэхтэрэ. Санаттахха, бу сэртипикээт үһүс оҕолонноххо бэриллэр. Итини сэргэ намыһах дохуоттаах дьоҥҥо уонна 2022 сыл кулун тутар 1 күнүн кэнниттэн үлэтэ суох хаалбыт дьоҥҥо матырыйаалынай көмө оҥоһуллуоҕа. Ол дьиэ кэргэн чилиэннэригэр олох олоруу алын кээмэйин таһымын аҥаарыгар тэҥнэһиэҕэ.
Маны сэргэ социальнай хантараакка олоҕурар социальнай көмө кээмэйин үрдэтиэхтэрэ – урбаанынан дьарыктаныыга 300 тыһыынча солкуобайга диэри, кэтэх хаһаайыстыбаны тутууга 250 тыһыынча солкуобайга диэри.
«Бастатан туран, тэрилтэлэр тохтообокко үлэлииллэрин, иккиһинэн, инвестиционнай бырагыраамаларын олоххо киллэриилэрин ситиһиэхпитин наада», – диэн тоһоҕолоон эттэ Айсен Николаев кулун тутар 22 күнүгэр бырамыысыланнас тэрилтэлэрин үлэлэрин көрүүгэ мунньах ыытта.
Ил Дархан омук саппаас чаастарын аҕалыыга саҥа суоллары буларга уонна «Колмар» хампаанньаҕа ирдэнэр исписэлиистэри бэлэмнииргэ сорудах биэрдэ. Ол курдук, тэрилтэ бүгүн таас чоҕу хостооһуҥҥа 1300 үлэһиккэ наадыйар. Ити таһынан, саҥа фабриката үлэҕэ киирдэҕинэ, өссө 1600 саҥа үлэ миэстэтэ тахсыаҕа.
Хоту таһаҕаһы тиэрдии
Өрөспүүбүлүкэ баһылыга хоту таһаҕаһы, табаары таһар тэрилтэлэр кирэдьииттэрин бырыһыанын субсидиялыырга этии киллэрдэ. Бу туһунан Айсен Николаев дойду Судаарыстыбаннай сэбиэтин экэниэмикэ уонна коронавируһу кытта охсуһуу боппуруостарыгар Москва мэрэ Сергей Собянин уонна Арассыыйа Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Андрей Белоусов салайан ыыппыт оробуочай бөлөхтөрүн мунньаҕар эттэ.
«Биһиги өрөспүүбүлүкэбит холобуругар кирэдьиит бырыһыана уонна уматык сыаната үрдээбитин түмүгэр төһө эбии ороскуот тахсарын кэпсээтим. Сергей Семенович биһиги этиибитин өйөөтө. Билигин бырабыыталыстыба таһымыгар көрүллүөхтээх боппуруостары түргэнник бэлэмнээҥ диэн сорук туруорулунна. Бириэмэ баран иһэр. Биһиэхэ ити быһаарыылар биир, икки ыйынан буолбакка, олох бу күннэргэ ирдэнэллэр», – диэн мунньах кэнниттэн эттэ Айсен Николаев.
Гаастааһын
Кулун тутар 23 күнүгэр Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэлээх пууннарын гаастааһыҥҥа эрэгийиэн ыстаабын мунньаҕар улуустар гаас оборудованиетынан хааччыллыыларын уонна тииммэт-түгэммэт дьон атыылаһалларыгар өйөбүл боппуруостарын көрдө. Ил Дархан тииммэт-түгэммэт уонна туспа категорияҕа киирэр дьону өйөөһүҥҥэ бу күннэргэ эбии үбү тыырарга соруйда. Бүгүн Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтин салаатынан бу категория дьон дьиэлэригэр гаас киллэрэллэригэр 100 тыһыынча солкуобай харчы көрүллэр. Бу харчы дьиэҕэ-уокка гааһы киллэрии ороскуотун кыайан саппат. Онон бу өйөбүлү 150 тыһыынча солкуобайга диэри улаатыннарарга этии киирдэ. Итини таһынан муниципальнай тэриллиилэргэ сири, ордеры биэриигэ уонна да атын дьаһалтанан ааһар үлэлэргэ болдьоҕу кыччатарга эттилэр.
Юрий Трутнев Саха сирин мэлдьи өйүүр
Кулун тутар 24 күнүгэр Айсен Николаев Уһук Илиҥҥэ дойду бэрэсидьиэнин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ – бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Юрий Трутневтыын өрөспүүбүлүкэҕэ ас-үөл, табаар ырыынагын балаһыанньатыгар анаммыт мунньаҕы ыыттылар. Манна Ил Дархан урбаанньыттары өйөөһүҥҥэ ханнык миэрэлэр ылыллыбыттарын туһунан иһитиннэрдэ.
Айсен Николаев бастакынан ирдэнэр табаардар сыаналара өрө тахсыытын тохтотор туһугар Уһук Илин субъектарыгар олоххо-дьаһахха улахан суолталаах табаардары атыылаһар уонна аҕалар тэрилтэлэр кирэдьииттэрин бырыһыанын 8% диэри төннөрөргө 2022 сылга субсидияны биэрии боппуруоһун көрөргө этии киллэрдэ. Уһук Илиҥҥэ дойду бэрэсидьиэнин боломочуйалаах бэрэстэбиитэлэ сороҕор сыана үрдээһинэ үспүкүлээннээһин түмүгэр тахсар, үспүкүлээннэри хонтуруоллуур уорганнар кытаанахтык тутуохтаахтар диэтэ.
Юрий Трутнев былырыын ойуур баһаардарын умулларыыга күүскэ үлэлээбит Саха сирин биэс олохтооҕор дойду бэрэсидьиэнин бочуоттаах кырааматаларын туттарда.
Сарсыныгар, кулун тутар 25 күнүгэр Айсен Николаев уонна Юрий Трутнев Дьокуускайга «Сколково» Пуонда Open innovation – 2022 технологическай марафонун арыллыытыгар сырыттылар. Тэрээһин сыыппараны киллэрии уонна инновационнай эко-систиэмэни сайыннарыы боппуруостарыгар ананна.
Күн иккис аҥаарыгар салайааччылар хоту таһаҕаһы тиэйии боппуруостарыгар мунньах ыыттылар. Мунньахха Юрий Трутнев уонна Айсен Николаев сыананы кыччатыы, кирэдьииттэр бырыһыаннарын субсидиялааһын, аһы-үөлү эрэллээхтик уонна сөптөөх сыанаҕа аҕалыыга контейнернай салаа үлэтин тэрийии туһунан кэпсэттилэр. Ил Дархан ылыныллыбыт быһаарыныылар навигацияны этэҥҥэ саҕалыырга уонна хоту таһаҕаһы кэмигэр тиэрдэргэ кыах биэрэллэригэр эрэллээҕин биллэрдэ.
Ыччат инники күөҥҥэ
Ил Дархан Дьокуускайга иккиһин ыытыллар «MuusuStar» ыччат бэстибээлин түмүктүүр тэрээһиҥҥэ кытынна. Бу Уһук Илин уонна Саха сирин ыччаттарын айымньылаах үлэҕэ, успуорка, биисинэскэ саҕалааһыннарын өйүүр түһүлгэ буолар. Тэрээһин кыттыылаахтарыгар бэйэтин эҕэрдэтин дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыытта.
Өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун «MuusuStar» бэстибээл ыытыллыбытынан Айсен Николаев эҕэрдэлээтэ.
«Сахабыт сиригэр дойдутун, өрөспүүбүлүкэтин таптыыр саҥа кэм ыччата, дьиҥнээх патриоттар үүнэн иһэллэриттэн үөрэбин. Бүгүн дойдубутугар эһиги өйөбүлгүт олус наада. Дьиҥ патриоттар буоларгытыгар эрэллээхпин. Эһиги талааннааххыт, кэскиллээххит. «Muus uSTAR» бэстибээлгэ кэлбит успуорт, култуура, наука сулустара ыалдьыттарбыт көмөлөрүнэн өссө үрдүккэ тахсан, ситиһиилэнэн, аан дойдуну баһылыаххыт», – диэн алҕаата Айсен Николаев Саха сирин ыччаттарын.
Тутуу тэтимэ бытаарбат
Кулун тутар 26 күнүгэр Айсен Николаев национальнай бырайыактар уонна өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай бырагыраамаларын чэрчилэринэн ыытыллар тутуулары салайар суһал ыстаап мунньаҕын ыытта. Манна кини дьону хаарбах дьиэттэн көһөрүү уонна оскуолаларга эбии миэстэни тэрийии бырагыраамалара туолуохтаахтар диэн тоһоҕолоон эттэ.
Быйыл өрөспүүбүлүкэҕэ хаарбах дьиэттэн-уоттан 25 тыһыынча киһини көһөрөр былаан турар. Ити үлэ чэрчитинэн Саха сирин үрдүнэн элбэх кыбартыыралаах 81 дьиэ тутуллар.
Оскуолаларга эбии миэстэни тэрийии бырагырааматынан быйыл үс эбийиэк үлэҕэ киллэриллиэхтээх. Ол курдук, Дьокуускайга 5 №-дээх уонна 12 №-дээх оскуолаларга, итиэннэ Хатас орто оскуолатыгар эбии тутуулар үлэҕэ киириэхтээхтэр.
Мунньахха итиэннэ Саха сирин Инвестиционнай бырагырааматын олоххо киллэрии ыйытыыларын көрдүлэр. Бүгүн Горнай улууһун Бэс Күөлүгэр саҥа оскуоланы, Аллараа Бэстээххэ Култуура киинин тутууга, Кыһыл Сыыр гаас магистральнай турбатын тардыыга уонна М.А. Алексеев аатын сүгэр Үөһээ Бүлүүтээҕи өрөспүүбүлүкэ лиссиэй-интэринээтин өрөмүөннээһиҥҥэ бэдэрээтчиттэри талыыга куонкурустар ыытыллаллар.
Афанасий Ноев,
Ил Дархан пресс- сэкирэтээрэ.